چکیده هدف تحقیق حاضر بررسی فونستیک مارهای مناطق غربی استان گلستان )از شهر گرگان تا مرز استان مازندران( با توجه به صفات ریخت شناسی و با کمک کلیدشناسایی است. در این تحقیق که از اوایل مردادماه 1387 تا آخرمرداد 1388 به طول انجامید، تعداد 36 نمونه از این مناطق جمع آوری ومورد بررسی قرارگرفت. موقعیت استان گلستان از نظر موقعیت جغرافیایی، استان گلستان بین 53 درجه و 57 دقیقه تا 56 درجه و 22 دقیقه طول شرقی و36 درجه و 30 دقیقه تا 38 دقیقه و 8 دقیقه عرض شمالی در محدوده ی منطقه ی معتدله شمالی در شمال کشور واقع شده است. به طورکلی از نظر ناهمواری ها این استان به سه ناحیه تقسیم می شود: الف ـ ناحیه ی کوهستانی: این ناحیه شامل مناطق با ارتفاع 500 تا بیش از 3000 متر بوده و پوشیده از جنگل و مرتع است. ب ـ ناحیه کوهپایه ای: این ناحیه شامل تپه های کوچک، تپه ماهورها و دلند ها بوده و با اراضی جنگلی پوشیده شده است. ج ـ ناحیه ی جلگه ای و اراضی پست: این ناحیه که در حاشیه ی دریای خزرو خلیج گرگان واقع است، ارتفاعی پایین تر از دریای آزاد داشته و به تدریج به سمت شرق برارتفاع آن افزوده می شود. موقعیت مناطق مورد مطالعه در استانشهرستان گرگان: شهرستان گرگان در بخش جنوبی استان واقع شده واز نظر اقلیمی نقاط جنوبی این شهرستان اقلیم کوهستانی و نواحی شمالی اقلیم نیمه مرطوب دارند. شهرستان کردکوی: شهرستان کردکوی در بخش جنوب غربی استان واقع شده واز نظر اقلیمی به لحاظ موقعیت جغرافیایی و طبیعی از آب و هوای مدیترانه ای برخوردار است. شهرستان بندرترکمن: شهرستان ترکمن در بخش شمال غربی استان واقع شده و در نقاط جنوبی نیمه مرطوب و در نقاط شمالی نیمه خشک می باشد. شهرستان بندرگز: شهرستان بندر گز در بخش جنوب غربی استان واقع است. از نظر اقلیمی این شهرستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی و طبیعی از آب و هوای مدیترانه ای برخوردار است. روش صید نمونه: صید نمونه به طرق مختلفی انجام گرفت. الف) استفاده ازمیله یا چوب دو شاخه به علت سبکی و سرعت عمل بالا. ب) با کمک سه انگشت شست، اشاره و سبابه پشت سر مار را گرفته و مارمهار می شد. ج) درگشت زنی های اطراف تالاب و مناطق مرزی و دشت ها از دستگاه مخصوص مهار مار که شامل یک قطعه با یک میله بلند و یک بخش قلاب مانند و یک قطعه جداگانه با یک میله بلند منتهی به کیسه ای برزنتی زیپ دار می باشد، استفاده می شد. د) با کمک پنس های بلند مخصوص جراحی مار مهار می شد. جهت شناسایی نمونه ها، ابتدا نمونه با انداختن پنبه ی آغشته به اتر درون ظرف و مسدود کردن کامل ظرف، بی هوش می گردید. شناسایی اولیه ی مارها با توجه به اندازه، رنگ و طرح بدن مار و با استفاده ازکتاب مارهای ایران و نهایتا با بررسی 17 صفت مریستیک و 2 صفت متریک طول بدن وطول دم (طول بدن ازنوک پوزه تامخرج و طول دم ازمخرج تا انتهای دم) انجام شد(جدول1). سپس ازنمونه های جمع آوری شده، قبل از فیکس کردن از مقاطع مختلف سطح پشتی، سطح شکمی، نمای پشت سر، زیر سر و نیم رخ عکس تهیه شد. نتایج: دراین تحقیق تعداد 11 گونه ی مختلف از مناطق مورد مطالعه جمع آوری و مورد شناسایی