داستان حضرت خضر در ادبیات و مفاهیم و فرهنگ این مرز و بوم با دو روایت شناخته شده است، یکی پیشگامی خضر در سپاه ذوالقرنین(اسکندر) در جستجوی آب حیات که خضر با گام نهادن در ظلمات به آب حیات دست می یابد؛ دیگری روایت ملاقات حضرت خضر با حضرت موسی(ع) در مجمع البحرین، که خضر با انجام کارهای شگفت موجب حیرت و تعجّب حضرت موسی می شود. عناصر و نشانه ها و مفاهیم موجود در این دو روایت آب حیات، جاودانگی، قرار گرفتن آب حیات در ظلمات، سبزگون شدن خضر، مجمع البحرین و صخره ی موجود در آن است،که هر یک این اجزاء در ارتباط با یکدیگر، ساختار و الگویی مشخص را به دست می دهند، الگویی که نمونه ها و مشابه آن را می توان در اساطیر پیگیری کرد. در پژوهش هایی که پیرامون داستان و شخصیت خضر انجام شده، اکثراً با مدنظر قرار دادن جاودانگی خضر و آب حیات آن را با نمونه هایی اسطوره یی پیشین مقایسه و تطبیق داده اند. در این رساله از چشم اندازی دیگر، به روایت و شخصیت خضر به عنوان یک کهن الگو نگریسته شده است، کهن الگویی که در آن یک تم و بن مایه تکرار می شود، و این تم را می توان در اساطیر باروری و خویشکاری ایزدان و الهگان برکت و برزیگری مشاهده کرد. این رساله بر این فرض بنا نهاده شده، که شخصیت خضر و قالب روایتش به عنوان یک سرنمون و نمودگار باستانی با الهگان و ایزدانی همچون تموز، اُزیریس، بعل، آدونیس، تیشتر، پرسفونه، رامایانا و شخصیت حماسی همچون سیاوش(کیخسرو)، و بن مایه ی این روایت در مراسم آیینی فرهنگ ایرانی همچون حاجی فیروز، خجسته، میرنوروزی، سیاه گالش، لال شو، و در کل با ساختار عید نوروز قابل پیگیری و مقایسه و دارای یک خویشکاری مشترک می باشد. از این رو شخصیت خضر در دو حیطه ی عامیانه و فرهنگ رسمی اسلامی بررسی شده، در فرهنگ عامه، خضر دارای خویشکاری مشترک و نشانه های یکسان با نمونه های یاد شده است و در حیطه ی رسمی علاوه بر ساختار یکسان و تم مشترک، شاهد آن خواهیم بود که این کهن الگو و تجلی قداست آن چگونه در راه کمال در خدمت مفاهیم و ارزش های متعالی و ناب ادیان توحیدی قرار گرفته است. باید خاطر نشان کرد که به این کهن الگو از منظری دینی و معنوی نگریسته شده، لذا کهن الگوی داستان و شخصیت حضرت خضر از چشم انداز پدیدار شناسی مورد بررسی، تحلیل و تبیین قرار گرفته شده است.

کلام ادبی و هنری از سخن عادی و معمولی متمایز است و در خور ضبط و انتقال به نسل های آینده میباشد؛ چون در شنونده و خواننده احساس لذت و فهم می کند. آنچه که سخن ادبی را از سخن غیر ادبی متمایز می سازد، بهره گیری هنرمند از صور خیال و عناصر تصویر ساز است. به زبانی دیگر سخنی قابل توجه و تأمل است که ذهن را به تحریک و تکاپو وادارد و این همان سخن ادبی است. تشبیه یکی از مهمترین ابزارهای بیان مجازی است که در میان صور مختلف خیال، بدیع ترین و جالب ترین گونه آن به حساب می آید؛ زیرا مرکز اغلب صورتهای خیال که حاصل نیروی تخیل شاعر است، تشبیه می باشد. باید توجه داشت که صورتهای دیگر خیال از قبیل تمثیل، استعاره، تشخیص و حتی کنایه در حقیقت از یک تشبیه آشکار یا پنهان مایه می گیرد. به همین سبب قدرت تخیل شاعر تا حدود زیادی در کشف پیوند شباهت میان اشیا و پدیده ها آشکار می شود(پورنامداریان، 1381: 189). از سوی دیگر شاعران گاه در این خصوص به نوآوری ها و ابتکاراتی دست زده اند که نمودار گزینش و ترکیب شاعر از امکانات متعدد زبانی و بیانگر سبک خاص و نشان دهنده میزان تقلید یا نوآوری آنها در این حوزه بلاغی است. شاعران فارسی زبان در دوره های مختلف به خوبی توانسته اند با بهره گیری از این هنر کاخ ادب را برافرازند و در ذهن و روح ایرانیان در اعصار مختلف جاودانه شوند. در این میان دیوان اشعار فرخی که یکی از ذخایر ماندگار زبان و ادبیات ما محسوب می شود؛ می تواند همچون طبیعتی زنده، روح و جان خستگان را آرامش بخشد؛ به گونه ای که توصیف ها و تشبیهات این شاعر و بیان نکات دقیق در آن به قدری طبیعی است که گویی در بوستانی سرسبز گام نهاده و با آوای بلبلان و زمزمه آبشارها همراه بوده ایم. بررسی صور خیال شاعرانه در شعر فرخی، وسعت خیال و تبحر او را در شاعری نشان می دهد و طعم شکر کلام او را به دیگران می چشاند. برای پی بردن بیشتر به زیبایی های بلاغی و ادبی اشعار این شاعر، نگارنده بر آن شد تا در یکی از مهمترین عناصر تصویرساز دیوان وی به کندوکاو بپردازد و آن بررسی انواع و ارکان تشبیهات به کار رفتـه در دیوان حکیم فرّخی سیـستانی است و اینکه کدام نوع از این موارد در دیوان او بسامد شاخص و بالایی دارد، تا به این وسیله چهره شاخص این شاعر بیش از پیش به خوانندگان معرفی گردد. همچنین با بررسی عنصر تشبیه در شعر فرخی سیستانی می توان به این پرسشها پاسخ داد که: میزان استفاده فرخی از این عنصر ادبی و خیال آفرین تا چه حد است و تا چه حدودی وی در اشعارش از انواع و گونه های مختلف تشبیه بهره گرفته؛ ساختار تشبیهات او چگونه است و چه عناصری را در آنها به کار گرفته است؟ با توجه به مطالعات انجام گرفته در دیوان فرخی و سایر کتب مرتبط با این موضوع، مشخص می شود که بیشتر تشبیهات فرخی از نوع حسی به حسی بوده و سهم بسیاری از عناصر محسوس و طبیعت را گیاهان و درختان و باغ به خود اختصاص داده است. برای اثبات این مطلب دیوان فرّخی سیستانی به تصحیح محمد دبیر سیاقی به دقت بررسی شد و در استخراج و نامگذاری تشبیهات نیز کتب معتبر معانی و بیان از جمله: اسرارالبلاغه، ترجمان البلاغه، المعجم فی معاییر اشعار العجم، حدائق السحر فی دقایق الشعر و هنجارِ گفتار و بسیاری از کتب بلاغی دوره های متأخر و معاصر مورد توجه قرار گرفته است و با توجه به دیدگاههای مشترک آنها از انواع تشبیه، تقسیم بندی این پژوهش انجام پذیرفته است. همچنین در خصوص ارجاعات شعری دیوان فرخی لازم به یادآوری است که پس از ذکر صفحه با علامت(/) شماره بیت نیز مشخص گردیده است.

