در تحقیق حاضر فون زنبورهای گرده افشان (hy., apoidea) مورد بررسی و شناسایی قرار گرفتند. نمونه برداری در سال 1389-1388 صورت پذیرفت. کلیه نمونه برداری ها باتور حشره گیری استاندارد انجام گرفت. طی نمونه برداری نزدیک به هفتصد نمونه جمع آوری گردید و آنها بر اساس خصوصیات مورفولوژیک از یکدیگر جداسازی شدند. طی این بررسی در شمال استان 34 گونه از 17 جنس از 5 خانواده جمع آوری و شناسایی گردید که شاملapoidae, colletidae, megachilidae, halictidae, andrenidae می باشد. گونه هایandrena eversmanii, andrena ovatula, psedaapis edantata, psedaapis nilotica, nomiapis fugax, nomiapis ispinosa bispinosa, nomiapis diversipes, halictus senilis, halictus lucidipennis, halictus pulvereus, halictus pollinosus, halictus fuscicollis, nomioides variegates, lasioglossum vagans, thyreus sp, thyreus elegans, stelis scutellaris, sphecodes punsticeps, nomada radoszkowii, nomada agrestis, anthophora sp., ceratina cf moricei, xyiocopa basalis, colletes anceps, collites sschwarzi kuhlmann, pararhophites orobinus, mehachile cf anatatolica, mehachile nitidicollis, mehachile albisecta, mehachile deceptoria, mehachile saussurei, mehachile stolzmanni, mehachile aff ecta, apis mellifera برای اولین بار از لحاظ جغرافیایی از ایران گزارش گردید. در بین نمونه های موجود یک گونه از خانواده colletidae به نام collites schwarzi kuhlmann برای ایران جدید می باشد

با استقرار دو جعبه حاوی کلنی زنبورهای مخملی (bumblebees) تهیه شده از شرکت کوپرت از گونه ی b. terrestris، در یک گلخانه گوجه فرنگی در شهرستان گچساران، استان کهگیلویه و بویراحمد، در چهار محدوده ی توری کشی شده، هر یک شامل 16 بوته و اندازه گیری صفاتی از قبیل: تعداد گل های تشکیل شده از بدو گلدهی، تعداد گل های ریزش نموده، تعداد میوههای تشکیل شده، اندازهگیری قطر داخلی و خارجی میوههای رسیده، اندازهگیری وزن میوههای رسیده، اندازهگیری تعداد بذر (دانه بندی)، بازدهی محصول در تیمارهای با و بدون گردهافشانی با زنبورهای مخملی و روند تشکیل گل و میوه در طول دوره نمونهبرداری، کارایی زنبورها در گردهافشانی گوجهفرنگی گلخانه ای با روش گردهافشانی سنتی مقایسه شد. مقایسه مقادیر اندازه گیری شده در تیمارهای گردهافشانی شده با زنبور مخملی و به ویژه مقدار بازده محصول، با روش سنتی، در سطح 1% (p<0.01) اختلاف معنی دار نشان داد. تیمارهای آزمایشی به طور میانگین بازده محصول 40 گرم به ازای بوته، تفاوت قطر خارجی میوه به میزان 15میلیمتر و 25 عدد بذر بیشتر نسبت به شاهد تولید نمودند. گرده افشانی توسط زنبور مخملی در ملاقات های انجام شده با گل ها، نتایج بهتری نسبت به عدم استفاده از این زنبور را برای وزن تر، قطر داخلی، قطر خارجی و تعداد بذر تولیدی در گوجه فرنگی داشت. استفاده از زنبور، بدلیل تسریع در گرده افشانی، باعث شده تا گل ها در مدت زمان کمتری به میوه تبدیل شوند. کاهش هزینههای کارگری، صرفهجویی در زمان و کیفیت بالای گردهافشانی در نتیجه ملاقات تمام گل ها توسط زنبورها از مزایای استفاده از این روش و دارای توجیه اقتصادی است.