قرار گرفت. برای اولین بار مارموشخور ایرانی zamenis persica ازکردکوی و بندرگز و مارآتشی dolichophis jugularis از بندر گز وکردکوی و مارکرمی شکل vermicularis typhlops نیز از کردکوی گزارش می شود. سوسن مار telescopus fallax در گرگان واستان گلستان نیز اولین بار گزارش می گردد. 11 گونه ی یافت شده متعلق به 4 خانواده ،4 زیرخانواده و 10 جنس به شرح زیرمی باشد. 1- مارکرمی شکلtyphlops vermicularis: گردن نامشخص است ، پوزه تقریبا روبه پایین آمده و گرد شده و در بخش جلویی درسطح پشتی شکمی فشرده شده است. بدن استوانه ای شکل و در تمام نقاط تقریبا هم قطر، وناحیه ی دم نیز نا مشخص، بسیارکوتاه با یک زائده درانتها است. چشم کاملا گرد ومشخص وسیاه می باشد. پولک های سر بزرگ وبسیار متفاوت از خانواده های دیگر مارها می باشد. رسترال از بالاکاملا قابل مشاهده است ودرواقع قسمت زیادی از سر را پوشش می دهد. وضعیت مخرج مثل دهان وتقریبا در انتهای بدن می باشد. این مار ازنظر اندازه و شکل بی شباهت به کرم خاکی نیست. 2- مار آبی چلیپرnatrix tessellata : سرو گردن مشخص، پوزه باریک و طویل و سر در ناحیه ی پشت چشم و آهیانه پهن می شود.در شش نمونه ی مورد شناسایی تعداد پولک های پشتی19 عدد و تیغه دار هستند. پراکندگی این مار زیاد و ازگونه های فراوان به شمار می رود که تقریباً درهمه مناطق مورد جستجو دیده می شود. به همین دلیل نقشه ای برای پراکندگی مارهای ناتریکس درنظر گرفته نشد. 3- مار آبی natrix natrix : سر و گردن کاملاً مشخص، بدن استوانه و دم نسبتاً طویل می باشد.درشش نمونه ی شناسایی شده تعداد فلس های پشتی 19 عدد و تیغه دار می باشد. این مار مانند مار چلیپر در حواشی دریای خزر، شالیزارهای اطراف و هر جا که برکه آبی باشد دیده می شود. این گونه نیز باپراکندگی زیاد در تمام مناطق مورد مطالعه جز در نواحی کاملا خشک دیده می شود و پراکندگی آن در نقشه منظور نشده است. 4ـ مار آتشیdolichophis jugularis: سرو گردن مشخص، پوزه نسبتاً طویل و جلو آمده، پشت سردر طرفین قطور شده و مردمک چشم گرد متمایل به بیضی می باشد. چهار نمونه ی جمع آوری شده همگی دارای 19 فلس پشتی صاف وپیت دار می باشند. 5- مارپلنگی hemorrhois ravergieri: سر و گردن کاملاً مشخص، پوزه برجسته و کمی رو به بالا است. در تنها نمونه ی یافت شده در ناحیه ی کوهستانی فلس های پشتی 19 عدد و صاف هستند. 6- قمچه مارplatyceps najadum : سرهم راستا با بدن، کشیده و یکنواخت، بدن باریک وطویل و دم بسیار دراز می باشد. در تنها نمونه ی یافت شده تعداد 19 عدد فلس پشتی صاف و برخی پیت دار دیده می شود. 7ـ گوند مار elaphe dione: سر مشخص و کشیده، پوزه رو به پایین و جلو می باشد. هشت نمونه مورد بررسی قرار گرفت. در هفت مورد تعداد فلس های پشتی 27 عدد ودر یک مورد 29 عدد می باشد. فلس ها کاملا صاف، کمی یا کاملا تیغه دار و گاه پیت دار می باشد. 8- مارموشخورایرانی :zamenis persica سرکشیده و گردن مشخص، پوزه کمی رو به پایین است. سه نمونه مورد شناسایی قرار گرفت. در همه ی موارد تعداد فلس های پشتی 23 عدد می باشد. فلس ها برخی صاف و برخی تیغه دار است.