İbnü’l-‘Arabî’nin Vahdet-i Vücutçuluğuna Eleştirel Bir Yaklaşım

İslâm düşünce tarihinde “varlık” meselesine dair ortaya atılan görüşlerden birisi vahdet-i vücûd anlayışı olup bu hususta İbnü’l-Arabî’ye büyük önem atfedilmiştir. İbnü’l-Arabî’nin vücûda ifadelerinin manevî sarhoşluk halinde söylendiği kabul edilerek söz konusu ifadelere İslâm’ın esasları istikametinde tevil getirilmekle birlikte bazen onu tekfire kadar varan eleştiriler de yapılmıştır. Bu makalede ise; “İbnü’l-Arabî’nin seyr ü sülûkte üst makamlara çıkıp keşif yoluyla daha net bilgilere ulaşmasından sonra anlayışından uzaklaştığı” yönündeki farklı yaklaşım incelenmeye çalışılmıştır. bazı ifadelerinden anlaşılan zahirî mana olduğu için cümleleri söylendiğine dikkat çekilerek halin geçmesinin akabinde yapılan açıklamaların esas alınması gerektiği şeklindeki yaklaşımın genel gördüğü ifade edilebilir. varlık ve Allah-âlem ilişkisi bağlamında yer alan ifadelerine bakıldığında onun zaman cümleler kullandığı, muhtemelen sülûkteki mertebesinin değişmesinden dolayı birbiriyle tezat teşkil eden ibarelere verdiği görülür. İbnü’l-Arabî, çoğu tasavvufa eserlerin genelinde gibi manaları pek açık olmayan herkes tarafından bilinmeyen ıstılahları kullanmıştır. O, zahiren bakıldığından manası bir takım rumuzlu ifadelerle sırların inceliklerini nuranî ilimlerin ziyalarını yazdığını açıklayıp bunu dua münacatların içten olması yaptığını belirtmiştir. İbnü’l-Arabî ayrıca tasavvuftan nasibi ya da inkâr zahir âlimlerin kötü sözlerine mani olmak ilâhî örtülü şekilde satıra döktüğünü etmiştir. durumun, görüşlerinin yanlış anlaşılmasında yeterli derecede anlaşılamamasında önemli etkisinin söylenebilir. cümlelerin geçmesinde görmüştür. Bununla çok saliki gibi, ilerleyince sahip sayesinde önceki bilgilerinin kısmının değişmesi mümkün olduğundan rücu etmesi mümkündür. Zira yakın çevresi düşüncesinin savunucuları gösterilse aslında onlar, ifadesini metafizik terim olarak kullanmamışlar, kullananlar ise o ile “Varlığın hepsini Allah görme” manayı kastetmemişlerdir. Söz gelimi hayatının son döneminde onunla beraber sebebiyle tashih ettiği en halini bilme imkânına olan Sadreddin Konevî, tabirine sadece sözlük manasında vermiş Hâlık mahlûku aynı anlayış kullanmamıştır. gerçek varlığı (nur) tek görmekle güneş yıldızların ayrı varlıklarının olduğunu açıkça belirterek hakkındaki görüşlerine netlik kazandırmıştır. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye’nin cildinde birbirinden ayıran “Hak Teâlâ Allah, bizler O’nun yanında kullarız” diyerek vücudu reddeden açıklamalar yapmıştır. “İçlerinden kim ‘Ben, O’ndan başka ilahım’ derse biz ona cehennemi ceza veririz” mealindeki âyeti zikreden hastalandığı, acıktığı tuvaletini yaptığı halde “Ben ilahım” diyen kimseyi, “Ey ileri gelenler! Sizin benden ilah tanımıyorum” Firavun’a benzetmiştir. Kısaca edecek olursak kullandığı ifadelerin dikkate alınarak düşüncesinde biz, bütününe itibar ederek sâlik ilerleyerek ulaştığı makamda kısmını değiştirdiğini uzaklaştığını söylemenin doğru olacağını düşünüyoruz.