چکیده زنبورهای مخملی (bumblebees) به عنوان گرده افشان های مهم گیاهان در شرایط طبیعی و گلخانه شناخته شده‏اند. اولین گام در استفاده و پرورش زنبورهای مخملی در کشور، شناخت دقیق گونه‏های این زنبورها است. شباهت‏های مرفولوژیک موجب شده است که این روش معیار مناسبی برای شناسایی دقیق گونه‏های زنبورهای مخملی نباشد و برای تفکیک و طبقه‏بندی از روش‏های دیگری در کنار شناسایی مرفولوژیک استفاده گردد. یکی از این راهکار‏ها، شناسایی ترکیبات غدد لبی در جنس نر زنبورهای مخملی است. این ترشحات به عنوان فرمون‏ تعیین قلمرو و فرمون جنسی جذب‏کننده ملکه عمل می‏کنند. وجود یک یا چند ترکیب خاص با بیشترین مقدار در غدد هر گونه از زنبورهای مخملی منحصر به فرد بوده و عامل جدا کننده گونه‏هاست. در این پژوهش، ابتدا از استان‏های تهران، قزوین، البرز، مازندران، گلستان، گیلان، آذربایجان غربی و شرقی نمونه‏برداری‏هایی صورت گرفت. سپس بر اساس ویژگی‏های شکل‏شناسی 22 گونه از این جنس شناسایی و تعداد 9 گونه‏ مورد آزمایش قرار گرفت. به منظور آزمایش ابتدا سر نمونه های جنس نر از بدن جدا و در ویال های شیشه‏ای محتوی هگزان نرمال قرار داده شد. این ویال ها تا زمان آزمایش در دمای 20- درجه سلسیوس و در آزمایشگاه مرکزی دانشکده‏ی کشاورزی دانشگاه یاسوج نگهداری شد. پس از استخراج و آماده‏ سازی ترشحات غدد لبی، محتویات به دستگاه کروماتوگرافی گازی همراه با طیف‏سنجی جرمی تزریق شد و ترکیبات آن بر اساس لایبرری شرکت نیست و طیف جرمی شناسایی گردید. این ترکیبات شامل ایزوپرنوئیدها، الکل‏های آلیفاتیک، آلدهیدها، استرها، آلکان‏ها و آلکن‏ها بودند. طی این آزمایشات 3 زنبور b. terrestris، b. lucorum و b. cryptarum که از نظر مرفولوژی بسیار شبیه بودند، بر اساس ترکیبات غدد لبی به 3 گونه مجزا تقسیم شدند. به این ترتیب که در b. cryptarum استری با نام دودکانوئیک ‏اسید اتیل‏استر با مقدار نسبی 3/75 درصد، در گونه b. terrestris ایزوپرنوئیدی با نام 2و3- دی‏هیدرو-6- ترانس فارنسول با مقدار 5/44 درصد و در گونه b. lucorum استری با نام 9- اتیل تترادکانوایت و با مقدار 86/67 درصد، به عنوان بالاترین ترکیب شناسایی و سبب جدایی گونه‏ها از یکدیگر شد. در b. persicus نیز استری با نام زد- 13- اُکتادسن- 1- ایل استیت با مقدار نسبی 67/80 درصد، در b. mesomelas آلکنی با نام زد-12- پنتاکوزن و با مقدار نسبی 4/20 درصد، در b. ruderarius الکلی با نام 9- هگزادکانول با مقدار 41 درصد، در گونه b. argillaceus الکنی با نام نونادسن و با مقدار نسبی 65 درصد و در گونه b. vestalis دو ترکیب گرانیل سیترونلیلاستات با مقدار 4/29 درصد و گرانیل‏سیترونلول با مقدار 6/24 درصد، با بالاترین مقدار بدست آمد و مقایسه این ترکیبات با نتایج پژوهش‏های صورت گرفته، منجر به شناسایی این گونه‏ها گردید.