عناصر طبیعت به عنوان عناصر اصلی تصویر سازی رودکی و فرخی سیستانی می باشند. علی رغم جایگاه ویژه ی این دو شاعر در ادبیات فارسی و تأثیر پذیری شاعران بعد از آن ها، پژوهشی شایسته در رابطه با موضوع این رساله صورت نگرفته و اظهار نظرها درباره ی طبیعت گرایی دو شاعر به صورت کلی و مبهم می باشد، بنابراین ضرورت در یک پژوهشی کتابخانه ای ضمن بررسی تعاریف صور خیال و طبیعت و مبنا قرار دادن دقیق ترین و کامل ترین تعاریف، دیوان دو شاعر مورد بررسی قرار گرفته است و با بررسی تطبیقی و تحلیلی به بیان اشتراکات تصویری (ابیات قابل تطبیق) و تفاوت های تصویری دو شاعر از جزء جزء عناصر طبیعت و ترسیم جدول بسامد صور خیال دو شاعر از عناصر طبیعت در بخش های مختلف پرداخته شده است. نتایج نشان داد، رودکی به عنوان پدر شعر فارسی الگویی مناسب برای فرخی بوده و وی را به صورت مستقیم و غیر مستقیم تحت تأثیر شیوه ی تصویر سازی خود قرار داده است، به طوری که در بحث عناصر طبیعت 32 درصد صور خیال رودکی با ?? درصد صور خیال فرخی از عناصر طبیعت قابل تطبیق می باشد و توافق معنا داری بین صور خیال دو شاعر وجود دارد. از دیگر نتایج این تحقیق آنکه، تنوع و بسامد صور خیال رودکی در بهره مندی از عناصر طبیعت بیشتر از فرخی و حدود 3/1 برابر وی می باشد و بیشترین سهم صور خیال دو شاعر از عناصر طبیعت مربوط به «روییدنی ها» می باشد که این میزان در دیوان رودکی 21 درصد و در دیوان فرخی 22 درصد می باشد.

مولانا محمّد بن حُسام خوسفی (تولد: 782 یا 783 هجری ق، وفات: 874 یا 875 هجری ق)، از جمله شاعرانی است که دست توانایی در شعر و شاعری به خصوص حماسه دینی داشته است. خاوران نام? او مبتنی بر 22500 بیت، در بحر متقارب در ذکر مبارزات حضرت علی بن ابی طالب(ع) و جنگاوریهای او در سرزمین خاوران است که از بهترین نمونه های حماسه دینی در ادب فارسی می باشد. وجود جنبه های قوی حماسی و دینی و پیوند عمیق بین حماسه و مسائل دینی از ویژگی های برجسته این اثر می باشد. این پژوهش که به شیو? توصیفی- تحلیلی انجام شده است، در پی بررسی جنبه های حماسی و دینی با هدف نمایاندن پیوند حماسه و دین در خاوران نامه می باشد. توجه به اصول و فروع دین، وجود قهرمانان و بزرگان آرمانی و دینی از قبیل پیامبر(ص) و حضرت علی(ع)، دعوت به اسلام و جهاد برای ترویج دین اسلام، مبارزه با کفر و بت پرستی و اشاره به آیات و احادیث از خاوران نامه اثری دینی ساخته و از آنجا که این قهرمانان دینی از نیروها و ظرفیت های خارق العادّه و مبالغه آمیز برخوردارند، به سفرهای مخاطره آمیز می روند، رجزخوانی کرده و از انواع و اقسام سلاح درنبردها استفاده می کنند، دشمن را می فریبند و نیروهای غیبی و دیو و جادو در این اثر وجود دارد و همچنین دارای وزن حماسی، لحن و واژگان تداعی کنند? فضای حماسی، اغراق و مبالغه، توصیفات زیبا و... می باشد، اثری حماسی است و در آن حماسه و دین با هم در آمیخته و از آن یک حماسه دینی ساخته است. از بین شاعران حماسه سرا و دینی، ابن حُسام نخستین شاعری است که در خاوران نام? خود، حماسه و دین را با هم درآمیخته است. خاوران نامه از یک طرف ویژگی های حماسه را دارد و از طرف دیگر قهرمان این حماسه، امام علی (ع) و یارانش می باشند و هدف از آن نیز تبلیغ و ترویج دین و مبارزه با کفر و بت پرستی و توجه به اصول و فروع دین می باشد و به این صورت حماسه و دین با هم پیوند یافته است.

امیر حسن سجزی دهلوی از جمل? برجسته ترین شاعران قرون هفت و هشت هجری است. از جمل? مواردی که وی در آثار خود بدان توجّه داشته، بیان مسائل مربوط به عرفان و تصوف است. او در دیوان اشعار و دیگر آثار خود، با بهره گیری کامل ازعلوم و معارف زمان و مشرب عرفان و اشارات، تعبیرات و اصطلاحات گوناگون، کوشیده است تا به تبیین و تعلیم مبانی عرفانی بپردازد. در این پژوهش که با هدف شناساندن توانمندی شاعر در بکارگیری اصول شاعری، اشارات دینی-قرآنی و تعبیرات عرفانی و سایر جنبه های عرفانی آثار امیر حسن دهلوی صورت می گیرد، تلاش می گردد تا به شیو? توصیفی و تحلیلی کلیّ? اشارات، تعبیرات و اصطلاحات عرفانی آثار امیر حسن دهلوی که تحت تاثیر مستقیم فرق? چشتیه بوده، استخراج، تنظیم و شرح داده شود. بررسی در آثار امیر حسن دهلوی بیانگر آن است که وی در آثار خود به مبانی اسلامی عرفان و تصوف از دیدگاه فرق? چشتیه توجّه خاصی نشان داده و اشارات، تعبیرات و اصطلاحات فراوانی را بدین منظور به کار برده است.

