قالی، به عنوان اثر هنری ارزشمند و فاخر ایرانی با قدمتی دیرین، در دوران صفویه و قاجار، نقش مهمی در شناساندن فرهنگ و هنر ایران به دنیا داشته و حتی از دوره قاجاریه به بعد، سهم بزرگی در بهبود اقتصاد کشور ایفا نموده است. اما علی رغم چنین دستاوردهایی که هر کدام به تنهایی برای ارزش نهادن و توجه به یک محصول فرهنگی و هنری، کافی به نظر می رسد؛ متأسفانه تا کنون، آنگونه که باید به این مهم پرداخته نشده و اگر هم تا کنون مطالعه ای صورت گرفته، بیشتر حول محور قالی های دوره صفویه بوده که آن هم توسط مستشرقین به انجام رسیده است. بنابراین، با وجود کاستی ها و کمبودهایی که در زمینه بررسی قالی های دو دوره مهم تاریخ قالی بافی، صفویه و به خصوص قاجار وجود دارد؛ در این نوشتار تلاش می شود، ضمن مطالعه و بررسی قالی های این دوران، به ویژه قالی های موزه فرش ایران که همچون گنجینه ای ناشناخته و معرفی نشده می باشند؛ با مقایسه و تطبیق میان نمونه های دو دوره از نظر ساختار طرح و نقوش به کار رفته در آن ها، به فراز و فرودها و تحولات صورت گرفته در این مسیر پرداخته شود. بدین منظور، به بسترها و زمینه های اجتماعی، سیاسی، مذهبی و هنری این دوران به عنوان عوامل موثر بر روند تحولات، توجه شده و مفاهیم و معانی نمادین نقوش نیز مورد مطالعه قرار گرفته است. رهاورد این تحقیق برای طراح قالی امروز، شناخت و الگوپذیری از ساختار طرح و نقوش قالی های صفویه و قاجار، به عنوان آثار هنری نفیس و فاخر ایران می باشد. چنین آثاری می توانند الهام بخش هنرمند معاصر در جهت خلق آثار بدیع و در عین حال اصیل، به شمار روند. دستیابی به این مهم، از طریق آنالیز طرح های تعدادی از قالی های موزه فرش ایران و توجه به درون مایه ها و مفاهیم نمادین نقوش آن ها تسهیل گردیده است . در این نوشتار، مطالب و تصاویر به روش کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده و در قالب تاریخی، توصیفی و تحلیلی تدوین یافته است.

چکیده مراسم و آیین ها سهم عمده ای را در هر فرهنگ به خود اختصاص می دهند در این میان برپایی مراسم سوگواری را باید یکی از مهم ترین این نوع از مراسم ها دانست ، زیرا در ارتباطی مستقیم با باور و اعتقادات مردم در هر جامعه قرار دارد . اعتقاداتی که به وجود آورنده ی یک مراسم سوگواری می گردد به طور بارزی خود را در انواع نماد پردازی های موجود در آن مراسم متجلی می نماید .کاربرد انواع نماد پردازی ها در مراسم سوگواری بسیار پر اهمیت می باشد زیرا برخی نماد هایی که از دوران بسیار کهن در انواع مراسم سوگواری مورد استفاده قرار می گرفته ، حتی تا هزاران سال بعد نیز در انواع مراسم های سوگواری کاربرد داشته است . تنها تفاوتی که در این میان می توان مشاهد کرد تعابیر و مفاهیم متفاوتی است که این گونه نماد ها به خود می گیرند. اما سوالاتی که در این جا مطرح می شود این است که آیا می توان برای انواع نماد پردازی های موجود در مراسم سوگواری در دوران صفویه و قاجار مبدا و منشا تاریخی یافت ؟ و اینکه نگارگری این دوران تا چه اندازه ما را در شناخت نماد پردازی در این گونه مراسم یاری رسان خواهد بود ؟ هدف در این تحقیق شناسایی نماد های مورد استفاده در مراسم سوگواری بر اساس نگاره های موجود در دوران صفویه و قاجار می باشد .

حضور اسلام در کشورهای تازه مسلمان، همانند افقی روشن و تابناک، باعث تحولی شگرف در این سرزمین ها شد. هر فرهنگی، اسلام را با ویژگی های خود تلفیق کرد و تشخص همان منطقه را به آن داد. ایران نیز آن را با شرایط خاص خود پذیرا شد. ایرانیان در معماری، اسلام را بر پایه های ساسانی مستقر ساختند سپس با تمدن قدرتمند و پیشینه ای بالا، اسلام را پذیرا و در نهایت به آن ویژگی ایرانی را افزودند. به زودی سراسر سرزمین های اسلامی چونان گذشته که از فرهنگ و هنر ساسانی اقتباس می کردند کار خود را دنبال و در سایه تمدن آن به حیات خویش ادامه دادند. این الگو پذیری تا جایی رسید که اسلام با تشخص ایرانی سرزمین های جدید را درمی نوردید. اسپانیا در طی هفت سده تسلط مسلمانان با ویژگی های معماری ایرانی آشنا بود. پس از تسلط مجدد پادشاهان کاتولیک بر اسپانیا، قلب تپنده هنر اسلامی تحت عنوان مدجنی همچنان به حضور هر چند کم رنگ خود ادامه داد؛ تا جایی که گائودی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل بیستم میلادی به عنوان یکی از معروف ترین معماران زمان خود، از این کهن الگوها استفاده کرده است. نشان دادن جزییات این اقتباس در تزیینات معماری از اهداف این پژوهش است. باید گفت پیش از این تنها به صورت جزیی و اشاراتی کوتاه این تأثیر پذیری عنوان شده و تا به حال به صورتی مستدل و مجزا به این مبحث پرداخته نشده بود، از این رو تحقیق مذبور تلاش بر جبران این کمبود دارد. پاسخ دادن به سوالاتی چون سیر تحول استفاده از تزیینات معماری ایرانی در آثار گائودی به چه شکل بوده و کدام بنای ایرانی بیشترین تأثیر را در آثار این معمار بزرگ داشته است، از دیگر اهداف این پژوهش می باشد.

تربیت و تعلیم از مسایل بنیادی و ریشه ای جوامع بشری در هر زمینه ای است و نابجا نخواهد بود که اگر از آن تعبیر به پی ساختمان جامعه ی بشری نماییم و در عرصه ی نگارگری نیز ، این مسئله از اهمیتی قابل توجه برخوردار می باشد . با نظری بر ثمره ی کار نگارگران ـ چه در گذشته و چه در حال ـ بی تردید از اولین نکاتی که در اذهان شکل خواهد پذیرفت ، این است که ، نتایج حاصل ( آثار هنرمندان ) ، ثمر ه ی کوشش های بسیاری است که در جهت پرورش نگارگران صورت گرفته ، که اینگونه نیز بروز یافته است . پس اگر از نگارگری گذشته به نیکی یاد می گردد و شکوه و عظمت آن را می ستایند و آثار امروزی را فاقد آن می دانند ، ضروری است که با مطالعه ای تطبیقی به بررسی آداب تربیتی نگارگران گذشته و حال بپردازیم ، تا شاید در صورت امکان ، با بهره برداری از آداب صحیح و حقیقی این عرصه ، نگارگری ایرانی را در ادامه ی مسیر پیشین قرار دهیم و شرایط را برای تجلی شکوه آن فراهم آوریم . با این هدف و رویکرد ، ابتدا به بررسی دو واژه اساسی در این عرصه یعنی تربیت و تعلیم پرداخته و منظور خود از انتخاب واژه تربیت را بیان داشته ایم و سپس به بستر شکل پذیری تربیت ، یعنی جوامـع توجه شـده اسـت ـ جوامـع گذشـته را مـبتنی بر سـنت و حـال را وابسـته به جـریان تجـدد انگاشته ایم . سپس با آگاهی بر اندیشه ی حاکم بر این جوامع به سراغ آداب تربیتی حاکم بر آنها رفته و مطالبی پیرامون آن بیان نموده ایم . در انتها ، با نتایج حاصل از آن و همچنین اطلاعاتی از سایر منابع به بیان آداب تربیتی نگارگران گذشته ی وابسته به سنت و نگارگران وابسته به جریان تجدد پرداخته ایم .

