نزاهت یا عفت بیان در ادای الفاظ و تعبیرات قرآن، در بین مباحث ادبی_بلاغی قرآن، کمتر مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است. گفتار حاضر می کوشد به تبیین این مهم بپردازد که عفّت بیان سراسر قرآن را فراگرفته و این اعجاز بزرگ فراتر از سایر آثار ادبی در این زمینه است، و نیز خداوند متعال، که در جای جای کتاب خویش بر ادب و عفت کلام تأکید دارد، در مصحف مجید این امور را عملاً به کار بسته و ضمن رعایت حرمت افراد، از بیان هجوی و ناشایست دوری نموده است، و در ادامه بر آن است تا کیفیت بیان خداوند و شیوه های هنری وادبیِ به کاررفته در بیان ناهنجاری ها و زشتی ها و صحنه های تحریک آمیز را نشان دهد. ما در این پژوهش ضمن بررسی و پرداختی جدید از این موضوع در قرآن کریم، جنبه های مختلف بحث را تحت عناوین کلّی نزاهت و فنون مرتبط با آن از جمله: تهذیب، کنایه، و مجاز و سخریه که نزاهت در آن ها از بسامد بالایی برخوردار است، مورد بحث و نقد قرار داده و با ذکر نمونه ها و شواهد مناسب سعی در تبیین و تشریح آن ها داشته ایم؛ و بر این باوریم آن چنان که باید و شاید به این مسأله مهم پرداخته نشده است و پیش از این تنها شعر هجوی کانون توجه علمای بلاغت بوده و نه قرآن کریم که سهم اندکی از مثال های این فنّ را نزد آنان داشته است. و در ضمنِ یک تحقیق فراگیر بر روی همه آیات قرآن سعی نموده ایم تا چکیده ای از این بحث گسترده را با روش توصیفی و تحلیل محتوا ارائه نمائیم. از نتایج تحقیق آن است که حضرت حق در بیان زشتیها و ناشایست ها، با استفاده از بیان غیرمستقیم و بهره گیری از فنون مختلف ادبی، به ویژه کنایه و مجاز با انواع مختلف آن، هم جانب ادب و اخلاق را رعایت فرموده و هم بیان خویش را زیبا و هنری و تأثیرگذار کرده است، افزون بر آن به این امر دست یافته ایم که حجم عظیمی از نزاهت قرآنی، که در خصوص زنان و مسائل مربوط به آنان است، را با فنون مختلف بلاغی به شکل بسیار زیبا تصویرگری نموده است.

میراث دینی یکی از غنی ترین و مهم ترین انواع سنت می باشد و به سبب قداست وقدرت تاثیر و نفوذ در مخاطب، بیشترین کاربرد را در ساختمایه های شعری به خود اختصاص داده است. کتاب مقدس قرآن که مهم ترین منبع سنت دینی اسلام است، با ساختار بی نظیر، غنای واژگانی و معانی عمیق و فصاحت و بلاغت والایش، در مقام ارزشمندترین منبع دینی، همواره الهام بخش شاعران و نویسندگان بوده است. آن ها با شگردهای گوناگون چون بینامتنی و فراخوانی که ریشه در مفاهیم کهن نقدی دارند، به بهره گیری از واژگان، معانی، شخصیت ها و شهرهای قرآنی، در راستای تعبیر از افکار، اندیشه ها و تجربه های خود پرداخته اند. در این میان سهم فراوان شاعران پیشگام عراق در بهره گیری از قرآن با اسالیب ذکر شده، غیر قابل انکار است؛ لذا در این پژوهش، در مقام اثبات این ادعا، پس از نگاهی گذرا به مسئله ی سنت، به ویژه سنت دینی و شگردهای استفاده از آن یعنی بینامتنی و فراخوانی، به بررسی و تحلیل شعر شاعرانی چون بدر شاکر السیاب، عبدالوهاب البیاتی، نازک الملائکه و احمد مطر از این دیدگاه پرداخته می شود و از این کانال می توان به نظام عقیدتی و فکری شاعران مورد نظر نیز پی برد. واکاوی در دفترهای شعری این شاعران حاکی از این واقعیت است که آنان با اهداف مشترکی چون اصالت بخشی، مانایی و عمق بخشی به اثر خود و افزودن به تاثیر و غنای آن، به استمداد از قرآن روی آورده اند؛ اما هدف مهم تر آن ها، انجام رسالت خود در جهت ترسیم اوضاع آشفته و نا به سامان سیاسی و اجتماعی کشورهای عربی به طور عام و عراق به طور خاص و برانگیختن امت عرب و آگاهی دادن به آنان می باشد. نکته ی شایان ذکر دیگر این است که تحقیق نشان از این دارد که سهم برخی از شاعران چون احمد مطر در وام گیری از قرآن بیشتر از سایرین و سهم برخی چون نازک الملائکه کمتر می باشد.

