چکیده بررسی روابط ژنومی و تنوع ژنتیکی گندم های زراعی و وحشی دارای ژنوم a در سطوح مختلف پلوئیدی با استفاده از نشانگرهای ریزماهواره(ssr) گندم مهمترین غله در عرصه کشاورزی دنیاست که متجاوز از 30 درصد غله دنیا را تشکیل می دهد. تنوع ژنتیکی بعنوان خمیر مایه تحول و تکون موجودات برای تمام کسانی که به نحوی با تغییر ژنتیکی جانداران سر و کار دارند بسیار حائز اهمیت است. تنوع ژنتیکی گندم در طول دهه های گذشته رو به کاهش نهاده است. بنابراین به نژادگران به دنبال یافتن منابع جدید ژنی در ارقام بومی و خویشاوندان وحشی گندم به عنوان یک منبع بالقوه مفید و با ارزش تنوع ژنتیکی است که می تواند بطور موفقیت آمیزی در اصلاح گندم بکار گرفته شود. به منظور بررسی ساختار و روابط ژنتیکی 30 توده گندم زراعی و وحشی به همراه هفت توده تهیه شده از csiro استرالیا از 35 جفت نشانگر ریزماهواره استفاده شد. به این منظور از گیاهچه های دو هفته ای به روش ctab دی ان آ استخراج شد. برای تعیین کمیت وکیفیت دی ان آ استخراج شده از ژل آگارز 8/0 درصد استفاده شد. برای مشاهده قطعات تکثیر شده از ژل آگارز 5/1 استفاده شد. سپس امتیاز دهی باندهای تکثیر شده بصورت حضور باند (1) و عدم حضور باند (0) انجام شد. داده های حاصل ذخیره و با استفاده از نرم افزارهای darwin2006 و mega3.1 ماتریس عدم تشابه دایس و جاکارد و همچنین درخت فیلوژنتیک ترسیم شد. ساختار و روابط ژنتیکی 37 توده گندم وحشی و زراعی دارای ژنوم a شامل چهار تریتیکوم اورارتو (au)، 13 تریتیکوم بوئتیکوم (ab)، چهار تریتیکوم مونوکوکوم (am)، هفت تریتیکوم دوروم (bbauau)، سه تریتیکوم ژاکوفسکی (ggatatamam) و شش تریتیکوم آستیووم (bbauaudd) بوسیله 35 آغازگر ریز ماهواره مورد بررسی قرار گرفت. از بین آنها 22 ریز ماهواره پلی مورف، دو ریز ماهواره مونومورف و 11 ریز ماهواره تکثیر نشدند. در نهایت بر اساس 24 ریز ماهواره تکثیر شده 112 الل بدست آمد. بیشترین تعداد الل مربوط به مکان های xgwm427-6a و xgwm165-4a با 11 الل بود. محتوای اطلاعات چند شکلی محاسبه شده نیز با بیشترین مقدار (902/0) مربوط به این مکان ها بود. در بین شش گونه مورد بررسی بیشترین و کمترین تنوع درون گونه ای به ترتیب مربوط به تریتیکوم اورارتو (864/0) و تریتیکوم ژاکوفسکی (545/0) بود. همچنین مشخص شد که تریتیکوم اورارتو و تریتیکوم بوئتیکوم کمترین فاصله (009/0) و در نتیجه بیشترین شباهت را دارا هستند. بیشترین فاصله را تریتیکوم آستیووم و تریتیکوم مونوکوکوم (326/0) به خود اختصاص دادند. فاصله بین تریتیکوم اورارتو و تریتیکوم آستیووم (108/0) نسبت به دو گونه دیپلوئید دیگر تریتیکوم بوئتیکوم (116/0) و تریتیکوم مونوکوکوم (326/0) کمتر بود که نشان دهنده ارتباط نزدیک بین این دو گونه می باشد. درخت فیلوژنتیکی بدست آمده از ماتریس جاکارد نمونه ها را در سه گروه قرا داد. گروه i شامل شامل سه زیر گروه بود که تمام سطوح پلوئیدی را در بر داشت. گروه ii شامل نمونه های تهیه شده از csiro استرالیا بود که در ژنوم am مشترک بودند. و گروه iii فقط گونه های تریتیکوم اورارتو و تریتیکوم بوئتیکوم را شامل شد. قرار گرفتن گونه های تریتیکوم اورارتو و تریتیکوم بوئتیکوم در یک گروه به خاطر وجود شباهت بالا در توالی های تکراری مورد بررسی می باشد. در مناطق غربی ایران درجه بالایی از تنوع در بین خانواده های وحشی گندم مشاهده می شود که با مدیریت صحیح می توان از این منابع در برنامه-های اصلاحی جهت انتقال ژن های مقاومت به تنش های زنده و غیر زنده استفاده کرد.