حضور هنرمندانی چون کمال الدین بهزاد (942-865هـ . ق)، در عرصه ی هنر نگارگری اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم، تحولاتی شگرف را در مکاتب هنری آن زمان ( هرات و در پی آن مکتب تبریز) موجب شد که هم آمیزی معماری با ادبیات فارسی ازدستاوردهای بارز آن بود. علی رغم استفاده ی مکرر بهزاد از بناهای معماری و به ویژه تزیینات وابسته به آن در آثار خود، نگاره های وی اغلب از دیدگاه زیبایی شناختی هنرهای تجسمی مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، ضمن بیان ارزش های هنری نگاره های کمال الدین بهزاد در حوزه ی معماری و معرفی جنبه های زیبایی شناختی نقوش تزیینی معماری همزمان با آن نگاره ها، به تحلیل ارزش های تأثیر گذار این عناصر تزیینی در آثار بهزاد پرداخته و آن ها را به صورت تطبیقی با نمونه های به کار رفته در بناهای همعصر مقایسه کرده است. به منظور بررسی عناصر تزیینی معماری در نگاره های بهزاد؛ ده نمونه از آثار مرقوم وی که در آن ها معماری نمود بارزتری دارند انتخاب شده که اکثر آن ها مربوط به سال های اوج هنر وی است. به همین دلیل از نگاره های ترسیم شده در دوره ی صفوی که در آن ها آثار کهولت سن بهزاد و یا قلم شاگردانش نسبت به خود او نمود بارزی دارد ، پرهیز شده است. همچنین حدود سی بنای شناخته شده از آن دوران که تصاویری به حد کفایت از آن ها در دسترس بود، برا ی دقت و سهولت در بررسی برگزیده شده است. تحلیل های انجام شده؛ با تفکیک عناصر تزیینی معماری در نگاره ها به سه نوع هندسی، گیاهی، و خط (کتیبه) صورت پذیرفته و پس از سنجش مساحت فضای اختصاص یافته به هریک از این نقوش، با تزیینات مشابه در بناهای واقعی همزمان مقایسه شده است. نتایج این بررسی با اصول زیبایی شناختی هنر معماری و هنر نگار گری مطابقت داشته و حاصل آن دست یابی به چگونگی ارزش آفرینی نقوش تزیینی معماری در آثار کمال الدین بهزاد است. نتیجه ی تحقیق بدین جهت اهمیت می یابد که باب هایی جدید را جهت پژوهش های آتی در هنر نگارگری و تأثیرگذاری سایر هنرها بر این هنر ارزشمند می گشاید. واژگان کلیدی: عناصر تزیینی، معماری، قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری، نگارگری، کمال الدین بهزاد

چکیده: معماری یکی از شاخه های مهم هنر و تمدن است که از روزگار پیش از تاریخ تاکنون مورد توجه گروه های مختلف انسانی قرارگرفته و سعی وافر در تکامل و گسترش آن به عمل آمده است. باتوجه به نظریه پژوهشگران دینی، ایرانیان قدیمی ترین یکتاپرستان جهان و مذهبی ترین اقوام می باشند. بیش از هفت هزار سال پیشینه ساخت پرستشگاه ها، بناها و آثار مذهبی گواه این مطلب می باشد و در عهد اسلامی نیز ادامه می یابد. بناهای آرامگاهی به طور کلی به دو گروه بناهای مذهبی و غیرمذهبی تقسیم می شوند. تقسیم بندی دیگر بناهای آرامگاهی از لحاظ فرم و ریخت شناسی می باشد که از این دیدگاه به دو گروه بناهای مربع گنبد دار و برج مقبره تقسیم می شوند. معماران ایرانی به یاری آجر و ملات های مناسب و مصالح بوم آورد، بناهایی را به وجود آوردند که کلیه نیروهای فشاری و کششی به آجر و چوب منتقل شده و توانسته اند به خوبی آن را تحمل کنند و بعد از گذشت حدود هزار سال ایستایی بنا محفوظ بماند. در طی این دوران، معماری علاوه بر رفع نیازهای کاربردی، عرصه ای برای ظهور هنرهای مختلف و نمایش شکوه و عظمت صاحبان آن بوده است. حضور تزیینات مختلف ازجمله گچ بری، آجرکاری و کاشی کاری در معماری از دیرباز تاکنون از شاخصه های زیبایی شناسی هنر ایران است که با نقوش مختلفی ازجمله نقوش هندسی (شامل گره چینی و تزیینات هندسی)، نقوش گیاهی (اسلیمی و ختایی) و کتیبه (شامل کتیبه های ثلث و کوفی و نسخ) مزین به آیات قرآن و اشعار، آراسته شده است. در این راستا استان همدان در پهنه غربی کشور، ازجمله مناطقی است که بناهای آرامگاهی نسبتاً زیادی را در دل خود جای داده است. تاکنون مطالعاتی که به طور اختصاصی و با هدف بررسی ویژگی ها و تزیینات این بناها صورت گرفته باشد انجام نشده است. در این پایان نامه پس از بحث و بررسی در زمینه های فرهنگی، اجتماعی و هنری دوران سلاجقه و ایلخانی و تزیینات معماری این دو دوره و ذکر مراحلِ تطور و تحول آرامگاه در گستره فرهنگ ایرانی و خصوصیات و انواع اصلی بناهای آرامگاهی ایرانی، وضعیت فعلی تزیینات نُه بنای آرامگاهی مذهبی و غیرمذهبی دوران سلاجقه و ایلخانی استان همدان مطالعه و بررسی شده و دستاوردهای تزیینی و تکنیکی آنها مورد تطبیق قرار گرفته است. تزیینات دوره سلجوقی اکثراً آجری در کنار آرایه های گچی در بندکشی ها می باشد، در دوره ایلخانان هنر آجرکاری رونق خود را از دست داد و به جای آن عناصر کاشی و گچ با نقوش اسلیمی و ختایی استفاده گردید. واژگان کلیدی: تزیینات معماری، دوران سلجوقی و ایلخانی، استان همدان، بناهای آرامگاهی.

توجه به پیشینه و هویت فرهنگی هر ملتی می تواند همچون چراغی فروزان ،روشن کننده راه برای آیندگان باشد.از این رو شناسایی ومعرفی شاخصه های فرهنگی می تواند انسان را در دنیای امروز رهنمون باشد. نماد ها ،نقوش ونشانه ها مهم ترین شاخصه های فرهنگی هر ملت هستند . نقش سنتی درایرانی جایگاهی بس رفیع دارد که علاوه بر زیبایی ظاهری از ارزش های والاتری نیز برخوردار بوده است و ذهن جستجوگر را قبل از نمود ظاهری ، به معنای درونی رهنمون می سازد. کشور ایران گنجینه ای عظیم از این نقوش است ،که ریشه در فرهنگ غنی اسلامی ایرانی دارد.پیشینه فرهنگی ایران و بررسی وتحلیل دقیق نقوش سنتی و تزیینی و معرفی قابلیت و مضامین آنها و جایگاه رفیع این نقوش در انتقال مفاهیم وتعالیم ناب اعتقادی و فرهنگی بسیار ضروری به نظر می رسد. تحلیل و بررسی نقوش تزیینی مسجد جامع فرومد به عنوان مجموعه ای کم نظیر ، دارای انواع نقوش وکتیبه هایی مربوط به، دوره های مختلف از جمله اواخر سلجوقی اوایل خوارزمشاهی،ایلخانی ودوره ی تیموری است برسی این نقوش، باعث تعالی و غنای فرهنگی ایرانی خواهد بود. از این رو شناسایی و معرفی نقوش تزیینی بکار رفته در مسجد جامع فرومد،می تواند نتایج مثبتی در نسل امروز داشته باشد. همچنین این نقوش قابلیت های فراوانی برای کاربردی شدن دارند. واژگان کلیدی : نقوش تزیینی، مسجدجامع فرومد، کتیبه، خوارزمشاهیان.