: به منظور شناسایی گونه ها و تعیین تنوع گونه ای زنبورهای گرده افشان بالاخانواده آپوئیده آ در محیط های شهری با وجود موانع مختلف مانند ساختمان های بلند، جاده ها، کارخانجات، دکل های ارتباطی، وسایل نقلیه، جمعیت انسانی، امواج رادیویی و ارتباطی تلفن های همراه و غیره به اضافه ی آلودگی های هوا و آلودگی های صوتی ناشی از آن ها، در تابستان 90 و بهار 91 از بوستان ها و باغ های شهر شیراز اقدام به جمع آوری و شناسایی زنبور های گرده افشان از روی گل های گیاهان دایمی و فصلی گردید. محل های نمونه برداری عبارت بودند از: باغ های ارم، عفیف آباد، جهان نما، جنت و دلگشا و بوستان های رضوی، آزادی، گلستان، انتظار، شقایق، بعثت، ولی عصر، مروارید و علوی. در پایان این بررسی 30 گونه از 12 جنس به شرح زیر متعلق به چهار خانواده شناخته شده بنام های megachelidae،halictidae ،andrenidae ، apidae شناسایی گردید. ceratina moricei, ceratina tibialis, eucera spinipes, eucera syriaca, eucera zeta, thyreus ramosus, anthophora sp., halictus brunescens, halictus resurgens, halictus pollinosus, halictus cephalicus, halictus lucidipennis, laisoglossum harputicum, laisoglossum malachurum, laisoglossum marginatum, laisoglossum lineare ,laisoglossum pilosum, nomiapis lobata, nomiapis diversipes, nomiapis edentate, sphecodes puncticeps, megachile apicalis, megachile picicornis, megachile anatolica, megachile farinose, megachile fertoni, megachile minutissima, anthidiellum strigatum, anthidium florentinum, osmia signata, andrena flavipes, andrena vetula همچنین تعداد 19 گونه گیاهی تأمین کننده شهد و گرده برای این زنبور ها شناسایی شد. پژوهش ها در زمینه تنوع گونه ای دو باغ ارم و عفیف آباد در یک دوره یک ماهه در تابستان 1391بررسی و ارزیابی شد. 19 گونه زنبور گرده افشان بالاخانواده آپوئیده آ در این دو باغ شناسایی شدند 5 گونه فقط از باغ عفیف آباد و 7 گونه فقط از باغ ارم و 7 گونه بین هر دو باغ مشترک بودند. شاخص های تنوع گونه ای و یکنواختی در هردو باغ محاسبه شد و نتایج نشان داد که این شاخص ها در باغ ارم بالاتر بود. گونه غالب در باغ ارم apis mellifera و در باغ عفیف آباد megachile cf. fertoni بود. روند تغییرات جمعیت گونه ها در دو باغ مشابه و درصد شباهت اکولوژیکی با شاخص رنکونن 61 درصد بود.

سفیدبالک پنبه b. tabaci به عنوان یک آفت اقتصادی، دارای دامنه میزبانی وسیع و همه جازی بوده و روی بسیاری از گیاهان کشاورزی از جمله گیاهان گلخانه ای در مناطق معتدل و گرم دنیا گزارش شده است. کارایی عصاره های متانولی گیاهان شاتره (lam.) (fumariaceae) fumaria parviflora و کلپوره teucrium polium (l.) (lamiaceae) و رهاسازی تخم بالتوری سبز chrysoperla carnea (steph.)(neu.: chrysopidae) با آفت کش پی متروزین برای کنترل این آفت در شرایط نیم مزرعه ای مقایسه شد. ابتدا در آزمایش های زیست سنجی lc50 دو عصاره گیاهی و آفت کش پی متروزین برای سفیدبالک پنبه محاسبه شد. در آزمایش اصلی غلظت های تهیه شده از عصاره های گیاهی و آفت کش روی گلدان های حاوی بوته های گوجه فرنگی که داخل قفس های چوبی با پوشش توری حریر قرار داشتند، اسپری شد. همچنین رهاسازی تخم های بالتوری به نسبت 1 به 5 (تخم شکارگر به شکار) داخل محفظه های مقوایی آویخته به بوته های گوجه فرنگی انجام شد. شمارش جمعیت مراحل نابالغ سفیدبالک پنبه در روزهای 1، 2، 3، 4، 5، 7، 11، 15 و 21 پس از اعمال روش های کنترل در تیمارهای سم و عصاره و در روز 11 پس از رهاسازی تخم بالتوری در تیمار بالتوری انجام شد. آزمایش ها در شرایط کنترل شده با دمای 5 ± 25 درجه سلسیوس و رطوبت 5 ± 50 درصد و دوره روشنایی به تاریکی 16 : 8 ساعت انجام گرفت. lc50 عصاره های گیاهی کلپوره و شاتره و آفت کش پی متروزین به ترتیب 629/82، 002/23 و 118/0 میلی گرم بر میلی لیتر به دست آمد. نتایج مقایسه کارایی روش های مختلف کنترل در شرایط نیم مزرعه ای نشان داد کارایی عصاره های گیاهی شاتره و کلپوره، آفت کش پی متروزین و بالتوری سبز به ترتیب در کنترل جمعیت مرحله تخم، 91/86، 51/83، 29/84 و 26/54 درصد در کنترل مرحله پورگی 39/81، 68/79، 05/78 و 40/52 درصد، در کنترل مجموع کل مراحل نابالغ 76/82، 31/77، 12/78 و 99/44 درصد و در کنترل مجموع کل مراحل پورگی 01/83، 07/81، 00/79 و 20/64 درصد بود. بنابراین عصاره ها نیز در مقایسه با آفت کش توانسته اند بر جمعیت مراحل زیستی مختلف این آفت تاثیر گذار باشند. با توجه به نتایج به دست آمده استفاده از عصاره های گیاهی شاتره و کلپوره می تواند به عنوان یک گزینه برای کنترل این آفت مطرح باشد و بررسی های تکمیلی برای شناسایی ترکیبات موثر این گیاهان توجیه پذیر است. همچنین نتایج کارایی عصاره های گیاهی می تواند مقدمه ای برای بررسی های بیشتر عصاره های گیاهی کلپوره و شاتره به عنوان جایگزین سموم شیمیایی در شرایط طبیعی باشد.

