نخود یکی از گیاهان عمده مورد کشت در مناطق خشک و نیمه خشک می‏باشد. تنش خشکی از مهمترین عوامل کاهش عملکرد این گیاه می‏باشد. نخود زراعی از لحاظ سطح زیرکشت و محصول تولیدی در جهان، رتبه سوم را در بین حبوبات به خود اختصاص داده است. این تحقیق به منظور بررسی اثر تنش خشکی و کود نیتروژنه آغازگر روی رشد، عملکرد، اجزاء عملکرد، مراحل فنولوژیکی، شاخص‏های فیزیولوژیکی و همچنین تغییرات کمی و کیفی پروتئین‏ها انجام شد. آزمایش در سال زراعی 89-88 در دانشکده‏ی کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل با طرح پایه‏ی بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار انجام گرفت. در این آزمایش فاکتور آبیاری در سه سطح شامل تیمار تنش شدید (بدون آبیاریs2= )، تنش متوسط (آبیاری در زمان کاشت و قبل از گلدهیs1= ) و بدون تنش (آبیاری در زمان کاشت، قبل از گلدهی، شروع غلاف دهی و مرحله‏ی پر شدن دانهs0= ) به عنوان کرت اصلی انتخاب شد و چهار رقم نخود شامل رقم‏های هاشم، آزاد، محلی بیونیج و رقم ilc482 همراه با تیمار کود نیتروژنه آغازگر(به میزان 25 کیلوگرم در هکتار) در دو سطح بدون مصرف کود (n0) و با مصرف کود نیتروژنه (n1) در کرتهای فرعی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که رقم بیونیج زودرس‏ترین و رقم هاشم دیررس‏ترین ارقام بود و تنش خشکی باعث کند شدن ظهور مراحل فنولوژیکی شد. تنش خشکی تأثیر معنی‏داری روی عملکرد و اجزاء آن داشته و باعث کاهش عملکرد و اجزای عملکرد در نخود شد. تنش خشکی روی صفات فیزیولوژیک ارقام نخود اثر معنی‏دار داشت. تنش خشکی سبب کاهش معنی‏دار غلظت کلرفیل a، b، کلرفیل a+b ، شاخص پایداری غشاء و مقدار نسبی آب برگها(rwc) و افزایش معنی‏دار غلظت پرولین، قندهای محلول، پروتئین‏های ذخیره‏ای و مقدار آب نسبی از دست رفته برگها(rwl) ارقام مختلف نخود شد که باعث افزایش تحمل گیاه به خشکی می‏شود. تنش خشکی باعث کاهش ماده خشک کل، lai، cgr، nar، lar و همچنین کاهش روند تجمع مواد در دانه شد. سرعت و دوام پر شدن دانه نیز با افزایش تنش خشکی کاهش می‏یابد. از لحاظ کیفی تنش خشکی تأثیری روی الگوی باندهای پروتئینی نداشت و هیچ باند پروتئینی در تصاویر حاصل از الکتروفورز پروتئین‏های ذخیره‏ای بذر حذف نشد و باند جدیدی نیز ظاهر نشد. کود نیتروژنه نیز اثر معنی داری روی عملکرد و شاخص پایداری غشا داشت و آنها را کاهش داد. در کل این مطالعه مشخص نمود که بهترین رقم برای کشت در شرایط کرمانشاه رقم بیونیج می‏باشد که برای افزایش عملکرد نباید این گیاه را تحت تنش خشکی قرار داد و یا لااقل در مراحل رشد این گیاه از آبیاری تکمیلی جهت افزایش عملکرد آن بهره جست. همچنین تنش خشکی باعث افزایش پروتئین‏های بذر می‏شود که برای برنامه‏های تغذیه‏ای می‏توان از این یافته‏ها بهره برد.