در تاریخ اسلام ، مسجد در رأس توجه مردم ، بویژه هنرمندان معتقد به مبانی دینی قرار داشته است . آنچه بر جای مانده ، خود دریچه ای است برای شناخت عظمت معماری به کاررفته در بنای مساجد ، به ویژه آن که در معماری و کاشیکاری بناها ، مظاهر معنوی و مفاهیم والای مذهبی چه در انتخاب رنگ و چه در انتخاب شکل و فرم بسیار ماهرانه تلفیق شده اند . علی رغم نگاه محققان در سال های اخیر به مقوله معماری مساجد در دوره های مختلف ، دوره قاجار - که بسیاری از نگرش ها و باورها و رفتارهای فرهنگی ، هنری کشور متأثر از آن است - کمتر مورد توجه قرار گرفته است . بسیاری از بناها از جمله مساجد در این دوره در شهر های ایران بنا شده است که تاکنون تحقیق و پژوهش جامعی در خصوص شناسایی و تحلیل آن ها صورت نگرفته است و مسجد النبی قزوین و امام سمنان از جمله این بنا ها می باشند . در این زمینه ، تنها به تعداد اندکی مقالات و مطالب بسیار مختصر در یکی دو مورد کتب معماری بر می خوریم . شناسایی و تحلیل این آثار می تواند غنای فرهنگی و هنری این دوره را برای بیننده تبیین نماید . در این نوشتار سعی گردیده ، با تکیه بر مطالعات میدانی و کتابخانه ای ، و با هدف دستیابی به جایگاه نقش و رنگ در تزیینات مساجد النبی قزوین و امام سمنان به بررسی تزیینات کاشیکاری این مساجد با تاثیر از دوره قاجاریه پرداخته شود . این مساجد یکی از شاخص های تزیینات معماری دوره قاجار در قزوین و سمنان می باشند که بر پایه پنج دسته از نقوش شامل نقوش هندسی ، گیاهی ، جانوری ، منظره سازی و کتیبه ای تزیین شده اند . معماری قاجار - علی رغم نظر برخی محققین – هویت ویژه ای از ترکیب رنگ ، فضا و نوشته ها می باشد.

چکیده گنبد سلطانیه یادآور شکوه و رونقی است که در حدود هفتصد سال پیش در این شهر جریان داشته است. سلطان محمد اولجایتو در سال 702 هجری قمری تصمیم گرفت بنایی بر اساس طرح آرامگاه غازان خان در سلطانیه ساخته شود ، گنبد سلطانیه اگر چه تا حد زیادی متاثر از معماری آرامگاه سلطان سنجر در مرو بود ولی خلاقیت و ابتکار در بنای اخیر به حدی است که آن را بصورت یکی از شاهکارهای هنر و معماری ایران در آورده است. این گنبد عظیم الگوئی برای احداث تعداد زیادی از بناهای بعد از خودش در طول دوره های بعد شد. معماری گنبد سلطانیه را شخصی به نام سید علی شاه انجام داده است. بنای گنبد که یکی از شاخص ترین بناهای معماری دوران اسلامی به شمار می آید ؛ علاوه بر شاخصه های منحصر به فرد در معماری و ساختمان سازی ، از لحاظ تزئینات نیز حائز اهمیت و بی نظیر است. این تزئینات که در دو دوره مشخص اجرا شده ، از ویژگیهای مهمی مانند : استفاده گسترده از کاشیکاری معرق و گچبریهای زیبا و نفیس ، نقوش و تزئینات رنگی ، وجود کتیبه های زیبا که با ظرافت و دقت فراوان اجرا شده اند برخوردار است. بررسی نقوش ایوانهای بیرونی و درونی و تزئینات بیرونی و داخلی گنبد سلطانیه که در خور توجه ویژه ای است موضوع این پژوهش می باشد. بازسازی گرافیکی نقوش بسیار زیاد و پیچیده این بنا ، مجموعه قابل ملاحظه ای را به وجود آورده است. این مجموعه نقوش می تواند همچون گنجینه ای با ارزش برای طراحان گرافیک امروز درخلق آثار جدید گرافیکی و هویت بخشیدن به آنها بسیار مفید باشد. از آنجایی که بسیاری از عناصر تزئینی این بنا ممکن است دستخوش تغییرات شود این پایان نامه توانسته است با بازسازی و جمع آوری تصاویری از نقوش این بنای عظیم در حفظ و نگهداری آنها سهمی داشته باشد. علاوه بر طراحان گرافیک ، دیگر رشته های هنرهای تجسمی هم از به کارگیری آن بی نصیب نخواهند بود. در واقع این بنا و تزئینات آن می تواند الهام بخش بناهای معاصر باشد. واژگان کلیدی : گنبد سلطانیه ، آرایه های تزئینی ، نقوش ، کتیبه ها ، گچبری ، آجرکاری ، کاشی کاری

مجموعه شیخ صفی در اردبیل، ترکیبی از بناهای آرامگاهی و مذهبی است که به وسیله شیخ صفی درقرن هفتم هـ. ق ساخته شد و توسط فرزندانش توسعه یافت. هنر و معماری این مجموعه، و از جمله نقوش و نمادهای موجود در اشیاء و آرایه های معماری آن، برآمده از سنت های فکری، فلسفی و اجتماعی آن روزگار می باشند. این سنت ها مبتنی بر تعالیم وحیانی اسلام و قرآن و آموزه های حکمی و عرفانی بود که در مجموع نظام جهان بینی روزگار صفوی را تشکیل می داد. با استفاده از مولفه های تشکیل دهنده ی این جهان بینی، ارزش ها و مفاهیم پنهان در نقوش نمادین مجموعه ی شیخ صفی، هم چون گره های هندسی و شمسه ها، اشکال هندسی مثل دایره و پنج ضلعی، اعداد، اسلیمی و ختایی، نقوش گلدانی و نقش جانوری پرنده، آشکار می گردد که همگی بر حضور امر قدسی در بطن این سنت و نیز تجلی حسن و جمال الهی و نقش بستن آن از عالم مثال در خیال هنرمند، و صدور کثرات از وجود واحد الهی و در نتیجه بر توحید و یگانگی خداوند دلالت می کنند.

هنر پیش از اسلام همواره بر هنر قرون بعد از اسلام تأثیر داشته است. مفرغ های لرستان همواره با نقوشی که مفاهیم نمادینی از مذهب و اعتقادات مردم آن زمان را نشان می داده تزیین شده اند. و تأثیر آن ها بر هنر دوران بعد قابل بررسی است. در این راستا نمونه هایی از مفرغ های لرستان موجود در موزه فلک الافلاک لرستان که از نظر تزیینات غنی تر بوده اند شناسایی وبر اساس نوع کاربرد طبقه بندی شده و ویژگی های مضمونی و تزیینی آن ها بررسی می شود. سپس نمونه هایی از فلزکاری قرون 6-3 ه.ق موجود در بخش اسلامی موزه ملی ایران بررسی و بر اساس نوع کاربرد طبقه بندی می شود. تزیینات آن ها نیز از نظر مضمون و جلوه های تزیینی شناسایی و طبقه بندی می شوند. تأثیر تزیینات مفرغ های لرستان بر تزیینات اشیای فلزی قرون 6-3 ه.ق هدف اصلی این پژوهش است. با تطبیق تزیینات مفرغ های لرستان با تزیینات فلزکاری قرون 6-3 ه.ق شباهت ها و تفاوت های هر دو مورد تطبیق شناسایی و از نقطه نظر مضمون، تکنیک ساخت، نوع تزیینات و کاربرد بررسی می شوند. بررسی ها نشان می دهد که تزیینات جانوری فلزکاری قرون 6-3 ه.ق تحت تأثیر نقوش جانوری در مفرغ های لرستان است اما مفاهیم نقوش تغییراتی داشته اند. تزیینات مفرغ های لرستان طبیعت گرا اما تزیینات اشیای فلزی قرون 6-3 ه.ق انتزاعی هستند.