چکیده تأثیر شگفت حادثه عاشورا در طول تاریخ در قالب آثار متعدد ادبی و هنری از جمله شعر معاصر بازتاب فراوانی داشته است. تلمیح از جمله شگردهایی است که به بازتاب این واقعه مهم در آثار شاعران کمک بسیاری نموده است. این ترفند بدیعی به عنوان عنصری خیال انگیز و تصویرساز، ابزاری موثر و مهم در هنر شاعری محسوب می شود. در تحقیق حاضر به روش توصیفی – تحلیلی به بررسی شیوه کاربرد تلمیح در اشعار عاشورایی پنج شاعر معاصر: علی موسوی گرما رودی، علی معلم دامغانی، سید حسن حسینی، علیرضا قزوه و سعید بیابانکی پرداخته می شود. ابتدا مقدمات و کلیاتی در مورد شعر عاشورایی و تلمیح از آغاز تا کنون ارائه گردیده، سپس به بررسی صنعت تلمیح و شیوه های کاربردی آن پرداخته می شود و در ادامه استفاده از صنعت تلمیح در شعر شاعران فوق به صورت مقایسه ای مورد بررسی قرار می گیرد؛ ضمن این که در پایان این پژوهش از طریق بررسی و مقایسه شیوه و میزان کاربرد تلمیح در شعر شاعران مورد بحث و ارائه جدول و نمودار آماری نشان داده خواهد شد. نتیجه این بررسی نشان از آن دارد که کاربرد تلمیح از جایگاه ویژه ای در جهت زیباسازی، تصویر آفرینی و تأثیر گذاری در شعر عاشورایی معاصر برخوردار است و همچنین جلوه های تابلوی عاشورا در بعد از انقلاب اسلامی به واسطه رنگ آمیزی شدن با این صنعت ادبی، زیبایی بیشتری را نسبت به دوره های قبلی خود پیدا نموده است. کلیدواژه ها: شعر عاشورایی، شعر معاصر، تلمیح، سعید بیابانکی، سید حسن حسینی، علیرضا قزوه، علی معلم دامغانی، علی موسوی گرمارودی.

تشبیه یکی از مهم ترین و محوری ترین عناصر در حوزۀ علم بلاغت و بیان محسوب می شود. که در زیبایی و مخیّل کردن شعر تأثیر به سزایی دارد و به ندرت می توان شعری را یافت که تصاویر تشبیهی در آن به کار نرفته باشد. کلیم کاشانی و زیب النساء مخفی هندوستانی، دو تن از شاعرانی هستند که تشبیه در دیوان آنان جایگاه ویژه ای دارد. در این پژوهش که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است، تشبیهات این دو شاعر به دو دستۀ گسترده و فشرده تقسیم شده است و غزلیات در یک فصل، و قصاید و ترجیع بند و ترکیب بند در فصلی دیگر به صورت مقایسه ای بررسی می گردد و سپس نتایج ذکر می شود. کلیم و زیب النساء هم از نظر بسامد و هم از نظر توجه به انواع و اشکال تشبیه متنوع عمل کرده اند. مهم ترین ویژگی تشبیهات گستردۀ زیب النساء، سادگی و حسی به حسی بودن طرفین تشبیه می باشد، و همچنین فراوانی تشبیهات فشرده و غلبۀ آن بر تشبیهات گستردۀ او است. در حالی که کلیم بیشترین عنایت را به تشبیه گسترده داشته است و با استفاده از وجه شبه های دوگانه و تشبیه تمثیل بین امور انتزاعی و حسی پیوند زده است. همچنین تشبیهات او دارای غنا و ارزش هنری و ادبی بیشتری نسبت به تشبیهات زیب النساء می باشد. بنابر این برتری و امتیاز استفادۀ شایسته از تشبیه، از آن خلاق المعانی ثانی، کلیم کاشانی است.

چکیده درین جستار به بررسی و مقایسه آثار حماسی که در قرن پنجم هجری و در قرون بعد به نظم درآمده می پردازد. این قرن آغاز شکل گیری مکتبی است که بعد از ساسانیان مردم ایران به فکر افتادند، تا اعمال و کردار پادشاهان و پهلوانان و به طور کلی هم? آنچه را بر مردم فلات ایران افتاده به صورت منثور و منظوم به نسل های بعد منتقل کنند. هم? این آثار چه منظوم و چه منثور بر محوریت خاندان رستم شکل گرفته است. این مکتب حماسی ابتدا در مرو و پس از آن در فرهنگ شهر طوس تشکیل شد و آثاری به جامعه ی ایران آن روزگاران تقدیم نمود و همه فارسی زبانان را از خواب چهارصد ساله بیدار کرد. حماسه هایی که درین قرن و قرون بعد پدیدار شد عبارتند از: شاهنامهی گرشاسپنامه، فرامرزنامه، برزونامه، جهانگیرنامه، بانوگشسپ نامه، سوسن نامه، کک کهزاد، بهمن نامه، آذربرزین نامه، شهریار نامه و سام نامه ... موضوع جستار ما همین منظومه هاست که معرفی می شوند و ابیاتی برای نمونه آورده می شود، زمان سرایش منظومه، چه کسی آن را سروده، چند بیت دارد، در چه سالی سروده شده و در کجا پایان یافته و به چه کسی تقدیم شده است بدین دفتر اضافه و از قلم نیفتاده که هدف این وجیزه می باشد؛ آنگاه آنچه در سینه مردم سیستان درباره شخصیت این منظومه ها است بدان الحاق شده و همچنین نشان داده می شود که آیا موضوع منظومه با روایت شفاهی امروز مردم سیستان همانند است یا اختلاف دارد. درین منظومه ها مکان هایی آمده که امروز در سیستان می شناسند مانند: دشت خرگاه در داستان کک کوهزاد که امروز به آن دشت خوابگاه (خوگه) می گویند و همچنین قلعه «مرباد» محل زندگی کک کوهزاد که بر کوه خواجه منطبق است. همچنین مشخص می شود که سرایندگان منظومه های یاد شده، همه منظومه خود را به تبع فردوسی سروده و همه ریزه خوار خوان گسترده فردوسی بوده اند. که گاه مضمون ها و ترکیب ها و همچنین مصراع و بیتی را عیناً از فردوسی نقل کرده اند. در پایان چند اثر منثور که با سیستان ارتباط دارند معرفی می شوند. کتاب پیکار (بیگار= کار سخت امروز در سیستان کاربرد دارد. بیگاری)، کتاب سکیسران و رستم و اسفندیار. مآخذ این تحقیق، شفاهی، مصاحبه میدانی و کتابخانه ای است که یکصد سال قبل درباره سیستان نوشته شده است.