زنبورهای مخملی از مهم ترین گرده افشان ها در گیاهان زراعی و غیرزراعی در مناطق سرد و معتدل می باشند. در بین زنبورهای مخملی گونه ی bombus terrestris l. دارای اهمیت ویژه ای است، زیرا این زنبور تولید انبوه شده و به صورت تجاری توسعه یافته و در گرده افشانی محصولات مختلف گلخانه ای و باغی مورد استفاده قرار می گیرد. در ایران این گونه در اکثر مناطق محل زیست این زنبورها وجود دارد ولی تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است. به نظر می رسد، یکی از موانع پرورش انبوه این زنبورها غذای مورد استفاده در پرورش انبوه این زنبورها و کلنی هایی است که به گلخانه داران و کشاورزان تحویل داده می شود. در این پژوهش اثر رژیم های تغذیه ای در شرایط آزمایشگاهی مورد مطالعه قرار گرفت، بدین منظور در این مطالعه تعداد 120ملکه از زنبورهای مخملی b. terrestris بومی ایران از مناطق ورک و ویکان در منطقه ی معلم کلایه از توابع استان قزوین در ابتدای ظهور در طبیعت در بهار سال 1392 جمع آوری و به اتاق پرورش آزمایشگاه دانشکده کشاورزی دانشگاه یاسوج منتقل شد و در ظروف پرورش به صورت انفرادی تحت رژیم های غذایی هفت گانه شامل: 1- محلول شکر + مولتی ویتامین، 2- عسل + گرده، 3- محلول شکر + گرده، 4- شیر خشک + محلول شکر، 5- شیره خرما + گرده، 6- جانشین گرده + محلول شکر، 7- مکمل گرده + محلول شکر قرار گرفتند. فاکتورهای مورد مطالعه عبارت بودند از: 1- ترشح موم، 2- تاریخ ساخت کوزه عسل اول، 3- تاریخ ساخت فنجانک تخم اول، 4- تاریخ ساخت کوزه عسل دوم، 5- تاریخ ساخت فنجانک تخم دوم، 6- تعداد روزهای زنده مانی پس از استقرار، 7- تعداد کوزه عسل ساخته شده و 8- تعداد فنجانک تخم ساخته شده. نتایج مشخص نمود که این ملکه ها همگی ترشح موم را داشتند ولی تحت تأثیر رژیم های مختلف غذایی، تفاوت های معنی داری در ویژگی های زیستی مورد مطالعه نشان می دهند. بهترین رژیم غذایی برای ترشح موم، مربوط به رژیم غذایی شیر خشک + محلول شکر بود که کمترین تأخیر را در ترشح موم داشت. بهترین رژیم غذایی در ساخت کوزه عسل شیره خرما + گرده، در ساخت فنجانک تخم شیر خشک + محلول شکر و در زنده مانی عسل + گرده بود. این رژیم غذایی دارای کربوهیدرات موجود در عسل و پروتئین موجود در گرده زنبورعسل بوده است. بنابراین، این ملکه ها هر دو منبع لازم برای زنده مانی، تخم ریزی و پرورش نتاج را در اختیار داشته اند. از آنجا که گرده دارای پروتئین، ویتامین و مواد معدنی می باشد، می توان گفت که این رژیم غذایی برای پرورش نتاج مناسب بوده است. در این رژیم غذایی ملکه ها تمام مراحل زیستی خود را کامل نمودند. یعنی ترشح موم، ساخت کوزه های عسل اول و دوم، ساخت فنجانک های تخم اول و دوم و تخم ریزی را انجام دادند. میانگین زنده مانی این زنبورها 8/75 روز و حداکثر زنده مانی آتها 88 روز بود. تاریخ اولین ساخت کوزه عسل و فنجانک تخم 22 روز پس از تاریخ استقرار بود. میانگین تعداد روز ساخت کوزه عسل پس از استقرار4/24 روز و میانگین تعداد روز ساخت فنجانک تخم 5/25 روز پس از استقرار بود. میانگین تعداد کوزه عسل و فنجانک تخم ساخته شده به ترتیب 1/2 و 7/1 عدد در دوره ی مورد مطالعه بوده است. حداکثر تعداد فنجانک تخم 3 عدد بود. که با توجه به اینکه این ملکه ها در هر فنجانک تخم تعداد 4 عدد تخم