از آغاز زمان آموزش آکادمیک هنر تاکنون تحولات زیادی در برنامه‎ی آموزشی هنر صورت گرفته است. عدم تطابق مفاهیم آموزش داده شده در این دروس با نیازهای جامعه و همچنین مفاهیم دینی و بایسته‎های فرهنگ ایرانی، یکی از دغدغه‎های مهمی است که در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. با این تعریف، نیاز به تبیین الگوهای ایرانی- اسلامی در آموزش مبانی هنرهای تجسمی امری ضروری است. این پژوهش به دنبال شناسایی الگوهای ایرانی- اسلامی در حوزه‎ی آموزش هنر و استفاده ی کاربردی از آن در نمونه‎ی موردی کتاب مبانی هنرهای تجسمی هنرستان می‎باشد. در زمینه‎ی طرح تحول در آموزش و نیاز آموزش و پرورش کشور به تحولات بنیادین و همچنین در حوزه‎ی مبانی هنرهای تجسمی تا کنون پژوهش‎ها و پایان‎نامه‎های زیادی صورت گرفته و کتاب‎های زیادی تهیه شده است، لیکن در زمینه‎ی ارتباط بین این دو حوزه (مبانی هنرهای تجسمی و کاربرد الگوهای ایرانی- اسلامی)، هنوز پژوهش قابل توجهی تهیه نشده است. نوآوری پژوهش حاضر در عنایت توأمان و همزمان به هر دو مقوله است که البته رویکردی کاربردی نیز دارد. در این پژوهش ابتدا شاخصه‎های هنر ایرانی- اسلامی معرفی شده است، که از واژگان اصلی و اساسی کار تحقیق می‎باشد. سپس به جایگاه تعلیم و تربیت در آموزش هنر پرداخته و مطالبی را در رابطه با آموزش سنتی و آموزش در دنیای مدرن بیان شده است. در ادامه، به مبانی هنرهای تجسمی پرداخته‎ و تعاریفی مختصر از هر کدام با استفاده از نمونه‎ی موردی پژوهش ارائه شده است. در فصل آخر پژوهش نیز با بهره‎گیری از مطالب فصل‎های پیشین، سعی بر آن بوده تا الگوهای ایرانی- اسلامی را در آموزش مبانی هنرهای تجسمی در نمونه‎های تصویری انتخاب شده به کار رود و به شکلی مختصر به بیان نتایج حاصل از کار پژوهش پرداخته‎ شده است. پژوهش انجام شده نشان می‎دهد که مبانی هنرهای تجسمی قابل ارائه در تصاویر ایرانی- اسلامی و بر اساس معیارها و ارزش‎های شناخته شده هنر ایرانی- اسلامی می‎باشد. هر چه آموزش مبانی هنرهای تجسمی در مسیر آگاهانه‎تر و متناسب با الگوهای ایرانی- اسلامی صورت پذیرد، ارتباط قوی‎تری میان مخاطب و تصویر شکل می‎گیرد و پیام، با قدرت و تأثیر بیشتری القاء می‎شود. روش انجام تحقیق از نوع تحلیلی و تطبیقی است و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‎ای و با مراجعه به پایگاه های اطلاع رسانی مربوط انجام گرفته است. از آغاز زمان آموزش آکادمیک هنر تاکنون تحولات زیادی در برنامه‎ی آموزشی هنر صورت گرفته است. این تحولات همواره به سمتی حرکت کرده که آسیب های مربوط به آموزش هنر را کاهش داده، کیفیت آن را ارتقاء دهد. به نظر می‎رسد این تلاش‎ها همچنان نیاز به پیگیری دارند. برگزاری همایش الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت در سال 1389 و انتشار طرح تحول در نظام آموزش و پرورش و آموزش هنر در آذر ماه 1389 بخشی از تلاش هایی است که برای بهبود فرایندها و روش های موجود صورت پذیرفته است. عدم تطابق مفاهیم آموزش داده شده در این دروس با نیازهای جامعه و همچنین مفاهیم دینی و بایسته‎های فرهنگ ایرانی، یکی از دغدغه‎های مهمی است که در سال های اخیر مورد توجه گروه های اجتماعی و سیاسی قرار گرفته است، تا جایی که نیاز به اصلاح و تحول در هنر و به خصوص آموزش آن در قوانین مصوب مجلس اسلامی، ابلاغ‎های هیأت محترم در ایران و قانون برنامه‎ی پنجم توسعه‎ی کشور مورد توجه قرار گرفت و سرانجام در دستوری طرح تحول در علوم انسانی و هنر (در چهارده رشته) ابلاغ شد که بر اساس آن بایستی آموزش هنر و تولید محصولات هنری بر مبنای الگوی ایرانی- اسلامی تحقق یابد. اما نکته‎ی کلیدی اینجاست که این تحول چگونه بایستی در آموزش هنر اتفاق بیفتد؟ چگونگی انجام این کار، سطح و رویکرد بازنگری محتوای آموزشی، مهم ترین پرسشی است که پیش روی جامعه‎ی تخصصی قرار دارد. با این تعریف نیاز به تبیین الگوهای ایرانی- اسلامی در آموزش مبانی هنرهای تجسمی امری ضروری است. این هدف به صورت عملی و کاربردی در کتاب مبانی هنرهای تجسمی هنرستان به اجرا در می‎آید.

در آغاز، به پیوندهای تاریخی و فرهنگی دو کشور اشاره شده است و سپس روند نگارگری ایران به سمت پیکره نگاری مورد بررسی قرارگرفته و مکتب اصفهان و نگارگران پیشگام در پیکره نگاری و آثارشان معرفی می شوند. در بخش ژاپن نیز تاریخچه ای از نقاشی ژاپن و چگونگی بوجود آمدن سبک اوکیو-اِ ذکر شده و هنرمندان شاخص آن معرفی شده اند. سپس وضعیت زنان در دو جامعه ی صفوی و توکوگاوا، مورد ارزیابی قرار گرفته است. در پایان نیز آثار هنرمندان مورد نظر این پژوهش در عرصه مصور سازی زنان، معرفی شده و بررسی تطبیقی بین آثار صورت گرفته است. نتایج به دست آمده، به پیوندی عمیق و ریشه ای بین دو سرزمین ایران و ژاپن در گذشته ای دور، اشاره دارد و اینکه این ریشه ها در بستر آثار هنری، رشد کرده و به ثمر نشسته اند.

در این پژوهش به دنبال راهی برای خروج از بن بست بوجود آمده، در زمینه طراحی قالی معاصر هستیم؛ چرا که این رشته گرفتار تکرارهای بیهوده و بدور از خلاقیت شده است. برای این منظور بخشی از کار به روش کتابخانه ای و گردآوری مطالب و بخش دیگر به صورت تحلیلی انجام شد. در ابتدا به صفویان و شرایط سیاسی و فرهنگی و هنری آنان پرداخته شد و سپس به تحلیل مشکلات و ارائه ی راه حل و تجزیه و تحلیل نمونه های دوره ی صفویه پرداخته شد و در نهایت راهکارهای عملی مرتبط با این موضوع ارائه می شود. با استفاده از این روش ، موفق به ارائه ی راه حل هایی جهت خلق آثار نو در طراحی سنتی و زیر مجموعه ی آن ، طراحی قالی شده ایم. رسیدن به این مهم، تنها با شناخت درست و دقیق نمونه های دوره ی صفویه از یک طرف و جبران فقر فرهنگی هنرمندان این هنر از طریق مطالعه در زمینه های گوناگون فرهنگی و هنری امکان پذیر خواهد بود. و تنها با رسیدن به این مرحله از شناخت است که می توان اصول و قواعد اصیل و کارآمد در این هنر را شناسایی و بکار ببریم و سایر قوانین غیر اصولی و نادرست را کنار بگذاریم. واژگان کلیدی : قالی صفویه ، طراحی سنتی ، ابداع ، خلاقیت ، تجزیه و تحلیل .

در این پژوهش به جهت شناسایی و حفظ اصالت قومی و نیز اهمیت گیاهان، نقش مایه های گیاهی موجود در هنرهای بومی منطقه مورد شناسایی، دسته بندی، تحلیل واقع شده است. جنبه-های بصری و زیبایی شناسی نقوش گیاهی و بازتاب اعتقادات و باورهای نمادین آن ها بررسی گردید. با توجه به نتایج به دست آمده در مازندران، هم پایه انواع دیگر نقوش، نقش مایه های گیاهی، تحت باورهای دینی و فرهنگی منطقه به نصویر درآمده است.

