پژوهش «دوستی در قرآن»، با هدف واشکافی و شناخت مفاهیم دوستی در قرآن است. در قرآن کریم عنوان دوستی را در چهار واژه پر کاربرد حُب، وُد، ولی و أخ مشاهده می کنیم، که با مرکزیت قرار دادن این واژگان به بررسی این لغات و همچنین مفاهیم پیرامونی آن پرداخته شده است. روش در این پژوهش توصیفی تحلیلی و کتابخانه ای است. ساختار این پژوهش بدین گونه است که ابتدا از مقدمات آغاز می گردد سپس مطالب اصلی در سه بخش ادامه می یابد: در بخش اول به بررسی واژگان متناظر دوستی در قرآن در دو دوره جاهلی و قرآنی پرداخته شده است؛ بخش دوم متضادهای این واژگان بررسی شده است؛ در بخش سوم نیز به انواع دوستی در قرآن و تطابق آنها با سه واژه از واژگان دوستی پرداخته شده است. از آنجا که در این پژوهش مفهوم دوستی در کلام الله مجید و نیز در دوره پیش از اسلام یعنی دوره اعراب جاهلی مورد بررسی قرار گرفته است، می توان دریافت واژگان دوستی با گذر زمان در نظام معنایی قرآن دارای کاربرد و بعضاً معنایی متفاوت تر با دوره قبل از خود گردیده است. علاوه بر این وبرخلاف نظر مستشرقانی که دین اسلام را دین خشونت می دانند و نسبت به ادیان دیگر بی روح تر می پندارند، قرآن مفاهیم دوستی است که با یکدیگر در ارتباطند.

سیطر? گفتمان مارکسیسم به مثابه یک مکتب مبارز و پیش رو، در فضای فکری و روشنفکری دهه های چهل و پنجاه جهان اسلام و ایران، پرسش ها و مباحثی را برانگیخت و گفتمان دینی و سنتی موجود را به چالش کشید. جامعه و تاریخ یکی از محورهای اساسی اندیش? مارکسیسم بود که متفکّران مسلمانی را که نسبت به فضای فکری روز آشنا و اندیشه مند بودند، برانگیخت تا به پرسش ها و مباحث مذکور پرداخته و با رجوع به منابع دینی پاسخ ها و مواضعی را تدارک بینند. از جمل? این متفکران مرتضی مطهری، محمّدباقر صدر و محمّدتقی مصباح یزدی می باشند که در رویارویی با این مکتب در مقام ارائ? دیدگاهی مبتنی بر منابع اسلامی برآمدند. کوشش های آنان در وهل? نخست، گونه ای جدید از مواجه و تعامل بی سابقه با متون دینی را ایجاب می کرد به گونه ای که معطوف به دریافت و استخراج دیدگاهی منسجم، یک پارچه و جامع از متون دینی دربار? یک پرسش و موضوع بود و به تبع آن، ره آورد نوینی به همراه داشت. روشی که این مفسران در تفسیر قرآن در پیش گرفته اند از نوع تفسیر موضوعی است. این مفسران در یافتن پاسخ سوالات به شیوه های گوناگونی عمل کرده اند. در برخی موارد، مشاهده می کنیم که این مفسران با قطعی انگاشتن آن چه در علم اثبات شده است، آیات را توجیه می کند. در برخی موارد نیز ابتدا نظریات دانشمندان را طرح نموده و سپس با تکیه بر مبانی خود، نظری? جدیدی را مطرح می کنند. در این گونه موارد شاهد دو شیو? برخورد با آیات قرآن توسط این مفسران هستیم. گاهی آیات را به وسیل? نظری? خود توجیه می کنند و گاه، با ارائ? معیارها و ملاک هایی که ریشه در مبانی و مقبولات درون دینی و برون دینی آنان دارد، دیدگاه قرآن را استخراج می کنند. اختلاف ها و شباهت هایی که این مفسران در طرح مسئله، طرح آیات و تفسیر آیات قرآن دارند، ناشی از اختلاف ها و شباهت های آنان در پیش فرض ها، میزان آگاهی از معارف دینی و بشری، انتظار از قرآن، شرایط اجتماعی و سیاسی و مبانی فلسفی، انسان شناختی و جهان شناختی است.

چکیده در سده چهاردهم هجری، مجموعه‏ای از عوامل دست به دست هم داد و جهان اسلام را به دوران ضعف و عقب‏ماندگی کشاند. اوضاع بحرانی جهان اسلام بعد از فروپاشی امپراتوری عثمانی و تجزیه و مستعمره شدن جهان اسلام، استبداد و فساد داخلی و شیوع اوهام و خرافات در جوامع اسلامی، متفکّران اسلامی را از ارائه رویکردها و راه‏حل‏های متفاوت برای خروج مسلمانان از ضعف و عقب‏ماندگی ناگزیر نمود. ایده بازگشت به قرآن از جمله این رویکردها در بهبود اوضاع جهان اسلام است که در چالش سنّت و مدرنیته به عنوان دیگر رویکردهای مطرح در نجات جوامع اسلامی از عقب‏ماندگی شکل گرفت. ایده بازگشت به قرآن اندیشه‏ای نص‏محور و درون‏دینی است که با اعتقاد به جامعیّت و خودکفایی قرآن، راه‏حل معضلات و مشکلات سیاسی – اجتماعی جهان اسلام را در بازگشت بازفهمانه به قرآن می‏داند و از همین دیدگاه، جریان‏های حاضر در حل بحران جهان اسلام یعنی تجدّد و سنّت‏گرایی را رد می‏کند. اشخاص مختلفی در سراسر جهان اسلام، این ایده را سرلوحه برنامه‏های اصلاحی خود، جهت پیشرفت جوامع اسلامی قرار دادند. لذا این پژوهش در صدد است با مبنا قرار دادن روش‏شناسی استیوارت هیوز که در آن واقعیّت‏های سیاسی و اجتماعی با شکل گیری فکر و اندیشه یک نوع رابطه تعاملی دارند، به واکاوی ماهیّت و دلایل شکل‏گیری ایده بازگشت به قرآن در اندیشه تنی چند از پیشگامان این جریان اصلاحی یعنی عبده، اقبال لاهوری، مودودی و سیّد قطب بپردازد. این متفکّران قرآن‏پژوه، هر کدام بسته به نوع خوانش خود از اسلام و تدبّرات قرآن‏پژوهانه، در صدد عرضه مشکلات و معضلات موجود به قرآن هستند، تا از این طریق پاسخ‏های خود را از قرآن طلب کنند. نگاه کاربردی به قرآن، محوریّت توحید، وحدت، گسست از سنّت‏های تفسیری گذشته، خرافه‏زدایی از اسلام، اصلاحات دینی و برپایی حکومت قرآنی از شاخصه‏های مهم و مشترک بازگشت به قرآن محسوب می‏شود. کلیدواژه‏ها: اقبال، بازگشت به قرآن، جهان اسلام، سیّد قطب، عبده، مودودی.

در این رساله، قرائت های مختلف تفسیرپژوهان از تفسیر تطبیقی نقد و تحلیل میشوند. این نقد از لحاظ چیستی، مبانی و روش تفسیر تطبیقی است. ضرورت این تحلیل و نقد در شناخت بنیانهای معرفتی و ارکان هرمونتیکی تفسیر تطبیقی است؛ زیرا مطالعات تبیقی همانطور که در حوزه های مختلف گسترش یافته است، در تفسیر هم مورد اقبلا واقع شده است و این مطالعات بدون برخورداری از پشتوانه های معرفتی و روش شناختی مفید و مثمر ثمر نخواهد بود.