تاریخچه و وضعیت کمبود ید در جهان و ایران

کمبود ید عامل تاخیر رشد و نمو و شایع ترین علت قابل کنترل آسیب های مغزی در دنیای امروزی به شمار می رود که حدود 2 میلیارد نفر (38 درصد کل جمعیت جهان) از 130 کشور دنیا را در معرض خطر قرار داده است. ید در ساختمان هورمون های تیروئید شرکت نموده، کمبود آن منجر به تولید ناکافی هورمون تیروئید می شود. زمانی این کمبود به عنوان یک مشکل ناچیز تصور می شد که تنها باعث بزرگی تیروئید یا گواتر می شد، اما امروزه تأثیر آن بر تکامل مغز در حال رشد و پیشرفت های اجتماعی و اقتصادی بسیاری از کشور ها به خوبی آشکار شده است. تاریخچه ی کمبود ید با مروری بر تاریخ گواتر و کرتینیسم آغاز می شود. اولین گزارش ها در مورد گواتر و کرتینیسم به تمدن های قدیم چینی و هندو و سپس یونان و رم باستان نسبت داده می شود. اولین توصیف جامع این پدیده ها در زمان رنسانس اتفاق افتاد. در قرن 17 و 18 بر مطالعه های علمی افزوده شد و اولین بار در سال 1754 میلادی واژه ی «کرتن» در دایراه المعارف دیدروتز تعریف شد. قرن نوزدهم آغاز کوشش های جدی برای کنترل این مشکل بود، اما در نیمه های دوم قرن بیستم دانش لازم برای پیشگیری و کنترل مؤثر کمبود ید نصیب بشر شد. فعالیت های امروز بشر در زمینه ی کنترل و پیشگیری اختلالات ناشی از کمبود ید مدیون کارهای دیوید مارین است که در سال 1915 میلادی اعلام نمود: «گواتر آندمیک سهل ترین بیماری شناخته شده ی قابل پیشگیری است». در همان سال هانزینگر استفاده از نمک های یددار را برای کنترل گواتر در کشور سوئیس پیشنهاد کرد. پیشرفت های قابل توجهی در ریشه کن نمودن کمبود ید در چند دهه ی اخیر نصیب بشر شده است. تعداد کشورهای درگیر کمبود ید به عنوان یک مشکل بهداشت عمومی از 110 کشور در سال 1993 به 45 کشور در سال 2003 کاهش یافته است. با وجود این، هنوز 45 میلیون نوزاد در سال پا به دنیایی می گذارند که آن ها را در معرض خطر آسیب های مغزی ناشی از کمبود ید قرار می دهد. پایش برنامه های کنترل و پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید و آموزش جامعه دو رکن اساسی برای پایداری کفایت یدرسانی جوامع محسوب می شوند. پیشرفت های به دست آمده در برخی از کشور ها از جمله ایران، چین، کامرون و پرو نشان داده است که دسترسی به دریافت کافی ید و پایداری آن در جامعه امکان پذیر است.