می گذارند، حداکثر تعداد تخم گذاشته شده در طول 88 روز 12 عدد تخم بود. نامناسب ترین رژیم غذایی نیز رژیم غذایی اول شامل محلول شکر + مولتی ویتامین بود که ملکه ها صرفاً ترشح موم را انجام داده و بقیه مراحل را تکمیل ننمودند اگرچه تعداد روزهای زنده مانی آن ها 3/32 روز بود. بقیه رژیم های غذایی ویژگی های بینابین را بسته به نوع مواد تشکیل دهنده نشان دادند. با توجه به تأثیر رژیم های غذایی مختلف می توان جیره بندی غذایی مشخصی را در مراحل تشکیل کلنی و توسعه ی آن، پیشنهاد داد به طوری که در ابتدای تشکیل کلنی از رژیم های غذایی محرک ترشح موم و ساخت فنجانک تخم استفاده نمود و پس از آن برای افزایش فعالیت ملکه ها و زنده مانی آنها از رژیم های غذایی غنی از پروتئین مانند گرده زنبور استفاده نمود. در مورد تأثیر این رژیم ها بر ویژگی های مختلف زیستی این زنبورها به تفکیک بحث و مقایسه شده است.

انجیر از میوه های مورد توجه در ادیان، فرهنگ ها و ملل مختلف در طول تاریخ بوده است. از نظر کشاورزی نیز تولید میوه های انجیر که در تغذیه انسان نقش مهمی داشته است، همواره مورد توجه بوده است. ایران از مهم ترین کشورهای تولید کننده انجیر در دنیا بوده و استان فارس و شهرستان استهبان از مهم ترین قطب های تولید این میوه در ایران می باشند. یکی از پدیده های جالب در این گیاه موضوع گرده افشانی آن است. گرده افشانی و تولید میوه در درخت انجیر خوراکی ficus carica l وابستگی زیادی به زنبور گرده افشان blastophaga psenes دارد. باغداران انجیر در بسیاری از کشورهای تولید کننده از زمان های بسیار دور میوه های انجیر وحشی یا بر(caprifig) حاوی این زنبورها را از مناطق دیگر تهیه و با قرار دادن آن ها در قوطی و آویزان کردن آن ها در بین شاخه های درختان انجیر خوراکی، عمل گرده افشانی را به آسانی انجام می دادند. بر زنبور هنگام خروج از میوه های انجیر وحشی آغشته به دانه های گرده بوده و در تلاش برای داخل شدن به میوه ی انجیر خوراکی، عمل گرده افشانی را انجام داده و پس از آن میوه انجیر (خوراکی) تشکیل می گردد. در این پژوهش، در محصول بهاره انجیر بر طی اسفند ماه سال91 تا خرداد ماه سال 92 به محض پذیرا شدن (receptive) سیکونیوم ها، با نصب توری بر روی شاخه های دارای میوه و وارد نمودن بر زنبور ماده مراحل مختلف رشدی این زنبور بررسی شد. نتایج نشان داد که این زنبور در منطقه استهبان سه نسل در سال دارد. لازم به ذکر است که میوه های بر انجیر دارای سه نوع میوه بهاره، تابستانه (پاییزه) و زمستانه می باشند که فقط میوه بهاره ارزش تجاری داشته و سایر میوه ها جهت ادامه نسل بر زنبور اهمیت دارند. چون میانگین درجه حرارت فصل تابستان بیشتر از بهار و بهار بیشتر از زمستان می باشد، لذا طول دوره نسل این زنبور در میوه تابستانه از بقیه کمتر بود. تخم ها در میوه بهاره در طی دو هفته تفریخ شده و طول مدت لاروی طولانی و به طور متوسط 2 تا 3 هفته، ولی طول مدت شفیرگی کوتاه، به طور متوسط4 تا 5 روز بود. میانگین تعداد تخم این زنبور نیز تابع فصول فعالیت زنبور بوده به طوری که تعداد تخم در نسل بهاره بیشتر از تابستانه و زمستانه بود. حشره کامل بر زنبور در فصل بهار پس از خروج از انجیر بر بهاره، یا وارد انجیر خوراکی شده و عمل گرده افشانی را انجام می دهد و یا وارد انجیر بر