در میان خوشنویسان خط نستعلیق کمتر کسی باندازه ی سلطان علی مشهدی در دوره ی حیات هنری خود و در تعامل با طبقه حاکم و مردم، کسب شهرت نموده است. دلیل این امر را علاوه بر تلاشگری، ذوق و هوشمندی سلطان علی مشهدی، در چهار موضوع ذیل می توان جستجو نمود؛ 1- بیش از پنجاه سال اشتغال و اشتهار وی به امر کتابت 2- تدوین اولین رساله ی آموزش خوشنویسی در خط نستعلیق 3- حمایت شخصیت های هنردوست و هنرپرور حکومت تیموریان 4- زندگی در دوران اولیه ی نظام مندی خط نستعلیق و به طبع، مقایسه شدن آثار سلطان علی با خوشنویسان سلف وی. در میان آثار متعدد این استاد، نسخه ای بدون تاریخ از بوستان سعدی با رقم سلطان علی مشهدی در کتابخانه موزه ملی ملک موجود است که از قوت قلم و پختگی قابل توجهی برخوردار است اما در کتابهای نسخه شناسی مشهور، ثبت نشده است. در این پایان نامه ضمن تبیین سبک خط نستعلیق سلطان علی مشهدی(به استناد آثاری که صحت انتسابشان به وی توسط کارشناسان محرز بوده است) و در پی آن بررسی و تحلیل بوستان سعدی موزه ملی ملک، به سوالات زیر پاسخ داده خواهد شد: - چرا باید برای سلطان علی مشهدی در خط نستعلیق، سبک و جایگاهی خاص قائل شد؟ - شاخصه های اصلی سبک خط سلطان علی مشهدی چه بوده است؟ - ویژگی های سبک سلطان علی مشهدی که به خوشنویسان بعد از وی منتقل شده است چیست؟ - مشابهت ها و تفاوت های شیوه ی کتابت بوستان سعدی موجود در موزه ملی ملک به رقم سلطان علی مشهدی با دیگر آثار این خوشنویس در چیست؟ - با توجه به شرایط فوق آیا بوستان سعدی مورد بحث، اثر سلطان علی مشهدی است یا خوشنویس دیگری دیوان مذکور را کتابت نموده و در زمانهای بعد به نام سلطان علی جعل شده است ؟

نسخه دستنویس معراج نامه میرحیدر که در دوره تیموری به تصویر در آمده است مجموعه بی نظیری در عرصه هنرهای تصویری دینی محسوب می شود. در مصور کردن این واقعه عظیم دینی هنرمندان اسلامی کوشیده اند پیام پروردگار و اولیایش را با لطیف ترین و دلپذیرترین شکل ممکن در قالب آمیزه ای از طرح ، رنگ و نقش به بیننده ابلاغ کنند. موضوعی که بررسی آن در اینجا اهمیت پیدا می کند این است که تا چه حد نگارگران این اثر ارزشمند در به تصویر در آوردن این اثر به آیات قرآن و روایات استناد کرده اند. جهت بررسی این موضوع ابتدا بستر های دینی و هنری آن دوره را که تأثیر به سزایی بر هنرمندان و اثرشان دارد بررسی شده است، سپس روند معراج نگاری و اهمیت آن در نگارگری ایران مورد بررسی قرار گرفته است. در این بین آیات و روایاتی، که در خصوص این سفر روحانی در کتب معتبر دینی آمده، بررسی شده است. در بخش معرفی و بررسی نسخه خطی معراجنامه میرحیدر، به توضیح و تحلیل تصاویر این نسخه خطی پرداخته شده است. در پایان بررسی تطبیقی آیات و روایات قرآن با تصاویر معراجنامه میرحیدر صورت گرفته است. نتایج به دست آمده در این پژوهش نشان می دهد که نگارگران این اثر ارزشمند از یک جهت با شرایط خشک و مقرراتی دربار شاهرخ تیموری مواجه بودند و از جهت دیگر با موضوعی دینی که مسئله ای بسیار مهم برای تاریخ دین اسلام و مسلمانان است. با توجه به این دو مسئله هنرمندان این اثر به زیبایی توانستند با دید خلاقانه و هنری خود و همچنین آگاهی کامل از آیات و روایاتی که در باب معراج آمده است اثری ماندگار خلق کنند که هم مورد تأیید و خوشایند شاهرخ تیموری و هم منتطبق با آیات و روایات معراج باشد.

در این پروژه نسخ خطی مصور ادبی قرن نهم تا چهاردهم ه. ق موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی و تعدادی از نگاره های نسخه های ادبی مصور مورد توصیف و تحلیل قرار گرفته و با نمونه هایی از دیگر آثار نگارگری ایرانی تطبیق داده شده اند. ابتدا کار با زمینه های تاریخی، سیاسی و فرهنگی در سه دوره ی تیموری، صفوی و قاجار، هنرمندان هر دوره، حامیان هنری، مکاتب هنری و معرفی نسخه های خطی معروف هر دوره آغاز شد. در مرحله بعدی به اختصار تاریخچه ادبی این دوره ها و جایگاه ادبیات در نسخه های مصور این سه دوره و همچنین پیوند آن با نگارگری بررسی می شود. در فصل بعد کتابخانه آستان قدس رضوی معرفی شده و فهرستی الفبایی از تمامی نسخ خطی مصور موجود در این کتابخانه در قالب جدولی ارایه می شود. در فصل آخر پس از توضیحات مختصری درباره دلیل انتخاب و یا عدم انتخاب تعدادی از این نسخه ها شناسنامه ادبی و هنری نسخه های منتخب از هر یک از سه دوره معرفی شده و مورد بررسی قرار می گیرد. واژه های کلیدی: نگارگری، نسخ خطی مصور ادبی، آستان قدس رضوی، تیموری، صفوی، قاجار.

پایان نامه موجود با عنوان بررسی و مقایسه نگاره های خاوران نامه با نگاره های نسخ چاپ سنگی عهد قاجار درکتاب حمله حیدری می باشد . مقایسه نگاره های این دو کتاب مذهبی – حماسی که هر دو در مورد زندگانی و واقعه های زندگی امام علی می باشد ، از نکات مشترکی برخوردارهستند . کتاب خاوران نامه توسط ابن حسام خوسفی بیرجندی در قالب نظم سروده شده و داستان رشادت ها ، جنگ ها و واقعه های رخ داده در عهد امام علی(ع) می باشد . با مطالعه خاوران نامه در می یابیم شیوه گفتاری شاعر متأثر از شاهنامه فردوسی می باشد و در نهایت توسط فرهاد نقاش ، نگارگر برجسته شیراز در عهد ترکمانان به تصویر کشیده شده است . می توان گفت نوعی وحدت تصویری در نگاره ها دیده می شود ، در این نگاره ها گاه موضوعات واقعی که در تاریخ اسلام نیز آمده است مصور شده است و گاه با تصاویری روبرو می شویم که گویی گرفته شده از سلیقه و تخیل ایرانی نسبت به موجودات افسانه ای همچون دیو ، اژدها، فرشته ها ... می باشد . نگاره های این کتاب که نسبتاً از تنوع کمتری برخوردار است به صورت چاپ سنگی و فاقد رنگ می باشد و با طراحی خطی اجرا شده است . ترکیب بندی این نگاره ها در ادامه نگارگری ایرانی اسلامی می باشد یعنی کشیدن خط افق ، طرحهای ساده به نماد ابر و آسمان ترسیم عمارتی در بخشی از تابلو، و پیکره های با چهره های ایرانی ، که در حال رزم یا نظاره کردن بر میدان نبرد هستند .در نماهای بسته بناها به شکلی نمادین و بسیار ساده نشان شده است. یعنی با کشیدن چند ستون و چند پرده تا شده ، و فرشی که در زیر پای امام یا ... پهن شده است ، فضای درون یک عمارت را معرفی نموده است . پیکره ها از تناسب اندام و طراحی واقعگرایی برخوردار است که بدلیل نفوذ نقاشی غربی در این عهد می باشد . چهره های پیامبر اکرم (ص) و امام علی(ع) در کتاب خاوران نامه با حالتی متفاوت از دیگران ترسیم شده است اما در نگاره های حمله حیدری چهره های ایشان در زیر پارچه سفیدی پوشیده شده است . در نهایت ، عشق و ارادت ایرانیان به پیامبر و خاندان مطهرش و بخصوص شخصیت والای امام علی در نبرد با ظلم و بی عدالتی ، باعث خلق آثار ادبی بسیار شده و در نهایت توسط نگارگران زبردست ایرانی مصور شده است که هر یک از این نگاره ها بیانگر ویژگی های مکاتب نقاشی زمان خود می باشند . هر چند اختلاف زمانی دو کتاب بسیار زیاد است اما می توان به سیر تحول نگار گری از مکتب شیراز در عهد ترکمانان در خاوران نامه ابن حسام تا نسخه های چاپ سنگی حمله حیدری اثر راجی کرمانی، پی برد .