یکی از قدیمی ترین رسم ها و آیین های دلپذیر شادی بخش بر پایه جشن عروسی و پیوندهای اجتماعی است . از آن میان شاهنامه فردوسی، که همه ی روایت ها و حکایت های آن مکتوب و غیر مکتوب است، شرح و تفصیل ازدواج های گوناگونی را از دوره های اسطوره ای و تاریخی ایران پیش از اسلام یعنی از پیشدادیان تا ساسانیان به دست می دهد. سیستان به عنوان یکی از کهن ترین مناطق ایران، جایگاه ویژه ای در شاهنامه فردوسی دارد و اکثر اتفاقات در داستان های شاهنامه در این منطقه پیوسته است. پس می توان گفت آیین ها و مراسمی که در شاهنامه وصف شده است، ریشه در فرهنگ و باور این منطقه دارد. با بررسی مراسم عروسی در سیستان امروزی می توان مشابهت های زیادی با مراسم عروسی که در شاهنامه وصف شده است، دید. لذا هدف این تحقیق بررسی مراسم عروسی قهرمانان و شاهان در شاهنامه و مقایسه آن با مراسم عروسی در سیستان امروزی است. و از آنجا مسئله تحقیق این است که: چه ارتباطی می توان بین آیین عروسی پهلوانان و شاهان در شاهنامه و آیین های عروسی سیستان امروزی یافت؟ روش تحقیق توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای می باشد. .در کاوش برای گرد آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و فیش برداری وبررسی شاهنامه در زمینه آیین عروسی پهلوانان و شاهان در شاهنامه و مشاهده مراسم عروسی امروزی سیستان و مصاحبه با آشنایان با فرهنگ و سنت سیستان استفاده شده است. با بررسی آیین ازدواج در سیستان و شاهنامه می توان چنین نتیجه گرفت: که منبع فردوسی برای شرح این مراسم آداب و رسوم سیستان بوده است. و دیگر اینکه سیستانیان آداب و رسوم خود را بر پایه شاهنامه بنا نهاده اند.

بررسی عناصر اقلیمی در آثار عباس باقری بی تردید از موضوع های مهم و اثرگذار در مجموعه پژوهش های ادبیات فارسی محسوب می شود، چرا که در آثار عباس باقری ، عناصر اقلیمی ، دارای جایگاه مهمی است . شعر عباس باقری سرشار از کلمات شب ، نور ، تاریکی ، سپیده ،پرنده ، پرواز و عناصر اقلیمی منطقه خویش است و طبیعت گرایی او در اشعارش بیشتر به روحیه بومی گرایی او بر می گردد. بومی گرایی و طبیعت نگاری ، مهمترین ویژگی شعر این شاعر است و این مهم نتیجه ی زندگی او در این طبیعت بکر است . او به سیستان و سیستانی عشق می ورزد و اشاره به شرایط اقلیمی وآب و هوایی زیستگاه و محل اقامت او جلوه ای آشکار در اشعار شاعر دارد. لذا هدف این تحقیق بررسی عناصر اقلیمی در آثار عباس باقری می باشد. روش تحقیق ، توصیفی - تحلیلی است که با استفاده از منابع کتابخانه ای، به بررسی "عناصر اقلیمی در اشعار عباس باقری" پرداخته و عناصر اقلیمی را نظیر: باد، آب، خاک، رودخانه و ... را در شعر شاعر معرفی نموده و مورد بررسی وتحلیل قرار داده و همچنین بسامد کاربرد هر کدام از آنها و نوع نگاه شاعر را مشخص نموده است . می توان گفت شعر عباس باقری آیینه ی تمام نمای ویژگی های اجتماعی ، طبیعی ، زبانی ، فکری و فرهنگی منطقه ای است که در آن پای به عرصه وجود نهاده است و این مسأله معرف همان ویژگی است که در ادبیات معاصر، از آن بعنوان ادبیات اقلیمی یاد می شود.

داستان حضرت یوسف (ع) از جمله داستان هایی است که از بن مایه های دینی سرچشمه گرفته و در دوره های مختلف، مورد استقبال شاعران قرار گرفته است. جستار حاضر به بررسی صورخیال،آرایه های ادبی و مضامین داستانی حضرت یوسف (ع) در آثار شاعران سبک خراسانی می پردازد. این پژوهش که نتیجه بررسی آثار شعری 21 تن از شاعران سبک خراسانی می باشد در پی پاسخ به این پرسش است که آیا داستان قرآنی حضرت یوسف (ع) بر شعر شاعران سبک خراسانی تأثیر قابل توجهی داشته است یا خیر؟ دیگر این که مضامین داستانی حضرت یوسف(ع) چه میزانی از اشارات و تلمیحات را در دیوان شعرای سبک خراسانی به خود اختصاص داده است؟ در پاسخ می توان گفت با توجه به فرهنگ ایرانی - اسلامی شاعران سبک خراسانی، داستان قرآنی حضرت یوسف (ع) تأثیرات قابل توجهی بر شعر این شعرا داشته است و بیشترین نوع تأثیر پذیری در قالب تلمیح می باشد.این پژوهش در چهار فصل تنظیم شده است: در فصل اول، تحت عنوان کلیات، شامل مقدمه، بیان مسأله، سوالات تحقیق، ضرورت تحقیق، پیشینه تحقیق، فرضیه های تحقیق، اهداف تحقیق، روش انجام تحقیق و تجزیه و تحلیل اطلاعات می باشد. در فصل دوم، سیمای حضرت یوسف در قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم به بررسی صورخیال و صنایع لفظی و معنوی خلق شده در شعر شعرای سبک خراسانی با توجه به داستان حضرت یوسف (ع) پرداخته شده است و در فصل چهارم تجلّی شاعرانه حضرت یوسف (ع) در شعر شاعران سبک خراسانی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است.

چکیده ادبیات بازتابی عینی و واقعی از واقعیّات و تحوّلات اجتماعی و فرهنگی جامعه است که با جمع آوری، تنظیم، توصیف و تحلیل آن ها، می توان سیمایی جامع و واقعی را از حیات اجتماعی نویسنده به دست آورد. از سوی دیگر، درک آثار و تألیفات، بدون آشنایی با محیط و اجتماعی که در آن پدید آمده اند، امری دشوار است. کتاب کشف المحجوب هجویری از قدیمی ترین کتب فارسی عرفانی نوشته شده در قرن پنجم هجری است، که با بررسی آن، شناخت بهتر و دقیق تری از این دوره می توان حاصل کرد. هجویری که در سال های عزّت و دولت غزنویان و در روزهای پادشاهی سلطان محمود غزنوی زاده شد، پس از چندی که از سال های جوانی او چندان دور نبود، از ناحی? غزنین بیرون آمد و سفری طولانی را شروع کرد که از برکت این سیر و سفر، اوضاع اجتماعی را در خلال اثر وی می توان مشاهده کرد. در این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام گردید، عناصر اجتماعی، آداب و رسوم و تحوّلات اجتماعی و فرهنگی جامع? قرن پنجم در کشف المحجوب مورد بررسی قرار گرفته و تصویری روشن و دقیق از آداب و رسوم، مسائل اخلاقی، اقتصادی، باورها و عقاید و به طور کلی مسائل اجتماعی عصر مولف ارائه شده است. واژگان کلیدی: عرفان و تصوف، سیمای جامعه، کشف المحجوب، هجویری.

