قاعده عسر وحرج برگرفته از آیات قرآن و احادیث معصومین (علیهم السلام) است که به عنوان یک اصل حاکم بر قواعد دیگر راهگشای بسیاری از مشکلات موجود در خانواده می باشد. حسب تصریح روایات و آیات متعدد چنانچه اجرای احکام اولی مکلف را دچار مشقت سازد و او را در تنگنا قرار دهد ، حکم ثانوی بر مساله حاکم میشود که باعث برداشتن حکم اولی از آن موضوع خواهد شد. برای مثال هر چند براساس حکم اولیه خوردن گوشت برخی از حیوانات حرام است اما بر طبق حکم ثانوی چنانچه فرد در بیابانی گرسنه ماند به قدر ضرورت میتواند از حیوانات حرام گوشت مصرف کند. درخصوص طلاق نیز وضعیت به همین ترتیب است. در ماده 1130 قانون مدنی که مبنای آن همین قاعده است به زوجه اجازه داده در مواردی که ادامه زندگی زناشویی، وی را در وضعیت عسر و حرج قرار دهد، با مراجعه به حاکم و اثبات حالت عسر و حرج، درخواست طلاق نماید. اگر چه عام بودن ماده موضوع مورد بحث از مزایای مهم آن است، اما از سوی دیگر موجب سلیقه ای شدن کاربرد آن گردیده است. در برخی موارد نیز تشخیص مصداق برای قاضی مشکل می باشد. لذا ایجاد و توسعه رویه قضایی در زمینه این قاعده، تبیین مفهوم عسر و حرج و همچنین به کارگیری قضات زن به طور الزامی در دادگاه های خانواده، تا حدی موجب رفع مشکلات اجرایی خواهد شد. این نوشتار به تبیین مفهوم عسروحرج، جایگاه این ماده و ذکر وبررسی مصادیق آن پرداخته است .