تابستانه شده و بدین ترتیب ادامه نسل زنبور را فراهم می کند. در این مطالعه تخم، لارو، شفیره و حشرات کامل نر و ماده در مراحل مختلف چرخه زندگی بررسی گردید و از هر مرحله رشدی این زنبور و سیکونیوم انجیر عکس گرفته شد. تخم ها به رنگ سفید براق و حالت ژله ای مانند، لارو سن اول نیمه شفاف، نسبتاً سفید و بدون مو ولی داخل آن روشن و براق و بدن از یک سر بزرگ تشکیل شده که دارای 13 بند بود و بندها کاملاً از هم مجزا بودند. لارو بالغ بدنش خمیده و چشم ها در آن دیده می شد، پهنای بدن بیشتر از بلندی آن بود و تقریباً تمام فضای تخمدان را اشغال کرده بود. بدن شفیره به سختی روی هم فشرده شده، به طوری که قسمت انتهایی بدن آن تقریباً نزدیک به سر بود. شاخک ها کمی به سمت عقب متمایل شده، به صورتی که در مجاورت چشم ها قرار گرفته است. بر زنبور ماده سیاه رنگ، بالدار، به طول 2 میلی متر با شاخک نخی شکل 11 بندی ولی زنبور های نر کوچکتر از زنبور های ماده بوده به رنگ قهوه ای روشن، بدن خمیده، بدون بال، کور، دارای شکم طویل و یک جفت پای کننده در جلو و اندازه بدن 5/1 میلی متر بود. هم چنین تغییرات جمعیت بر زنبور در فصول بهار، تابستان و زمستان بررسی شد و مشخص شد که تعداد بر زنبور در فصول تابستان و زمستان به مراتب کمتر از فصل بهار بود. لازم به ذکر است که تغییرات جمعیت زنبور p. caricae نیز در هر یک از سه محصول بر انجیر بررسی شد و نتایج نشان داد که علیرغم پارازیت بودن زنبور p. caricae، درصد پارازیته کردن این زنبور بسیار ناچیز و در حدود 1 درصد بود. از آنجا که تعدادی نماتد با زنبور گرده افشان انجیر (بر زنبور) مرتبط هستند، هم زمان با نمونه برداری به منظور زیست شناسی زنبور، وجود نماتد ها در سه محصول بر انجیر مورد بررسی قرار گرفت. پس از استخراج نماتد، تهیه اسلاید و بررسی مشخصات و رسم تصاویر، گونه جدا شده با گونه های دیگر مورد مقایسه قرار گرفت. بر اساس مشخصات ظاهری و اندازه اندام های مختلف، گونه جدا شده به عنوان نماتد schistonchus caprifici شناسایی شد. در این مطالعه، این گونه برای اولین بار از ایران توصیف می گردد. هم چنین در این مطالعه میزان فراوانی این نماتد در هر یک از برهای بهاره، تابستانه (پاییزه) و زمستانه تعیین گردید.

گرده افشانی بسیاری از گیاهان به حشرات گرده افشان وابسته می باشد. در میان گرده افشان ها، بال غشائیان (به ویژه بالاخانواده یapoidea )، نقش حائز اهمیتی در گرده افشانی گیاهان گل دار دارند. بسیاری از زنبورهای گرده افشان در مناطق مختلف ایران زیست می کنند. در این پژوهش طی 42 مرتبه نمونه برداری از مناطق مختلف، 1086 زنبور جمع آوری شد. نمونه های جمع آوری شده با استفاده از کلید موجود در منابع خارجی در سطح خانواده و سپس در سطح جنس شناسایی شدند. زنبورهای شناسایی شده از 5 خانواده، 8 زیرخانواده، 9 قبیله و 20 جنس بودند. گونه ی (colletidae) hylaeus punctus f?rster وhoplitis leucomelana kirby (megachilidae) برای اولین بار از ایران گزارش شد. هفت گونه کنه شناسایی شده از 2 راسته، 4 خانواده و 4 جنس بودند. از 7 گونه ی شناسایی شده مطابق با نظر متخصصین، 5 گونه از جنس های parapygmephorus، vidia و anoetus برای دنیا و گونه یimparipes burgeri ebermann & jagersbacher-baumann برای آسیا جدید بوده است.