سلسله گورکانی ، با ظهور بابر در هند کار خود را آغاز نمود و جانشینان وی تا دوران شاه جهان ، از قدرتمندترین حامیان هنر در مشرق زمین بودند . دربارهای پر رونق همایون ، اکبر ، جهانگیر و شاه جهان مقصدی آرمانی و ایده آل برای هنرمندانی بود که به هر دلیلی از سرزمین های خود بیرون شده بودند از جمله شاخص ترین این هنرمندان ، ایرانیانی بودند که ناامید از حامیان صفوی خود به سمت دربارهای گورکانی هند رهسپار شدند . این مسئله خود آغازی بود برای رواج سبک و شیوه های ایرانی در نقاشی درباری گورکانیان ؛ کارگاههای درباری گورکانی که با حضور هنرمندانی ایرانی همچون میرسید علی و عبدالصمد و قرار گرفتن آنها در راس امور ، رونق یافته بود در ابتدایِ کار خود ، شیوه های ایرانی را در آن سرزمین بسط و گسترش دادند بطوری که تشخیص نقاشی های اولیه مکتب هند و ایرانی از نوع ایرانی آن جز برای اهل فن میسر نمی باشد . « هند و ایرانی » اصطلاحی است که در اوایل سده بیستم برای توصیف آثار نقاشان ایرانی و هندی فعال در دربار امپراطوران گورکانی هند به کار برده شده است ؛ زیرا آثار مزبور به لحاظ سبک از نگارگری ایرانی سرچشمه گرفته و به لحاظ جغرافیایی در هندوستان تولید شده بود . امروزه اصطلاح « نقاشی گورکانی یا نقاشی مغولیِ هند » که بر تحول بعدی این هنر در هندوستان نیز دلالت می کند ، متداول تر می باشد . در دوره های بعد با رشد و اعتلای هنرمندان بومی هند و نیز طبع و سیاست پادشاهان جدید و نفوذ سایه فرهنگ مغرب زمین بر قلمرو گورکانیان ، مکتب نوپای هند و ایرانی با تغییراتی گسترده مواجه شد ؛ کم رنگ شدن عناصر و شیوه های ایرانی ، طبیعت گرایی افراطی ، واقعگرایی ، حضور مضامین بومی هند و نیز مضامین مسیحی از جمله مهم ترین این تغییرات می باشند . اوج این تغییرات در دوران زمامداری جهانگیر به وقوع پیوست به طوری که بعضی از صاحبنظران ، نقاشی هند را در دوران او از مکتب هند و ایرانی مجزا دانسته و با نام «مکتب جهانگیری» به ما معرفی می نمایند . از تغییرات مهم دیگر در این دوران رواج قطعات مستقل و خودبسنده نقاشی و خوشنویسی است که تا حد زیادی جای سنت دیرینه کتاب آرایی ( که کارکرد اصلی نگارگری و خوشنویسی تا آن زمان بوده است ) را می گیرد. گردآوری و ارائه مجموعه ای این قطعات مستقل در قالب یک مجموعه ( مرقع یا آلبوم ) اصلی ترین فعالیت هنرمندان درباری را در دوران جهانگیر به خود اختصاص داده بود . علاقه این پادشاه هندی به طبیعت و نیز خلق آثار واقعگرایانه مکتب مستقلی را بر بستر مکتب هند و ایرانی خلق نمود که تاثیرات آن به ویژه در مرقع گلشن ـ به عنوان یکی از مهم تــرین و با ارزش ترین مجموعه های گردآوری شده در این دوره ـ بازنمود داشته است ؛ خصوصیات نقاشی دوران جهانگیری به ویژه توجه به طبیعت واقعگرا حتی در تشعیر های به کار رفته در کنار نگاره ها و خط نگاره های این مرقع ، قابل مشاهده است . در این پایان نامه ضمن مطالعه خصوصیات فرمی ، مضمونی و محتوایی نگاره های مکتب هند و ایرانی و نیز آثار دوران جهانگیری ( مکتب جهانگیری ) ، تعدادی از نگاره ها و خط نگاره ها ی محفوظ در مرقع گلشن مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. سعی ما در این مطالعه و تجزیه و تحلیل دست یافتن به ویژگیهای تصویر سازی در دوران جهانگیری بوده است . فصل های مختلف این پایان نامه به شرح زیر می باشد : فصل دوم پایان نامه تحت عنوان بسترهای سیاسی ، مذهبی ، فرهنگی و هنری گورکانیان هند ، به مطالعه و بررسی زمینه های سیاسی و اجتماعی شکل گیری سلسله گورکانیان هند اختصاص یافته است . چگونگی تشکیل حکومت گورکانی توسط بابر در آن سرزمین و ارائه شرحی از دوران زمامداری چهار پادشاه نخست این سلسله ( بابر ، همایون ، اکبر و جهانگیر) مطالب آغازین این فصل را به خود اختصاص داده است .شرح هنرپروری پادشاهان بابری و واکاوی عوامل ظهور و توسعه مکتب نقاشی هندو ایرانی از دیگر مباحث فصل دوم می باشد . بررسی ویژگی های فرمی و مضمونی این مکتب از مباحث مطرح شده در فصل سوم این پایان نامه تحت عنوان تصویرگری و کتاب آرایی گورکانیان هند با تاکید بر دوران جهانگیری می باشد . در این فصل به طور ویژه در مورد بسترهای ظهور شکل جدیدی از نقاشی در دوران زمامداری جهانگیر مطالبی ارائه شده است ؛ ادامه فصل نیز به معرفی ویژگی های فرمی ، مضمونی و محتوایی آثار خلق شده در این مکتب ( دوران جهانگیری ) اختصاص یافته است . فصل چهارم ( مرقع و مرقع سازی در ایران و هند ) ، به ارائه تعریفی جامع از مرقع و ساخت آن اختصاص یافته است ، همچنین علت رواج مرقع سازی ، تاریخچه مرقع سازی ، کارکرد آنها و تاثیراتی که این مجموعه ها بر ظهور شیوه های مستقل هنری داشته اند از دیگر مباحث ایــن فصل می باشد . همچنین در بخش دیگری از این فصل به معرفی هنرهای وابسته به مرقع سازی پرداخته شده است . فصل پنجم پایان نامه به معرفی مرقع گلشن اختصاص یافته است . چگونگی گردآوری و آماده سازی مرقع گلشن ، ویژگی های ظاهری مرقع ، ویژگی های مضمونی آثار موجود در آن ، سبک های تصویر گری مرقع و نیز شیوه های تشعیرسازی در آن از مباحث مطرح شده در این فصل می باشد . در بخش مربوط به تشعیر سازی مرقع گلشن به بررسی تمایزات فرمی و مضمونی نقوش تشعیر به کار رفته در کنار نگاره ها و خط نگاره ها پرداخته ایم . معرفی هنرمندان خوشنویس و نگارگر سازنده مرقع گلشن و تعداد آثار ساخته شده توسط ایشان در مرقع از مباحث دیگر این فصل می باشد . تجزیه و تحلیل نگاره ها و خط نگاره های مرقع گلشن با تاکید بر ویژگی های تصویری نگاره ها و خط نگاره های خلق شده در دوران جهانگیری عنوان آخرین فصل پایان نامه می باشد که به واکاوی ویژگی های سبکی و فرمی نگاره ها و حاشیه خط نگاره های مرقع گلشن پرداخته است. در این فصل سبکهای تصویر گری کار شده در مرقع گلشن ، همچنین تکنیکهای کار شده در ساخت نگاره ها و خط نگاره ها و نوع فضا سازی آثار موجود بصورت تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است . تجزیه و تحلیل های فرمی و مضمونی نگاره ها و حاشیه تشعیر خط نگاره ها بر اساس موارد فوق در هر بخش ارائه شده است . در ادامه نیز نتایج به دست آمده از فصول مختلف به ویژه فصل مربوط به تجزیه و تحلیل آثار ، به صورت فهرست وار و بر اساس اهداف و فرضیه های مطرح شده در پایان نامه آمده است .

