دیابت اختلال متابولیکی شایعی است که قسمت های مختلف بدن بویژه سیستم عصبی مرکزی را تحت تاثیر قرار می دهد. هر دو نوع دیابت یک و دو دارای اثرات نامطلوبی بر عملکرد های شناختی از قبیل یادگیری و حافظه بوده و خطر ابتلا به زوال عقل و آلزایمر را افزایش می دهند. هدف از مطالعه حاضر، بررسی مقایسه ای اثرات دیابت نوع یک و دو بر یادگیری، حافظه فضایی و حافظه احترازی در رت بوده است. بدین منظور رت های نر ویستار به سه گروه هفت تایی شامل کنترل، دیابتی نوع یک و دیابتی نوع دو تقسیم شدند. القای دیابت نوع یک با تزریق داخل صفاقی استرپتوزوتوسین با دوز mg/kg60 و القای دیابت نوع دو با تجویز خوراکی فروکتوز 10% در آب آشامیدنی به مدت هشت هفته انجام شد. شش هفته پس از تائید دیابت نوع یک و دو یادگیری و حافظه فضایی رت ها به وسیله ماز آبی موریس و حافظه احترازی غیرفعال آن ها بوسیله شاتل باکس بررسی شد. در ماز آبی گروه دیابتی نوع یک در مقایسه با کنترل افزایش معنی داری را در مسافت طی شده و زمان رسیدن به سکو در آزمون اکتساب و کاهش معنی داری را در زمان سپری شده در ربع هدف در آزمون جستجوگری نشان داد در حالیکه در گروه دیابتی نوع افزایش پارامترهای مربوط به آزمون اکتساب معنی دار نبوده و کاهش زمان سپری شده در ربع هدف در آزمون جستجوگری تنها در روز 12 معنی دار بود. در عین حال تفاوتی بین گروه های دیابتی وجود نداشت. همچنین در تست رفتار احترازی غیرفعال، تاخیر در زمان ورود به محفظه تاریک در گروه های دیابتی در مقایسه با کنترل بطور معنی داری کاهش یافت که این کاهش در 24 ساعت بعد از اعمال شوک در گروه دیابتی نوع دو کمتر از دیابتی نوع یک بود. اختلال در یادگیری فضایی در دیابت نوع یک بارزتر و سریعتر است بطوریکه یادگیری ماز آبی در رت های دیابتی نوع دو با گذشت زمان دچار اختلال می شود. سرعت وقوع هیپرگلیسمی و یا فقدان سریع انسولین در دسترس در دیابت نوع یک می تواند بروز سریعتر اختلالات شناختی در دیابت نوع یک را توجیه کند. اما در رابطه با یادگیری احترازی غیر فعال در هفته هشتم این اختلال در هر دو نوع دیابت یک و دو به طور بارز دیده می شود و به نظر می رسد که این اختلال در دیابت نوع دو شدیدتر است. از آنجائیکه مطالعات در این زمینه بسیار اندک است این یافته احتیاج به بررسی های بیشتری دارد.