میرزا محمدعلی متخلص به «سروش» یکی از شاعران بزرگ دوره قاجار و از پیروان سبک خراسانی است. سروش در پیروی از سبک خراسانی استعداد خاصی داشته و طبع خود را درسرودن انواع قالبهای شعری اعم از قصیده ، غزل و مثنوی آزمود و اشعاری بدیع خلق کرده است. دراین پژوهش سعی براین است عوامل گوناگون موثّر در ایجاد موسیقی بیرونی، درونی، کناری و معنوی شعر سروش اصفهانی مورد بررسی قرارگیرد. پژوهش حاضر به بررسی جنبه های چهارگانه موسیقی شعر قصاید سروش اصفهانی پرداخته وتجزیه وتحلیل لازم را پیرامون اطلاعات بدست آمده، ارائه می دهد. به منظور رسیدن به این هدف مطالب مورد نیاز در پنج فصل تنظیم شده است: فصل اول، تحت عنوان کلیات، شامل مقدمه، بیان مسأله، سوالات تحقیق، ضرورت تحقیق، پیشینه تحقیق، فرضیه های تحقیق، اهداف تحقیق، روش انجام تحقیق و تجزیه و تحلیل اطلاعات، تعاریف و مختصری از شرح احوال و آثار سروش اصفهانی می باشد. در فصل دوم، موسیقی بیرونی (عروض) قصاید سروش اصفهانی مورد بررسی قرار گرفته و اطلاعات آماری مربوط به بسامد اوزان مختلف همراه با شواهد مثال استخراج شده به تجزیه و تحلیل اوزان و بحور پرداخته شده است. در فصل سوم موسیقی کناری شعر (قافیه و ردیف) قصاید سروش مورد بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم، به تجزیه وتحلیل موسیقی درونی (بدیع لفظی) قصاید سروش اختصاص دارد. برای وصول به این هدف تناسبات لفظی میان حروف واژه های ابیات بدقت مورد کنکاش قرار گرفته است. و در فصل پنجم دیدگاه شاعر در حوزه موسیقی معنوی (بدیع معنوی) مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است. روش انجام این تحقیق به شیوه توصیفی و تحلیلی بوده و جمع آوری اطلاعات به شیوه اسنادی و کتابخانه ای می باشد.

سیستان در قرن¬های 3 تا 5 هجری با فرمان پارسی سرایی یعقوب لیث صفاری و سرایش اولین شعر فارسی توسط محمدبن وصّیف، رسمأ در شمار اولین خاستگاه¬های کتابت فارسی دری به شمار آمد و مهد پدید آمدن اولین شعر دری گردید. در این پژوهش به واکاوی کهن ترین متون باز ماند? نثر دری و ارتباط آن با گویش سیستانی پرداخته می¬شود تا با استفاده از این شیو? تکلم ابهامات آن متون بر طرف گردد. از جمل? متون کهن نثر و نظم دری، می¬توان به ترجم? قرآن قدس و تاریخ بیهقی به عنوان متون نثر و حدیقه و دیوان سنایی به عنوان متون نظم اشاره کرد که به زبان معیار آن دوره یعنی فارسی دری به رشت? تحریر درآمده¬اند، فرض براین است که واژگان و عبارات به¬کار رفته در متون اولی? در ی، با تغییراتی جزئی امروزه نیز در گویش سیستانی کار برد دارد و ریشه و سند این شیو? تکلّم را در آثار یاد شده می¬توان یافت. در این پژوهش که باهدف شناخت و رفع مشکلات درون متنی آثار فوق صورت می¬گیرد، تلاش می¬گردد تا به شیو? توصیفی و تحلیلی لغات و عبارات مشترک با گویش سیستانی که در این متون کاربرد زیاد و کلیدی دارند، استخراج گردیده و با توجه به منابع موجود دراین زمینه، شرح و توضیح داده شوند که به روشن شدن موارد ابهام آمیز آن آثارخواهد انجامید

«صورخیال» گوهر اصلی شعر است و معیار ارزش و اعتبار هنری شعر را تعیین می¬کند. راهیابی به زیبایی درون شعر و درک لذّت آن از رهگذر شناخت تصاویر و عناصر شعر و شیوه های بیانی آن صورت می گیرد، زیرا زبان شعر، زبان تصویر است و شاعر به زبان تصویر با مخاطبانش سخن می گوید. فروغی بسطامی از شاعران غزل¬پرداز قرن سیزدهم هجری است که جزو شاعران مکتب ادبی بازگشت محسوب می¬شود. در سبک غزل¬سرایی، شیوۀ سعدی و حافظ را الگو قرار داده و زبان او در غزل ساده و روان و خالی از تکلّف است. با این همه غزلیات او مشحون از آرایه¬های لفظی و صورخیال است که بررسی و تحلیل آن در این مکتوب هدف قرار گرفته است. در نوشتار حاضر که با هدف شناخت معیارهای اصلی زیبایی شناختی اشعار فروغی بسطامی به شیوة توصیفی- تحلیل صورت گرفته، نحوۀ کاربرد صورخیال، چگونگی ساختار، اشکال آن و تحولات سبکی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصلی جداگانه آمار انواع صورخیال در جدول¬های بسامدی نشان داده شده است. نتیجة¬ این پژوهش حاکی از آن است که فروغی بسطامی از میان انواع صورخیال، تشبیه و استعاره را مورد توجّه قرار داده است. واژگان کلیدی: فروغی بسطامی، بلاغت، ساختار، صورخیال.

طنز¬ نوعی تنبیه اجتماعی¬ است¬، با ماهیتی جدی و قالبی شوخ¬طبعانه که با بیانی کنایی، مفاسد و حقایق تلخ اجتماعی را به صورت اغراق آمیز در لفافه¬ای از خنده و استهزاء به قصد اصلاح امور جامعه نشان می¬دهد. خندة حاصل از طنز خندة شادمانی نیست، بلکه خنده¬ای تلخ و تفکّر¬برانگیز است. طنز یکی از فنون و شگردهای بیان هنری و مؤثر در ادبیّات است. شاعران در دورة قاجاریه از این نوع ادبی در راه رسیدن به اهداف انقلابی خود بهره جسته اند. وقار شیرازی و پروین اعتصامی از جملة برجسته ترین شاعران دورة قاجاریه می باشند که از طنز و طنزپردازی در اشعار خود استفاده کرده¬اند. در این جستار که با هدف شناخت هر چه بهتر مضامین طنز و شگردهای آن در اشعار شاعران یاد شده انجام گردیده، فرض بر این است که بین اشعار وقار شیرازی و پروین اعتصامی از حیث کاربرد مضامین طنز و شگردهای آن، تفاوت هایی وجود دارد. در این جُستار به شیوه توصیفی-تحلیلی تلاش گردید، تا در پنج فصل: کلیات، تعاریف و مفاهیم، مضامین طنز و شگردهای آن در اشعار وقار شیرازی، مضامین طنز و شگردهای آن در اشعار پروین اعتصامی و مقایسه و نتیجه¬گیری مضامین طنز و شگردهای طنزپردازی در اشعار دو شاعر پرداخته ¬شود. نتیجه این پژوهش بیانگر این نکته است که مضامین و درون مایه¬های طنز و شگردهای آن در اشعار پروین اعتصامی در مقایسه با وقار شیرازی، از تنوع، گستردگی و حسن تأثیر بیشتری برخوردار بوده و عاملی اساسی در شهرت و ماندگاری این شاعر و اشعار طنزآمیز او بر شمرده می¬شود.