صحافی یا هنر تجلید از جمله ی صنایع و هنرهای دستی است که قدمت آن به زمان ساخت و تولید نخستین کتابها می رسد. جلدها اغلب از چرم ساخته می شده است. در دوره های مختلف از حیات و شکوفایی هنر جلدسازی؛ تکنیک هایی برای ساخت و تولید جلدها ابداع گشته که در تنوع بخشیدن به نمای بیرونی و ظاهری کتب نقش ارزنده ای را بر عهده داشته است. از جمله ی این تکنیک ها می توان به مشبّک کاری چرم (جلد مشبّک) اشاره کرد. این هنر و تکنیک در پاره ای از مواقع با هنرهای دیگری چون معرّق و منبّت اشتباه گرفته شده است، که می توان یکی از عوامل این امر را در نداشتن شناخت کافی و دقیق از این هنر دانست. مشبّک کاری از جمله ی فن ها و تکنیک هایی است که در شاخه های مختلفی از هنر ایرانی به کار گرفته می شود. بازشناخت جلد مشبّک و تکنیک اجرایی آن از اهداف این تحقیق در برابر دو شیوه ی جلدسازی دیگر یعنی معرّق و منبّت خواهد بود. تحقیق، کوشش خواهد کرد با استفاده از منابع تاریخی به تجزیه و تحلیل داده ها به صورت توصیفی- تحلیلی و اجرای عملی، علاوه بر شفاف سازی برخی از تعاریف فن جلدسازی، به شناسایی نقوش بکار رفته در جلد مشبک به طور اخص نیز بپردازد. در بخش پایانی تحقیق، با ساخت نمونه هایی متاثر از دیگر نمونه های هنرهای ایرانی و نیز احیا و تغییر کاربری برخی از هنرها???lراموش شده در کتاب آرایی، الگوهای پیشنهادی جدیدی توسط نگارنده در جهت گسترش تکنیکی و طراحی جلد مشبک معاصر، ارائه شده است. تصاویری از کارهای عملی ارائه شده در این تحقیق، شواهدی مستند بر این مدعاست که با گسترش و تنوع تکنیک و طراحی در جلد مشبک می توان به نمونه های بدیع و متنوعی در این حوزه دست یافت.

در این پایان نامه، تأثیر اندیشه های عرفانی جامی، هم بصورت کیفی، همچون تجلی اشعار وی در نگاره ها و هم از نظر کمی به لحاظ کثرت تصویرگری آثار او در دوره صفوی؛ بر نگارگری اواخر دوره تیموری و اوایل دوره صفوی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

چکیده استفاده از فضاسازی¬های دوبُعدی، بازنمایی و خلق پیکره¬هایی با خطوط شکل¬ساز قوی، سطح¬های رنگی تخت و آرایه¬ها و تزیینات گیاهی، حیوانی و هندسی مشخصه¬های بارز نگاره¬های ایرانی است، که در دو شاهنامه¬¬ی بایسنقری و شاهنامه¬ی¬ شاه تهماسبی می¬توان بازنمایی¬شان را شاهد بود. نگاره-های این دو شاهنامه¬ی مصوّر، بازتاب¬دهنده¬ی روایت¬های اساطیری، پهلوانی- حماسی و تاریخی هستند که برگرفته از فرهنگ و تمدن مردمان ایران زمین¬ است. این دو شاهنامه هر چند از لحاظ سبک و شیوه¬ی اجرا و حتی اندازه و تعداد نگاره با یکدیگر متفاوتند اما، در برخی از عناصر تشکیل-دهنده¬ی اجرایی شباهت¬هایی با یکدیگر دارند که در این پایان نامه مورد بررسی قرار می گیرد. نقوش هندسیِ گره یکی از همین نقاط مشترک است که از جنبه¬های اجرایی، تزیینی و کارکردی قابلیت شناخته شدن دارد. بر همین اساس این پایان نامه بر آن است تا با شناسایی نگاره های دارای نقش گره، و مقایسه آنها با یکدیگر، و یافتن وجوه مفارقت و مشابهت میان گره¬ها به شناختی بهتر و عمیق¬تر از این عناصر تزیینی دست یابد. در این راه بازشناسی عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و هنری به همراه سیر تاریخی زمینه¬های رشد و توسعه نقوش هندسی گره ضروری می-نماید. بر این اساس منابع اطلاعاتی و داده¬ها به صورت اسنادی-کتابخانه¬ای، فیش برداری و رجوع به اصل موضوع (رجوع به نگاره¬های دو شاهنامه) جمع آوری شده است، و آنگاه از شیوه¬ی تاریخی، توصیفی و ترسیمی با توجه به استراتژی کمّی و کیفی برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده گردیده است. واژگان کلیدی: نقوش هندسی، گره، دوره¬ی تیموریان، دوره¬ی صفویان، شاهنامه فردوسی، شاهنامه بایسنقری، شاهنامه شاه تهماسبی.

این پژوهش که بر اساس برخی از شاخه ها و نظریه های مرتبط با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان به انجام خواهد رسید بر آن است تا با مطالعه و بررسی شیوه های تاریخ نویسی هنر اسلامی و همچنین تحلیل آراء و نظریات مورخین، فرآیند تاریخ نویسی هنر اسلامی را با تاکید بر دیدگاه های نویسندگان آن مورد بررسی قرار دهد. از سویی دیگر دغدغه ی توجه به جنبه های مختلف هنر اسلامی در روزگار معاصر و نیز بررسی توانایی ها و ناتوانی های تاریخ نویسی در ارائه و معرفی و شناخت آن ضرورت توجه به این مساله را دوچندان می کند، زیرا گاهی به نظر می رسد که نگاه برخی از مورخین و کسانی که در قلمرو هنر اسلامی به شکل نظری فعالیت می کنند نگاهی صرفاً توصیفی است که آن را در حد یک اُبژه ی به تاریخ پیوسته نشان می دهد، لذا اگر مراجعه به تاریخ هنر اسلامی بر شناختی عمیق از ویژگی ها و حدود توانایی آن مبتنی نباشد مشکلات و مسائل مربوط به مطالعات نظری هنر اسلامی را بیشتر خواهد کرد. بنابراین بررسی و مطالعه فراز و نشیب های تاریخ نویسی در این حوزه که از سوی مورخین به ویژه مورخین غربی صورت گرفته است امروزه یک رسالت پژوهشی مهم به شمار می رود.

نقوش پرمایه ی سفال قاجار علاوه بر آن که زینت بخش اثار هنری است اطلاعات مفیدی را نیز در اختیار پژوهشگران قرار می دهد. میزان کاربرد هردسته از نقوش در آثار سفالین خود نشانگر گرایشات سفالگران قاجاری است. در این پژوهش با دسته بندی نقوش بکار رفته بر آثار سفالین این دوره و آمارگیری از میزان کاربرد آن ها به بررسی میزان تاثیر پذیری سفالگر از واردات نقوش غربی و میزان دلبستگی او به نقوش سنتی پرداخته شده است.

نگارگری ایرانی هنری اصیل و والاست که ضمن در برداشتن مفاهیم والای عرفانی ترکیب های چشم-نوازی از عناصر بصری را به مدد قدرت خیال درخود جای داده است. تأثیر مستقیم شعر و ادب فارسی بر نگارگری به عنوان یکی از هنرهای اصیل ایرانی، در تمامی ادوار، به ویژه در اوج درخشش، در عصر صفوی بسیار مشهود است. در این دوره نسخ بیشماری کتابت و مصور گردیده که در زمره نفیس ترین نسخ خطی دنیا قرار گرفته اند. یکی از آثار فاخر و ناشناخته این دوره نسخه خمسه نظامی است که هم اکنون در کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری نگهداری می شود. این نسخه مشتمل بر سی نگاره، با نمادگرایی عالی و رنگ آمیزی باشکوه می باشد که سبک تبریز به کار رفته در آنها به خوبی توانسته، خیال انگیزی شعر نظامی را به نمایش بگذارد. در این تحقیق دوازده نگاره ممتاز این نسخه بر اساس اهمیّت موضوعی و ارجحیت داستانی انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته است. شناخت مکتب تبریز و ویژگی های آن و به تبع، ویژگی نگاره های این نسخه و بررسی مضمون و عناصر بصری تأثیر گذار بر این نگاره ها، موضوع این تحقیق می باشد. در این پایان نامه گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و اسنادی و روش تحقیق نیز به صورت تاریخی، توصیفی و تحلیلی انجام گرفته است. دستاورد حاصل از این تحقیق آن است که تمامی عناصر تصویری و بصری نگاره-ها ، اعم از: ترکیب بندی، رنگ بندی و فضای کلی حاکم بر نگاره ، در جهت ایجاد وحدت هنری و در خدمت القای مفاهیم مورد نظر نظامی شکل گرفته اند و نگارگر به خوبی توانسته، به مدد نمادها و نشانه های تصویری، ارتباطی قوی بین متن و تصویر برقرار نماید.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