همانطور که در علم صرف، ساختمان و کیفیت کلمات مورد بحث می باشد، در علم نحو قواعد الفاظ از نظر اعراب، کیفیت به کار رفتن کلمات و بیان روابط آن ها با یکدیگر مورد بررسی قرار می گیرد. پیدایش صرف و نحو عربی برای حفظ سلامت زبان از گرداب لهجه های عامیانه و همچنین شیوائی سخن بوده است. ملت عرب از ترس تحریف قرآن کریم، به وضع قوانین نحوی پرداختند. بنابراین نحو عربی اهتمام دانشمندان را به دلیل اهمیت آن در زندگی علمی و در امان ماندن زبان قرآن از لحن، برانگیخت. اشراف بر قواعد صرف ونحو، بیش از پیش معجزه بودن قرآن کریم را ثابت می کند؛ زیرا با فصیح ترین الفاظ، نظم معانی بلیغ وشیوا، بیانی رسا و دل نشین که دیگر کتاب ها و کلام ها عاجز از رقابت با آن هستند، اعجاز خویش را ثابت کرده است. در پایان نامه ی حاضر که به روش توصیفی - تحلیلی نگاشته شده، سعی بر آن شده که بررسی نحوی انواع جمله، شبه جمله و عبارت های موول در آیات قرآن کریم، در رأس اهداف قرار گیرد. پژوهش حاضر، ضمن بررسی موارد فوق الذکر از کتب نحوی، به استخراج نمونه های آن از آیات قرآن کریم پرداخته و آنها را گردآوری می نماید تا به سهولت در دسترس دانشپژوهان قرار گیرد. چنین استنباط می شود که جمله اسمیه بسیط نسبت به انواع دیگر جملات، بیشترین تعداد را بین آیه های قرآن کریم، به خود اختصاص داده است؛ عبارات موولی که در قرآن کریم به کار رفته، نقش های نحوی متنوعی مانند: فاعل، نائب فاعل، مبتدا، خبر، مفعول به، مضافٌ الیه، جار و مجرور و... را می پذیرند. گفتنی است که این عبارات، تقریباً تمامی نقش های اعرابی را می پذیرند.

اهمیت علم سبک شناسی در بررسی زیبایی شناسی متون و میزان روابط با آثار ادبی جدید و قدیم شناخته می شود. ناقد از طریق شناخت این علم، به کشف زیبایی های درون متن و احساس و عواطف صاحب متن پی می برد. سبک شناسی غالباً با بررسی سه سطح لغوی، ادبی و فکری به تحلیل متون می پردازد. پیشینه ی این علم، به تلاش های بی وفقه ی محققان قدیمی از جمله ارسطو بازمی گردد که نظریه های او، اساس این علم به شمار می رود.

چکیده: دانش نشانه‎شناسی با هدف بررسی روابط میان نشانه‎ها، یکی از مباحث جدید در مبانی نقد معاصر است. بن?انگذار این علم، «فرد?نان دو سوسور» زبان شناس سوئ?س? است، او نشانهشناس? را علم? معرف? م?کند که به بررس?«زندگ? نشانهها در دل زندگ? اجتماع?» م?پردازد. از نشانه‎شناسی خطبه «شقشقیه»ـ که درحقیقت شکوائیّه امام علی(ع) از ماجرای سقیفه و تصاحب ناعادلانه حکومت پس از وفات پیامبر اعظم(ص) و غصب خلافت از جانب خلفای سه گانه است ـ چنین استنباط می‎شود که علی(ع) در ورای این شکایات، هدایتگری انسان‎ها و اجرای وظیفه خود، در برابر خداوند را به مخاطب القا می‎کند و در واژگان و حروف نیز آشکار می‎کند و در خطبه «غراء» سعی دارد مخاطبان را به خدا و مرگ و دنیا هشدار دهد تا بتواند آن‎ها را به اعمال نیک نزدیک ساخته و از دنیاگرایی و زیورهای او دور سازد و در خوانش پس‎کنشانه سعی دارد با توصیف خداوند، مردم را به پیروی از دستورات او دعوت کرده و آنان را به پندپذیری از آثار گذشتگان دعوت کند. استفاده از صنعت‎های بلاغی در این خطبه نقش مهمی ایفا می‎کنند. در خطبه« 109» نیز تمام تلاش حضرت(ع) در دورکردن مخاطبان از دنیا و نزدیک‎شدن آن‎ها به خداوند و رسولش است تا بتواند آن‎ها را بهتر با معبودشان آشنا سازد. او با ذکر این مطلب که دنیا جایگاهی برای عبور و آزمایش انسان‎ها است، می‎کوشد آن‎ها را از دنیاگرایی و دام‎هایی که هر لحظه ممکن است سبب گرفتار شدن انسان‎ها شود، نجات دهد. وی مطالب مورد نظر خود را در حروف نیز آشکار می‎سازد. امیرمومنان(ع) در خطبه«176» رذیلت‎های اخلاقی را به مخاطبان خود هشدار می‎دهد و آنان را از اعمال زشتی که سبب گمراهی و واردشدن دستورات جدید در دین می‎شود، برحذر می‎دارد. با بیان اینکه تقوا و عمل صالح مهم‎ترین اصلی است که انسان‎ها باید انجام دهند، آنان را به اطاعت از دستورات الهی، انجام واجبات و ادا کردن حقوق خداوندی دعوت می‎کند. در خطبه «متقین» این‎گونه بر می‎آید که علی(ع) تنها سر آن دارد تا پرهیزکاران و ویژگی‎های آنان در شبانه‎روز را به تصویر بکشد و به ریزترین حرکات آنان اشاره کند، امّا آنچه در ورای آن می‎توان تجسّم کرد این است که علی(ع) در میان سخنان خود مخاطب را به پرهیزکاری دعوت می‎کند و از آنان نیز می‎خواهد برای افزودن به توشه خود، عمل صالح انجام دهند. کلمات کلیدی: نهج‎البلاغه، نشانه‎شناسی، حضرت علی(ع)، دال، مدلول، خوانش