توصیف از آرایه های کلام و از جمله عوامل برجسته زیبایی آن محسوب می شود که همواره از دید شاعران و نویسندگان دور نمانده است و هر یک از آنان در ادوار مختلف ادب فارسی، آثار خویش را با صفاتی زیبا آراسته اند تا آن چه بر خوانندگان عرضه می کنند لذت درک زیبایی را برایشان ملموس تر کند. فردوسی به عنوان بزرگترین شاعر حماسه سرای ایران و خواجو به عنوان یکی از شاعران سرآمد قرن هشتم به شیوه خاص خود به این امر پرداخته اند. رساله حاضر به منظور بررسی و تطبیق توصیف و شخصیت های داستانی در همای و همایون خواجو و بیژن و منیژه فردوسی، در سه بخش و سه فصل فراهم آمده است: بخش اول، با دو فصل به زندگی نامه فردوسی و خواجو، نحوه سرودن و وجوه اشتراک دو اثر، اختصاص یافته است. بخش دوم، دارای سه فصل می باشد که در فصل اول اشاراتی مختصر در مورد توصیف و انواع آن و در فصل دوم توصیف در سبک خراسانی و عراقی، توصیف از نظر فردوسی و خواجو و همچنین توصیف در بیژن و منیژه و همای و همایون بیان گردیده است و در فصل سوم، توصیفات به کار رفته در دو اثر، تطبیق و بررسی شده است. در بخش سوم، پس از ذکر مطالبی مختصر درباره شخصیت، شخصیت های به کار رفته در هر دو اثر مورد تطبیق و بررسی قرار گرفته است. دیگر این که هر چند بیژن و منیژه و همای و همایون آثاری عاشقانه با رگه های حماسی اند؛ امّا به وضوح می توان غلبه روح حماسی در بیژن و منیژه و غلبه روح غنایی در همای و همایون را مشاهده کرد. آنچه از مباحث مذکور می توان نتیجه گرفت این است که خواجو در سرودن همای و همایون، از نظر مضمون و محتوا، از بیژن و منیژه تأثیر پذیرفته است و توصیفات فردوسی از وقایع و حوادث در حد ایجاز است؛ امّا خواجو در این مورد به اطناب گرائیده است. همچنین هر چند بیژن و منیژه و همای و همایون، آثاری عاشقانه با رگه های حماسی اند؛ امّا به وضوح می توان غلبه روح غنایی در همای و همایون را مشاهده کرد.