در این پژوهش به جمع آوری و شناسایی نمونه های زنبورهای مخملی از مناطق کوهستانی البرز و زاگرس اقدام و کلید شناسایی برای گونه های جمع آوری شده، تهیه شد. همچنین تنوع گونه ای این زنبورها در پنج استان ایران و مراحل پرورش دوره ای گونه ی(l.)bombus terrestris در آزمایشگاه انجام شد. طی سالهای 1382 تا 1386 مجموعه ای از نمونه های این زنبورها از مناطق کوهستانی البرز و زاگرس جمع آوری و 27 گونه، ثبت گردید. گونه های bombus (psithyrus) maxillosus klug و b. (psithyrus) sylvestris (lepeletier)، برای اولین بار در این تحقیق از ایران گزارش شدند. تا قبل از این تحقیق به جز در مورد گونه های البرز مرکزی، شناسایی گونه های ایران در داخل کشور امکان پذیر نبود و کلید شناسایی فون ایران تهیه نشده بود. نمونه های شناسایی شده ی گونه های ایران در خارج از ایران نگهداری شده و در داخل کشور مرجع معتبری برای شناسایی همه گونه های زنبورهای مخملی ایران، وجود نداشت. با استفاده از نمونه های جمع آوری شده در این تحقیق و بر اساس تجدید نظر در تفسیرها و نامگذاری ها، فهرست گونه های زنبورهای مخملی ایران تنظیم و کلید شناسایی این گونه ها تهیه شد. مکان های نمونه برداری، ارتفاع از سطح دریا و گیاهان مورد تغذیه این زنبورها نیز در این بررسی لحاظ شد. به منظور محاسبه تنوع گونه ای زنبورهای مخملی در مناطق کوه های البرز مرکزی و سبلان، حشرات کامل از سه کاست ملکه، کارگر و نر زنبورهای مخملی از پنج استان در این مناطق جمع آوری شدند. نمونه برداری طی ماه های اسفند تا شهریور سال های 1383 تا 1386 در 7 تاریخ در هر منطقه منطبق بر شرایط آب و هوایی و ظهور گونه ها انجام شد. ابتدا تعداد گونه های هر استان، درصد فراوانی هرگونه نسبت به کل گونه های جمع آوری شده و دامنه ارتفاعاتی که گونه ها در آن زندگی می کردند، مشخص گردید. تنوع گونه ای، غنای گونه ای، یکنواختی و درصد شباهت فون زنبورهای مخملی در استان های مذکور اندازه گیری و با هم مقایسه شدند. نتایج نشان دادند با اینکه تعداد نمونه های جمع آوری شده از البرز مرکزی (865عدد) در مقایسه با سبلان (262 عدد) بسیار بیشتر بود ولی سبلان 85 درصد گونه ها و البرز مرکزی 65 درصد گونه ها را در خود جای داده بودند. همچنین ترکیب گونه های مختلف زنبورهای مخملی وگونه های با بیشترین فراوانی در استان های پنجگانه و کوه های البرز مرکزی و سبلان مشخص شد. هدف دیگر این تحقیق انجام مراحل پرورش دوره ای گونه bombus terrestris بود که با موفقیت انجام شد و دانش و تجربه ی کافی جهت گسترش تولید انبوه این گونه برای استفاده در کشت های گلخانه ای کشور به دست آمد. در یک تحقیق صحرایی در تابستان 1386 به ترتیب در تاریخ های30تیر، 6 مرداد و 17 مرداد سه کلنی طبیعی از گونه هایbombus argillaceus ، b. persicusو b. terrestris از مناطق حومه تهران از حفرات زیرزمینی خارج و به اتاق رشد منتقل شدند. این کلنی ها در شرایط ثابت نگهداری و با استفاده از محلول عسل و گرده تغذیه شدند. این اولین گزارش از رویت، استخراج، انتقال و مطالعه کلنی های طبیعی زنبورهای مخملی در ایران بود. در بخشی از این تحقیق که در دانشگاه لندن انجام شد، تولید مثل در کارگرهای زنبورهای مخملی گونه b. terrestris و فرمون هشدار دهنده در این گونه، در دو تحقیق مستقل، مطالعه شد. نتایج نشان داد که هر کارگر می تواند به طور میانگین 3/1 نر در مدت 45 روز تولید نماید. بیشترین تعداد نر تولید شده توسط کارگرها 9 عدد بود. با توجه به تعداد زیاد کارگرها در هرکلنی تعداد نر تولید شده درکلنی زیاد خواهد بود، البته رقابت و عوامل دیگر می تواند بر این کمیت تاثیر بگذارد. در آزمایش دیگرمیزان جلب و یا اجتناب کارگرها از زنبور تحت استرس و همینطور اثر سه ترکیب که گمان می شد نقش فرمون هشدار دهنده را در زنبورهای مخملی داشته باشند، بر رفتار کارگرها آزمایش شد. وجود فرمون هشدار دهنده در این زنبورها تاحد زیادی تایید شد ولی اثر مخلوط ترکیبات بر رفتار کارگرها معنی دار نبود.

