MOĞOL SİVİL VALİLERİ DÖNEMİNDE HORASAN (1233-1256)

Geçmişten günümüze kadar birçok farklı medeniyete ev sahipliği yapmış olan Horasan coğrafyası, idarî anlamda hem zor de bir o karışık dönemi Moğol hâkimiyetiyle yaşamıştı. Cengiz Han liderliğindeki Moğollar 1218 yılındaki Ortar hadisesinden sonra Ön Asya’da hâkimiyet kurmaya başlamışlardı. Han’ın önderliğinde başlayan bu süreçte Moğollar, önce Mâverâünnehir ardından İran coğrafyasında Hârezmşâhlara ağır darbe vurmuş ve bölgeyi ele geçirmişlerdi. Bu süreç, aynı zamanda İran’a bağlı bölge coğrafyasını da istilâsına maruz bırakmıştı. Büyük yıkımdan geçirilen idaresine boyun eğmek zorunda kalmıştı. toprağı hâline geldikten ülüşüne dâhil edilmemişti. bütün için müşterek toprak parçası olarak yönetilmeye başlamıştı. Dolayısıyla durum şehzâdelerinin hak iddia ettiği, yapıyı ortaya çıkarmıştı. sebeple coğrafyasına hâkim olduktan bölgede birtakım yeni uygulamaları hayata geçirmeye bağlamda döneminde askerî valilerle idare edilmişti. Ancak özellikle Hârezmşâh etkinliğinin kırılamaması yüzünden sistem başarılı olmamıştı. yüzden Cengiz’in ölümünden onun ardılları Horasan’da sistemin benimsenmediği görülmektedir. Han’dan tahta geçen Ögedey ile süreçte, sivil valiler üzerinden yapı çıkmıştı. Bölgede görev alan valiler, kabul edilen merkez Karakorum adına etmişlerdi. hanı tarafından bölgeye atanan yalnız Bütün şehzâdeleri Horasan’daki haklarından mahrum kalmamak birlikte birer temsilci göndermişlerdi. çıkar çatışmasının çıkmasının yanı sıra hakimiyet kurmak isteyen mücadelesine sahne olmuştu. coğrafyasındaki durum, Möngke kardeşi Hülegü’yü daha merkeziyetçi idarenin kurulabilmesi Asya’ya görevlendirmesine devam etmişti. Hülegü’nün merkezli şube devleti İlhanlıları kurmasıyla İlhanlı gelmişti. Böylece artık bundan idaresi başlamış olacaktı. Devleti’nin kuruluşuna üç vali almıştı. makale, Moğollarda döneminden itibaren Cin Timur, Körgüz Argun Aka’nın valiliklerini dönemin çağdaş kaynakları incelemekte; ayrıca Horasan’ın nasıl edildiğine dair bilgi vermektedir.