چکیده شرایط سیاسی، اجتماعی و درگیری های فرقه ای جامعه اسلامی تأثیر مستقیمی بر نگرش مورخان نسبت به جنگ های صلیبی داشت. با وجود تقابل دو دنیای متفاوت به لحاظ لحاظ ایدولوژیکی، تغییری در مسیر یکی از مهم ترین ابعاد تاریخی این جنگ ها؛ یعنی تاریخنگاری صورت نگرفت و روند حاکم بر تاریخنگاری اسلامی؛ یعنی حولیات نگاری، هم چنان ادامه یافت. با این اوصاف بررسی دیدگاه و نگرش مورخان مسلمان یعنی همان تاریخ نگری در قالب بینش مشیتی، انتقادی، هویت جویی اسلامی در مقابل هویت جویی مسیحی و حماسی نتایج موجه تری را پیش روی نگارنده قرار داد. هرچند این نوع تلقی، تنها در منابع معاصر با جنگ های صلیبی قابل پیگیری است، اما با گذشت زمان و پس از پایان جنگ های صلیبی، نه تنها برداشت های متفاوتی از این واقعه شکل نگرفت، بلکه سکوتی معنادار، بر کتب تاریخی درباره جنگ های صلیبی سایه انداخت و مورخان، تنها به تکرار روایت های مورخان پیش از خود اکتفا کردند. اما بررسی تاریخ نگری منابع این دوره پژوهشی برخلاف تاریخنگاری، جنگ های صلیبی را از حالتی بی روح، جامد و فاقد هرگونه عنصر محرک عاطفی و احساسی خارج ساخت و حالتی پویا و جذاب به جنگ های صلیبی داد. براین اساس، دراین پژوهش تحلیل و بررسی تاریخنگاری و تاریخ نگری متون تاریخی عصر پژوهش مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد در نیمه ی صده اول جنگ های صلیبی، موفقیت صلیبی ها در پیشروی های نظامی و تصرف سرزمین های اسلامی، متأثر ازشرایط سیاسی جامعهاسلامی بود اما احساس خطر روزافزون نسبت به کوتاهی و سستی دولت مردان اسلامی، سبب توجه طیف وسیعی از آحاد جامعه به موضوع جنگ شد و از قالب موضوعی سیاسی و فرعی خارج و به یکی از اصلی ترین دغدغه های سیاسی و نظامی جهان اسلام تبدیل شد. موضوعی که رابطه مستقیمی با نقش، عملکرد و مدیریت برخی از فرماندهان مسلمانان در جنگ های صلیبی داشت. فرماندهانی که برای تحرک بیشتر در این جنگ ها، با تأکید بر جنبه های مذهبی و هویتی، جامعه را به تکاپو واداشتند و توانستند به موفقیت هایی قابل توجه در جنگ های صلیبی دست یابند. البته این نگرش با مرگ این فرماندهان و آغاز حملات مغولان بار دیگر فروکش کرد. کلید واژه: جنگ های صلیبی، تاریخنگاری، تاریخ نگری.