چکیده: انسان موجودی است اجتماعی و فطرتاً به جمع گرایش دارد. اسلام نیز به این مسئله تصریح نموده است . اسلام دینی جامع و کامل است که در تمام ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، عبادی، حقوقی تعالیم وآموزه های جمع گرایانه بسیاری ارائه نموده است. اسلام نه تنها دینی جمع گراست بلکه تکامل انسان را در سایه جمع گرایی مثبت و نه عزلت و گوشه گیری و نه جمع گرایی منفی نظیر زنا و مشارکت در کارهای ناشایست و حرام می داند. هدف در این پژوهش آن است که با استفاده از تعالیم و احادیث امام علی(علیه السّلام) بر اساس نیمه دوم کتاب مسند امام علی ابن ابی طالب (علیه السّلام) از عزیزالله عطاردی به نقش جمع گرایی در تکامل انسان پرداخته شود. در این رساله ضمن بیان کلیات تحقیق و مباحثی پیرامون زندگی امام علی(علیه السّلام) به تعاریف جمع، جمع گرایی، تکامل و تبیین ارتباط تکامل و جمع گرایی پرداخته شده سپس مولّفه های جمع گرایی پس از مطالعه احادیث مسند مذکور استخراج گردیده و احکام و قوانین و آسیبها و فضائل مترتب بر آن ذیل آنها مندرج گردیده است و به این ترتیب نقش جمع گرایی آنها مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد. از نتایج بارز در این پژوهش آن است بر اساس دید گاه های ناب حضرت علی(علیه السّلام) اساس خلقت انسان هم در نظام تکوین و هم در نظام تشریع بر گرایش بر جمع است و تکامل و تعالی انسان در سایه جمع گرایی قابل تحقق است.از دیگر نتایج این پژوهش آن است که بسیاری از نابسامانی ها و مشکلات اجتماعی در سایه عدم رعایت اخلاق صحیح اجتماعی رخ می دهد که آشنایی با مصادیق جمع گرایانه واحکام ، آسیب ها و فضائل مترتّب بر آنها و به کار گیری آنها در زندگی در پیشگیری و رفع بسیاری از مشکلات و نابسامانی های اجتماعی بسیار موثر و ضروری است. کلید واژه ها: امام علی (علیه السّلام)، جمع گرایی، حدیث، تکامل، انسان کامل