یکی از مهم ترین فرآیندهای اجتماعی جنبش های اجتماعی است که در اثر تحولات محیطی و تغییرات ارزشی در داخل و خارج از جامعه شکل می گیرد . از آنجا که تغییرات اجتماعی مطالبات و نیازهای جدیدی را بوجود می آورند و نظام اجتماعی باید بتواند به این نیازها و مطالبات پاسخ گوید ، اگر نظام اجتماعی توانایی پاسخگویی به این مطالبات را نداشته باشد ، فضای مناسبی جهت ظهور جنبش های اجتماعی فراهم خواهد شد ، لذا جنبش های مهم اجتماعی عصر قاجاریه را می توان از این نوع حرکتهای اجتماعی دانست که در اثر ظهور مطالبات و نیازهای جدید بوقوع پیوسته اند .هدف این رساله تجزیه و تحلیل این جنبش ها باتوجه به نقش گروهای اجتماعی موثردرآن بااستفاده ازتئوری هانس تاک است. این تحقیق با استفاده ازروش تحقیق تاریخی وفن تحقیق کتابخانه ای واستفاده ازاسناد ومدارک تاریخی به جمع آوری مطالب وتجزیه تحلیل آنهاپرداخته است. از آنجا که این تئوری بر نقش نیروها و کنشگران اجتماعی بعنوان عوامل موثر در بروز جنبش های اجتماعی تأکید دارد و این نیروها در سه گروه رهبران ، توزیع کنندگان و پیروان جنبش دسته بندی می شوند ، لذا جنبش های اجتماعی عصر قاجار نیز از این زاویه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . با توجه به نتایج پژوهش نقش توزیع کنندگان جنبش از این نقشهای سه گانه برجسته تر بوده ، زیرا این گروه حلقه های واسطی هستند که پیام رهبران را به پیروان جنبش انتقال داده و زمینه گسترده شدن و فراگیری حرکتهای اجتماعی را فراهم می سازند .این طیف معمولا از طبقه متوسطی تشکیل شده که مارکس برنقش تاریخی آنها درایجادخودآگاهی طبقاتی درلایه های زیرین جامعه تاکیددارد. بنابراین هر گونه ناتوانی و ناکامی این گروه از کنشگران موثر در جنبش های اجتماعی در ناکامی و عقیم ماندن حرکتهای اجتماعی تأثیر خواهد گذاشت . دستاورد های این پژوهش در خصوص نقش و جایگاه کنشگران اجتماعی و تیپولژی نیروهای فعال در آن می تواند بعنوان مُدلی برای تحلیل نقش و جایگاه نیروهای اجتماعی در تحلیل جنبشهای اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد . واژگان کلیدی : جنبش ، گفتمان ، کنشگران اجتماعی ، تغییرات اجتماعی ، گروه