یکی از بناهای مهم مذهبی دوران اسلامی در ایران ، بنای مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در شهر اردبیل است ، که دارای کتیبه هایی زیبا و نفیس است . لزوم شناسایی و بررسی کتیبه های این دوره بخصوص در مجموعه فوق که در تاریخ دوره صفویه بسیار مهم و شاخص بوده ما را در شناخت کامل و عمیق هنر مذهبی این دوره یاری خواهد کرد. یکی از مهمترین و محوریترین تحولات هنر کتیبه نگاری دوره صفوی در این مجموعه تاریخی - اسلامی همانند سایر ابنیه این دوره در شهرهای دیگر غلبه متون مذهبی و دیگر متونی که بر مرکزیت مذهب تشیع استوار گردیده است . کتیبه های مزبور که در قسمت های مختلف بنا مانند گنبدها، سردرها، بالای پنجره ها، ایوانها ، حاشیه طاقنماها و ... واقع شده اند ، غالبا بر روی کاشی به خط ثلث سفید و زمینه لاجوردی و یا به صورت گچبری نگارش یافته اند . در جایی هم که خط ثلث با خط استوار کوفی همراه شده رنگ قهوه ای روشن برای خطوط کوفی در نظر گرفته شده است . این خصوصیات در واقع یکی از تحولات مهم کاشیکاری این دوره به حساب می آید. جنس کتیبه ها، کاشی و یا گچی است و کاشی ها اغلب بصورت معرق و گاهی هفت رنگ ساخته شده اند . مضمون کتیبه ها در برگیرنده آیات قرآنی ، احادیث نبوی و همچنین متون مربوط به ساخت یا تعمیر بنا در ادوار مختلف است . در مجموع ، می توان گفت که هنر کتیبه نگاری دوره صفویه مانند سایر شاخه های هنرهای تزئینی این دوره ، تغییرات و تحولات عمده ای را به خود دیده است . این تغییرات هم در مضمون و هم در سبک نگارش خطوط شکل یافته است .

پیشرفت سریع و تحول نوین نگارگری ایران که منجر به شکوفایی آن در سده نهم و دهم ه.ق گردید سبب شد که مقارن با دوران حکومت تیموریان و سالهای اوج اقتدار صفویان در ایران برترین نسخ خطی شعر فارسی در کارگاههای سلطنتی و به همت و یاری برجسته ترین هنرمندان سراسر کشور آفریده شوند. نفوذ عناصر نقاشی چینی به هنر نگارگری ایران در آغاز این دوره، نگرشی شاعرانه از طبیعت ، درکی تازه از مفهوم فضای معنوی و بلندپروازیهایی در خط و ترکیب بندی را برای هنرمندان نگارگر به ارمغان آورد. با روند پالایش عناصر بیگانه و ظهور مکتبهایی اصیل در نگارگری ایران چون مکتب شیراز و هرات(در دوره تیموریان) و مکتب تبریز(در اوایل دوره صفویان) و به سبب گرایش به واقع گرایی و بازنمایی واقعیات این جهانی بدور از طبیعت گرایی در میان هنرمندان ایرانی سده نهم ه. ق نظام زیبایی شناسی خاص و متکاملی در نگارگری بوجود آمد. این نظام زیبایی شناسی خاص و تکامل یافته که بر پایه سنتهای تصویری باستانی ایران چون فضاسازی دوبعدی ، بازنمایی و خلق پیکره ها با خطوط شکلساز قوی، سطحهای رنگی تخت و آرایه های گیاهی و هندسی شکل یافته بود در نگاره های دو نمونه از برترین نسخ خطی تاریخ نگارگری ایران یعنی دو شاهنامه بایسنقری و شاه طهماسبی در زمان تیموریان و صفویان تجلی می یابد. نگاره های این دو نسخه خطی که همگی داستانهای حماسی از غرور و افتخار ملی ایرانیان در شاهنامه فردوسی را به تصویر کشیده اند علیرغم همه تفاوتهایی که از لحاظ سبک و شیوه و شاید اندازه با یکدیگر دارند هم به لحاظ ارتباط تنگاتنگ با شعر و ادب پارسی ، حکمت کهن ایران و عرفان اسلامی و هم به سبب دارابودن ویژگیهای زیبایی شناسی مشترکی چون عدم رغبت هنرمندان ایرانی به تقلید از طبیعت ، تاکید بر مفاهیم ذهنی و نمادین ، چکیده نگاری ، نقشمایه های تزئینی ، تعریف جهان واقعی با نشانه های انتزاعی ، سنت فضاسازی مفهومی ، رویکرد واقعگرایانه نگارگرانشان و مشابهت در مضمون و محتوا و ساختار و ترکیب بندی از ویژگیهای تصویری مشابه و همانندی برخوردارند. پس از دوران هنرپروری شاه طهماسب صفوی و به هنگام شکل گیری مکتب اصفهان با کاهش اهمیت مصورسازی نسخ خطی و پیدایش تک نگاره ها و طراحی های مستقل و مجزا ، شیوه مصورسازی مبتنی بر فضاسازی تمثیلی و مفهومی و خط و رنگ ناب نسخ خطی برتر ایرانی، دچار نقصان شد و سرانجام به نوعی طراحی خطی تغییر یافت.

در این رساله که بررسی سیر تحول تزئینات وسایل روشنایی در ایران در طی سده های 5 تا 11 هجری می باشد سعی گردیده است کاوش و بررسی عمیق، دقیق ، علمی و اصولی در مورد نقوش این اشیا به ویژه خط نگاره ها و کتیبه های آن صورت گیرد تا بدین وسیله بتوان علاوه بر سیر تحول این اشیا در سده های فوق با سیر تحول تزئینات و نقوش این اشیا خصوصا سیر تحول هنر خوشنویسی و خطاطی چه از جهات فرمی و ظاهری و رسم الخط و چه از جنبه های محتوایی این کتیبه ها نایل آمد و با اهداف و مقاصد و نیات هنرمندان ، صنعتگران حکام ، خوشنویسان و واقفان و سایر افراد مرتبط با این اشیا آشنا گردید و بدین ترتیب به بسیاری از مسایل آن ادوار تاریخی پی برد.

تحقیق حاضر به شکل گیری نگارگری ایرانی - از زمان ورود مغولان تا آغاز دوره تیموری - می پردازد . در این گستره تاریخی مکاتب تبریز ( عصر حکومت ایلخانان ) ، شیراز ( آل اینجو و آل مظفر ) و بغداد (آل جلایر ) را شامل می شود . آغاز این تحقیق به زمینه های شکل گیری این نقاشی پیش از مغولان به ویژه در مکتب سلجوقیان باز میگردد . سپس به گونه ای جامعتر به نسخ مصور دوران ایلخانی ، آل اینجو ، و جلایریان ، با تاکید بر جنبه های زیبایی شناختی و سبکشناختی آنها پرداخته شده است . در عین حال نسخ خطی مصور جدیدی نیز معرفی و مورد بررسی قرار گرفته است . ضمنا این تحقیق به فنون و شیوه های اجرایی استادان قدیم و ویژگیهای معرفت شناختی ، کارکردی و مضمونی هنر آنان نیز می پردازد . این پایان نامه به چهار فصل تقسیم می شود که عناوین آن به این ترتیب می باشند . 1- زمینه های فرهنگی ، اجتماعی و هنری پیش از دوران حکومتی مغولان ( ایلخانان ، آل اینجو ، آل مظفر و آل جلایر ) . 2- ویژگیهای عام نقاشی ایرانی . 3- زمینه های شکل گیری نقاشی دوره ایلخانی . 4- نقاشی ایران در دوران ایلخانان ، آل اینجو ، آل مظفر و آل جلایر .