این پژوهش به بررسی تطبیقی شخصیت و جایگاه زن در داستان¬های سیمین دانشور و جلال آل¬احمد اختصاص یافته است. این پژوهش به شیوه¬ی کتابخانه¬ای –اسنادی است و اطلاعات مورد نیاز از راه فیش¬برداری فراهم آمده است. برای تجزیه و تحلیل داده¬ها نیز از روش تحلیلی- مقایسه¬ای استفاده شده است. در بخش نخستین،مبانی و شاخصه¬های شخصیت¬پردازی در داستان مورد بحث قرار خواهد گرفت. بخش بعدی به زندگی دو نویسنده و بررسی داستان¬هایآن¬هااختصاص می¬یابد. سپس به مهم¬ترین شخصیت¬های زن در داستان¬های آل¬احمد و دانشور و شاخصه¬های آن¬ها می¬پردازیم. سپس به روش بررسی تطبیقی، به مقایسه¬ی زنان داستان¬های آل¬احمد و دانشور پرداخته، مهم¬ترین وجوه اشتراک و افتراق این شخصیت¬ها را مورد بررسی و تحلیل قرار می¬دهیم. با جمع¬بندی مباحث و نتیجه¬گیری، فهرستی از مهم¬ترین وجوه اشتراک و اختلاف شخصیت¬های زن در داستان-های دو نویسنده ارائه خواهد شد و بخش پایانی به فهرست کامل منابع و مآخذ پژوهش اختصاص می¬یابد. بر اساس یافته¬های پژوهش می¬توان گفت که شخصیت¬پردازی زنان در داستان¬های آل¬احمد، غالباً با بهره¬گیری از عنصر روایت و بیان سرگذشت آنها صورت پذیرفته است. اما در داستان¬های دانشور این مهم بیشتر به توصیف وضعیت و موقعیت زن وابسته است. نگرش سیمین دانشور و جلال آل¬احمد نسبت به زن، به واسطه¬ی تفاوت جنسیت و اندیشه¬های دو نویسنده، در عینِ شباهت، تفاوت¬های بسیاری دارند، در داستان¬های آل¬احمد، موقعیت و وضعیت زن بیشتر در نظام خانواده و جامعه¬ی سنتی بیان می¬شود و در داستان¬های دانشور، با بازتاب مشارکت اجتماعی زن در جامعه¬ی مدرن روبرو هستیم.

منظومه¬های بانوگشسپ¬نامه و وامق و عذرا از جمله مشهورترین و ماندگارترین منظومه¬های ادب فارسی می¬باشند. این پژوهش با هدف نمایاندن راز ماندگاری منظومه¬های بانوگشسپ¬نامه و وامق و عذرا، این منظومه¬ها را مورد بررسی قرار داده است. بررسی دو عنصر شخصیت و شخصیت¬پردازی برای آن است که نشان داده شود در یک اثر ادبی میزان کاربرد این دو عنصر چگونه است. لذا بدین منظور در این منظومه¬ها بر اساس کتاب عناصر داستان جمال میرصادقی انواع شخصیت را که شامل قالبی، قراردادی، نوعی، تمثیلی، نمادین، همه جانبه، ایستا و پویا هستند و بر اساس کتاب شخصیت و شخصیت¬پردازی در داستان معاصر اثر حمید عبداللهیان شیوه¬های شخصیت¬پردازی را که دو روش مستقیم و غیر مستقیم هستند بررسی شده است. نتیجۀ این بررسی نشان از آن دارد که از دو عنصر شخصیت و شخصیت¬پردازی در این منظومه¬ها به طرز قابل توجهی استفاده شده است در منظومۀ بانوگشسپ¬نامه بیش¬ترین نوع شخصیت¬های منظومه قالبی و قراردادی هستند و همچنین بیش¬ترین شیوۀ شخصیت پردازی در آن شخصیت¬پردازی مستقیم است و در منظومۀ وامق و عذرا نیز بیش¬ترین نوع شخصیت¬ها نیز قالبی و قراردادی هستند و بیش¬ترین شیوۀ شخصیت پردازی در آن شخصیت-پردازی در آن شخصیت¬پردازی غیرمستقیم است با توجه به زمان سرایش این منظومه¬ها نحوۀ استفاده از شخصیت¬ها و شیوه¬های شخصیت¬پردازی در آن¬ها از عوامل شهرت و ماندگاری این آثار ادبی به شمار می¬آید.

«اقتباس ادبی»، شیوه ای امروزی برای بازآفرینی رمان، داستان، رویدادهای برجسته کتاب های تاریخی و حماسه های منظوم و منثور در حوزه تئاتر و سینما است. متون نظم و نثرِ ادبیّات فارسی سرشار از قابلیّت های نمایشی است که، قابلیّت «اقتباس ادبی» را در خود دارند. در این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی و با هدف شناخت هرچه بهتر قابلیّت های نمایشی متون نثرِ داستانی معاصر صورت پذیرفته، تلاش گردیده است تا قابلیّت های نمایشی دو رمانِ برجسته معاصر فارسی، یعنی رمان مدیر مدرسه جلال آل احمد و شازده احتجاب هوشنگ گلشیری مورد بررسی قرار گیرد و ظرفیّت اقتباس ادبی این دو اثر با توجّه به کاربرد عناصر نمایشی، مقایسه شود. لذا به بررسی عناصری نظیر: پیرنگ، گفت وگو، شخصیّت، کشمکش، پیچیدگی، تعلیق، بحران، اوج و صحنه پردازی، پرداخته می شود. یافته های این پژوهش، نشانگر آن است که، هر دو اثر مورد مطالعه، قابلیّت اقتباس ادبی را دارا هستند، با این تفاوت که، آل احمد در کاربرد برخی از عناصر نمایشی، همانند عنصر صحنه پردازی، به دلیل توصیف های روشن تر و بهتر و گلشیری، در به کارگیری عناصری همچون گفت وگو و کشمکش، نسبت به دیگری موفّق تر عمل کرده اند.