مقاومت 27 رقم کلزا ‏‎(brassica napus l.)‎‏ و گونه خردل وحشی ‏‎(sinapis arvensis)‎‏ به شته مومی کلم ‏‎(brevicoryne brassicae l.)‎‏ طی سالهای 80-79 در شرایط مزرعه و اتاق رشد مورد بررسی قرار گرفت. در شرایط مزرعه آلودگی به صورت طبیعی بود. شاخص آلودگی که معیار مقایسه مقاومت ارقام بود به صورت حاصلضرب ((میانگین طول ساقه آلوده)) در ((درصد گیاهان آلوده)) برای هر رقم محاسبه گردید. با مقایسه داده های نرمال شده براساس مقادیر شاخص آلودگی، ارقام ‏‎pf, eurol, hyola 401, hyola 308‎‏ و ‏‎okapi‎‏ که کمترین میزان آلودگی را داشته و با شاهد مقاوم یعنی خردل وحشی تفاوت معنی داری نداشتند، بعنوان ارقام مقاوم تعیین شدند. و بقیه ارقام براساس دامنه شاخص آلودگی به گروههای نیمه مقاوم، نیمه حساس و حساس تقسیم بندی شدند. این بررسی نشان داد که با اندازه گیری طول ساقه آلوده به شته می توان تغییرات تراکم جمعیت در طول دوره نمونه برداری را تعیین کرد. همچنین از اجزا متشکله شاخص آلودگی یعنی میانگین طول ساقه آلوده و درصد گیاهان آلوده به ترتیب می توان بعنوان معیار مقایسه مقاومت آنتی بیوز و آنتی زنوز ارقام در مزرعه استفاده نمود. در شرایط اتاق رشد، آزمایش آنتی زنوز و تحمل با تعداد 27 رقم و هر کدام در دو مرحله انجام شد. آلوده سازی در مرحله اول با 10 شته و در مرحله دوم با 5 شته به ازای هر بوته صورت گرفت. نتایج نشان داد که ارقام در هر دو مرحله تفاوت معنی داری از لحاظ مقاومت آنتی زنوزی ندارند، ولی در آزمایش تحمل در مرحله دوم سه رقم تفاوت معنی داری با بقیه نشان دادند که دو رقم آن ها در مزرعه جز گروه مقاومت تعیین شده بودند. این دو رقم یعنی ‏‎okapi‎‏ و ‏‎eurol‎‏ به همراه حساسترین رقم مزرعه یعنی ‏‎boomrang‎‏ و رقم تجارتی ‏‎pf‎‏ در ازمایش آنتی بیوز مورد استفاده قرار گرفتند. دراین آزمایش پارامترهایی شامل، نرخ تولید مثل ذاتی ‏‎(rm)‎‏، نرخ میانگین رشد نسبی ‏‎(mrgr)‎‏، دوره پیش از بلوغ ‏‎(pre-reproductive period)، نرخ تولیدمثل روزانه ‏‎(daily reproductive rate)‎‏ اندازه گیری شد. مقایسه نتایج نشان داد که رقم ‏‎boomrang‎‏ در شرایط اتاق رشد نیز حساس بوده و ارقام ‏‎eurol, okapi‎‏ و ‏‎pf‎‏ در هر دو شرایط مقاوم می باشند.