TAŞKÖPRÜLÜZÂDE AHMED EFENDİ’NİN NEFSÜ’L-EMR ANLAYIŞI

Çalışmamızın amacı nefsü’l-emr’in ne olduğunu ortaya koyduktan sonra Taşköprülüzâde’nin nefsü’l-emr görüşünü açığa çıkarmaktır. İslam düşünce geleneğinde nefsü’l-emr, ‘bir şeyin kendisi’ anlamında kullanılmıştır. “Emr” sözcüğü şey anlamına gelirken “nefs” ise bu zâtı, özü manasındadır. Bu anlamda için bir kendinde varlığı demek mümkündür. Bir varlığı, gerçekleşmesinin ve sübûtunun olması herhangi varsayanın varsaymasına dayanmaması durumudur. Düşünürler, var olanların dayanağının olduğu meselesini ontolojik epistemolojik bağlamda incelemişlerdir. Var kaynağı, yeri veya doğruluk kriteri bağlamında birçok fikirler konulmuş tartışmıştır. Platon idealara, Aristoteles, sûretlere yer dayanak bulmaya çalışmıştır. Platon, ötesindeki aşkın alana işaret ederken kendisine etmiştir. Mesele tarihinde tümeller, mahiyet problemi, zihnî varlık, hâricî varlık ölçütü etrafında tartışılmıştır. Problemin temelinde insanın dış dünyada olan gerçekliği açıklama çabası vardır. İnsan, gibi göremediği temsillere, kavramlara modellere ihtiyaç duyar. İnsanın zihni ile gerçeklik arasındaki ilişki incelenirken üç unsur dikkate alınmalıdır. Bunlar, dünya, zihin alanıdır. Doğruluk alanına nefsü’l-emrde denilebilir. Nefsü’l-emr’in yönü varlığın dayandığı kaynak mahal ele alınmasıdır. Epistemolojik soyutlama kurgulama yoluyla olmayan belli anlamlara ulaşabilmesidir. Taşköprülüzâde, klasik metafizik sistemi içinde kalarak yeni şeyler söylemiştir. Müellif, bilginin oluşumu insan zihnindeki sûretlerin faal akılda meydana gelmesiyle zihninde belirdiğini bilgi sahibi ileri sürmüştür. Bilginin gelmesi açısından değerlendirildiğinde ilk önce zihin, aklî sûretleri akıldan alır bilgiler olur. Taşköprülüzâde’ye göre, mâhiyetlerin zihinde çıkan oluşunun söylenemez. mana da göre kaynağı değildir, mâhiyetten hareketle oluşur. Burada gelmesinde yola çıkmak dünyadaki olanlardan çıkma arasında farklar söz konusudur. oluşumunu noktaya dayanması dayanacağı alanın belirlenmesi değerlendirilmelidir. yönüyle Taşköprülüzâde’de bilgi, Tanrısal alandan zihnine aktarılmaktadır. Zihindeki bilgiler, mâhiyetlerini zihninden varlıklardan almazlar. Biz çalışmamızda incelenmiş tartışılmış meselesinin gelişim aşamaları çerçevesinde belirginleştirmeye çalışacağız.