زیبایی و فخامت در سخن دو منشأ دارد که یکی به آهنگ و طنین واژه ها و دیگری به نیروی لذّت زای تداعی آن ها مربوط می شود که به میزان زیادی ماحصلِ به کارگیری صناعات بدیعی است. در این راستا، عبدالواسع جَبَلی از شاعران مشهور پارسی گوی در قرن ششم هجری می باشد که برای زیباسازی و افزودن حسن تأثیر کلام شعری خود به کاربرد این دسته از علوم بلاغی (بدیع) توجّه فراوان داشته است. این پژوهش برآن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی محسنات بدیعی به کار رفته در دیوان شعری عبدالواسع جَبَلی را از دیدگاه زیبایی شناختی و میزان کاربرد و بسآمد هر یک مورد بررسی و تحلیل قرار بدهد. نتیجه پژوهش حاکی از این است که شاعر از انواع صناعات بدیعی به ویژه آرایه های لفظی برای زیبایی آفرینی سخن منظوم خود استفاده کرده است. گفتنی است که از میان آرایه های لفظی به واج آرایی و از میان صنایع معنوی به روش تناسب بیشتر نظر داشته است. هم چنین، پیرایه های معنوی موجود در دیوان اشعار وی از نظر زیبایی شناختی یکسان نبوده و در برخی از موارد، در صنعت هایی چون مراعات نظیر، تضاد و حسن تعلیل، زیبایی آفرینی آن ها نسبی بوده است.

استفاده از عناصر اقلیمی و بومی و توجه به زیست بوم و فرهنگ مردم در شعر معاصر، با اشعار و نظری? ادبی نیما یوشیج به شکل نظام مندی آغاز شد. شاعران معاصر هر یک از جنبه ای خاص به کاربرد عناصر بومی و محلی، مانند باورها، آداب و رسوم، زبانزدها و عناصر طبیعی روی آوردند. علی باباچاهی یکی از شاعران معاصر است که در شعر خویش از عناصر بومی و محلی، فرهنگ و طبیعت جنوب بهره برده است. در این پژوهش توصیفی – تحلیلی به بررسی جلوه های مختلف بومی گرایی وعناصر بومی در اشعار باباچاهی پرداخته شده است. نتایج تحقیق، حاکی ازآن است که کاربرد عناصر بومی در دوره های چهارگان? شاعری باباچاهی متفاوت است. در دور? نخست، بیشتر از عناصر و واژگان دریایی استفاده شده است. در دور? دوم که مهم ترین مرحله از نظر کاربرد عناصر بومی گرایی محسوب می شود، علاوه بر عناصر و واژگان دریایی، آداب و رسوم، باورها و شخصیت های بومی نیز در شعر وی راه یافته است. دوره های سوم و چهارم به واسط? تحولات عمد? شعر باباچاهی، کاربرد عناصر بومی نیز دستخوش تغییر می شود و در شعر پسا نیمایی و افشانشی وی، عناصر بومی و محلی یا کارکردی نوستالوژیک دارند و یا به عنوان مصالح شعر چندصدایی و افشانشی با رویکرد طنزآمیز مورد استفاده قرارگرفته اند.

این پژوهش به بررسی سبک زندگی اسلامی در اشعار سپیده کاشانی اختصاص دارد و به روشن کتابخانه ای- اسنادی فراهم آمده است. هر جامعه مطابق آموزه¬ها، باورها و اعتقادات افراد آن، نوعی شیوه¬ی زیست را در پیش می¬گیرد، در جامعه¬ی اسلامی نیز مطابق آموزه¬های دین اسلام، یک نوع شیوه¬ی زندگی، عمومیت دارد که سبک زندگی اسلامی نام می¬گیرد. پس از انقلاب اسلامی ایران، با توجّه به ماهیّت مذهبی انقلاب، شیوه¬ی زیست اسلامی در کانون توجّه قرار گرفت و این مفهوم در شعر شاعران متعهّد و انقلابی نیز بازتاب یافت. سپیده کاشانی یکی از شاعران مطرح انقلاب اسلامی است که در اشعارش توجّه ویژه¬ای به سبک زندگی اسلامی نشان داده است. بخش عمده¬ای از اشعار او در دوران دفاع مقدس و در ارتباط با آن سروده شده است. بر پایه¬ی نتایج تحقیق، سبک زندگی اسلامی در شعر کاشانی، غالباً در شیوه¬ی زندگی اسلامی در دوران دفاع و جهاد بازتاب یافته است. همچنین به واسطه¬ی زن بودن شاعر، به زندگی زن مسلمان در دوران دفاع، با تأکید و شرح بیشتری پرداخته شده است. بخش دیگری از اشعار او که در پیوند با سبک زندگی اسلامی قرار می گیرد، به سبک زندگی اسلامی در دوره ی غیبت امام زمان(عج) می پردازد. در پیوند با سبک زندگی در دوران غیبت، مفاهیمی چون آداب انتظار، زمینه سازی برای ظهور حضرت، توصیف جامعه¬ی مهدوی و تبعیّت از ولی فقیه در شعر او از بسامد بیشتری برخوردار است. همچنین برخی مفاهیم مرتبط با سبک زندگی اسلامی، مانند نکوداشت نام و یاد ائمه اطهار و معصومین، دانش اندوزی، توکّل بر خدا، امید به لطف و رحمت الهی، ناپایداری دنیا و لزوم توجّه به سرای باقی در شعر سپیده کاشانی آمده است.

عنصر حادثه یکی از مهم¬ترین عناصر داستان در میزان تأثیر¬گذاری و جذب مخاطب و نیز به عنوان عنصر سازنده و پیش-برنده پیرنگ داستان، موضوعی است که جز در متون ادبی، در پژوهش¬های جدید به صورت مستقل بدان پرداخته نشده است. به عبارت دیگر، این عنصر به عنوان یکی از ریشه¬ای¬ترین عناصر داستان در ساخت و حرکت پیرنگ، شش عنصر از قبیل: گره-افکنی، کشمکش، تعلیق و هول و ولا، بحران، نقطه اوج و گره¬گشایی را در خود ضمیمه دارد که سبب حرکت حادثه به جلو و از همه مهم¬تر، عمق و معنا بخشیدن به آن می¬شوند، به این دلیل که هرچه حادثه عمیق¬تر باشد، قدرت جذب مخاطب از سوی آن بیش¬تر و سبب شهرت و ماندگاری اثر می¬شود. در این تحقیق سعی شده تا به شیو? توصیفی - تحلیلی عنصر حادثه در رمان¬های آفتاب¬پرست نازنین اثر محمدرضا کاتب و قربانی باد موافق، نوشته محمّد طلوعی برازنده، مورد بررسی قرار گیرد.

چگونگی کاربرد عناصر طبیعت در دوره های مختلف شعر فارسی متفاوت است و نوع رویکرد شاعران به طبیعت، از مولفه هایی است که در گزینش معنی، صورخیال و زبان شعر آن ها نقشی تعیین کننده دارد. در این پایان نامه که با شیوه توصیفی- تحلیلی صورت پذیرفته است، به طبیعت و چگونگی کاربرد عناصر طبیعی در اشعار شاعران بی دیوان قرون سوم تا پنجم هجری قمری پرداخته شده و ضمن آن، چگونگی تأثیر این رویکرد را بر مولفه های شعر این شاعران مورد بررسی قرار می دهد.

نقد اخلاقی یکی از قدیمی ترین شیوه های نقّادی است که در آن، ارزش های اخلاقی معیار ارزیابی آثار ادبی قرار می گیرد. نقّادان در این شیوه، اشعار و سخنان سازگار با اخلاق و حکمت را می ستایند و آن چه را در تضـاد با شئـونات اخلاقی باشــد، نکوهش می نماینـد. کمال الدین (شمس الدین) محمد وحشی بافقی از شاعران بزرگ و نام آور ایران در قرن دهم هجری است که مفاهیم حکمت آمیز و اخلاقی را به زیبایی در اشعار خود گنجانده است؛ بنابراین شعر او قابلیّت پژوهش از دیدگاه نقد اخلاقی را داراست.

جامعه شناسی ادبیات دانش نوپا و پیچیده ای است که به منظور آگاهی یافتن از شرایط اجتماعی دوره های مختلف تاریخی، از یک سو به بررسی روابط بین آثار ادبی و جامعه و از سوی دیگر به تأثیرپذیری نویسنده از شرایط اجتماع می پردازد. گره خوردگی ادبیات دفاع مقدس با تجارب عینی نویسندگان، سبب شده تا آثار این حوزه، نمایانگر بسیاری از حقایق و واقعیت های تاریخی- اجتماعی جامع? ایرانی در دور? هشت سال? جنگ تحمیلی باشد. یکی از رمان هایی که با نگاهی واقع گرایانه حوادث و وقایع اجتماعی قبل از جنگ و همچنین شرایط حاکم در زمان تجاوز رژیم بعثی به خاک ایران را در پهن? خاطرات به تصویر کشیده، کتاب "دا" است.

در این پژوهش نماد در ساختار شعر کودک و نوجوان (رده سنی ج و د) مورد بررسی قرار گرفته است. در آغاز به تعریف نماد، اقسام نماد ادبی، خاستگاه نماد و سایر مباحث مرتبط با نماد پرداخته، سپس انواع نماد در اشعار چهار شاعر مطرح در حوزه شعر کودک و نوجوان با نام¬های ناصر کشاورز، افسانه شعبان¬نژاد، اسدالله شعبانی و منیره هاشمی تبیین می¬شود. از آن¬جا که این نمادها مربوط به رده سنّی (ج و د) است، لذا دایره نمادها بسیار محدودتر می شود و پژوهشگر خود را ملزم می داند که واژگانی را که بطور قطع با عنایت به معنی نمادین آن سروده شده است استخراج کند، نه هر واژه ای را که متضمّن معنی نماد در شعر و یا نثر فارسی است . پس از استخراج، دسته¬بندی و تحلیل نمادها ، آن دسته از نمادهایی که در شعر هر چهار شاعر آمده است تحت عنوان نمادهای مشترک قرار می گیرند و آن دسته از نمادهایی که خاص هر شاعر است ذیل عنوان نمادهای متفاوت قرار می گیرند. همچنین در روند تحلیل نمادهای شعرای مذکور سعی می شود اگر نماد مذکور سابقه و پیشینه ای در ادبیات فارسی هم دارد، ذکر گردد تا مشخص شود که چه میزان از نمادهای شعرا نو و ابتکاری است و چه مقدار نمادهای تکراری و تقلیدی است.

تلمیح از آرایه های برجست? شعری است که شاعران و نویسندگان ادبی همواره به کاربرد آن در زیبایی و خیال انگیزی آثار ادبی توجّه داشته اند. در این بین نویسندگان آثار منثور فنّی فارسی به کاربرد تلمیح در آثار خود پرداخته اند. ازجمله مهم ترین آثار منثور فنّی فارسی می توان به کلیله ودمنه، مرزبان نامه و نفثه المصدور اشاره کرد. در این پژوهش که باهدف شناخت هرچه بهتر ویژگی های آثار نثر فنّی فارسی صورت پذیرفته، تلاش گردیده تا به شیو? توصیفی_تحلیلی چگونگی کاربرد تلمیح از جهت انواع: حماسی، دینی و تاریخی مورد بررسی قرار گیرد.

تلمیح یکی از عناصر بدیعی است که بیانگر میزان قدرت و مهارت شاعر از روایات و اشارات و به طور کلی فرهنگ شاعر می باشد. در ورای اشارات و تلمیحات پشتوانه عظیمی از اندیشه ها و ادراک هر قومی نهفته است که در طول سالیان دراز شکل گرفته است و چکیده آن اندیشه ها در قالب تلمیحات مورد استفاده شاعران قرار می گیرد. بنابراین با درک ابعاد تلمیح می توان به قسمتی از فرهنگ و اعتقادات هر ملتی پی برد. در این پژوهش که به شیو? توصیفی- تحلیلی بر روی سه شاعر معاصر فارسی (سیمین بهبهانی، سپیده کاشانی و محمّدعلی بهمنی) صورت می گیرد به بررسی تلمیحات و اشارات اساطیری، داستانی، تاریخی و مذهبی. پرداخته می شود و تلاش می گردد تا با بررسی عنصر تلمیح به عنوان یکی از صنایع مهم ادبی در روند خلق زیبایی و آفرینش هنری در این مجموعه اشعار انجام پذیرد. نتیجه این پژوهش حاکی از آن است که از میان شاعران معاصرفارسی سیمین بهبهانی تلمیحات گوناگون و عقاید و باورهای گذشته را برای ابداع مضامین تازه و تداعی معانی جدید و در جهت تأثیرگذاری و خیال انگیزی بیشتر به کار برده است.

تلمیح آرایه ای بدیعی است که به شعرا و نویسندگان امکان می دهد تا الفاظ اندکشان بر معانی بسیار دلالت کند و از نمود های ایجاز است. حکیم زلالی خوانساری از شعرای مشهور اواخر قرن دهم و اوایل سده یازدهم هجری است. کاربرد تلمیح از جمله روشهایی است که این شاعر، در جهت زیبایی کلام و حسن تاثیر در اشعار خود بدان اقبال نموده است. در این پژوهش که با هدف شناخت هرچه بهتر ویژگیهای شعری مثنویهای هفتگانه زلالی خوانساری انجام شده است، تلاش برآن است تا به روش توصیفی-تحلیلی، آرایه تلمیح در این مثنویها مورد بررسی قرار گیرد و عناصر تلمیحی شعرش استخراج و تجزیه و تحلیل گردد و در پایان با ارایه جداول و نمودارهای آماری، مثنویهای مذکور ار نظر کاربرد این آرایه با هم مقایسه شده اند.

چکیده ندارد.