چکیده ادبیّات و آثار ادبی همواره تابع رویدادهای سیاسی و اجتماعی هستند و مسائلی که در ادبیّات مطرح می شوند، از تغییرات مهّم در جامعه تأثیر می پذیرند. با نگاهی به اشعار سیف فرغانی بی هیچ تردیــدی می توان گفت شعر او شعری سیاسی، اجتماعی و انتقادی است. سیف برای بیان اعتراض ها و اندیشه های سیاسی خود، شیوه ها و روش های گوناگونی را دنبال می کند. برخی از این روش ها مبارز? مستقیم است؛ مانند سخنان پندآمیز و اعتراض گونه به برخی حاکمان، امّا در بیشتر موارد روش های مبارز? غیر مستقیم را دنبال می کند؛ از جمل? آنها، استفاد? از صور خیال و شگـردهای ادبی در بیـان اندیشه های سیاسی و اجتماعی است. در زمین? انواع صور خیال ، تشبیه بیشترین کاربرد را در اشعار سیاسی و اجتماعی سیف دارد.وی ازمجاز،کنایه و استعاره به میزان کمتری بهره جسته است. همچنین از سایر عناصر بدیعی استفاده شده در بیان مسائل سیاسی، بیشترین آمار را تضاد، مراعات نظیر، مثل و تلمیح به خود اختصاص داده است. در میان دیگر شگردهای ادبی ، پربسامدترین شیوه ها نماد و طنز می باشد. در این پژوهش سعی شده تا با مطالع? کامل دیوان شاعر، میزان مهارت و بهره گیری وی از عناصر بلاغی و بدیعی در بیان مسائل سیاسی و اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد. لذا ضمن بررسی تعاریف مختلف این عناصر، دیوان سیف فرغانی مورد مطالعه قرار گرفت وبا استخراج کلیّ? ابیاتی که حاوی نکات سیاسی و اجتماعی است و در آنها عناصر بلاغی و بدیعی به کار رفته، میزان بهره گیری شاعر از انواع شگردهای ادبی مشخص گردید. واژگان کلیدی:سیف الدّین محمّد فرغانی، اندیشه های سیاسی ، شگردهای ادبی.

مبالغه و اقسام آن یکی از مهم ترین ابزارهای بلاغت است که برای آشنایی زدایی در متون ادبی - هنری کاربرد فراوان دارد. این شگرد ادبی باعث می شود که کلام مخیّل و تصویری شود و از صورت مستقیم و یک بعدی به صورت غیر مستقیم و چند بعدی درآید. یکی از مهم ترین موارد کاربرد مبالغه و اقسام آن در متون حماسی و غنایی می باشد. سرایندگان در متون غنایی به ویژه مثنوی های عاشقانه برای مدح و توصیف معشوق و زیبایی های وی و بزرگ جلوه دادن میزان دل تنگی های عاشق و درد هجران و توصیف مجالس بزم و مجلس آرایی و همچنین وصف زیبایی های طبیعت از عنصر مبالغه و اقسام آن به صورت فراوان استفاده می کرده اند. منظومه خسرو و شیرین نظامی یکی از مهم ترین و زیباترین منظومه های عاشقانه در متون غنایی ادب فارسی است که مورد توجه شاعران فراوانی قرار گرفته است و مقلّدان بسیاری به دنبال داشته است. پژوهش حاضر که به صورت توصیفی، تحلیلی می باشد به بررسی مبالغه و اقسام آن در چهار مثنوی عاشقان? خسرو و شیرین نظامی، شیرین و خسرو امیر خسرو دهلوی، فرهاد و شیرین وحشی بافقی و گل و نوروز خواجوی کرمانی می پردازد. نتایج بدست آمده بیانگر آنست که اغراق بیشتر از مبالغه و غلوّ در این مثنوی ها کاربرد دارد و نظامی گنجه ای به عنوان پیشرو این منظومه های عاشقانه از امکانات و عناصر متعدد و متنوعی برای ساختن اغراق و مبالغه بکار گرفته است و در کاربرد مبالغه و اقسام آن موفق تر از مقلّدانش عمل نموده است. وی به عنوان یکی از شاعران بلاغی در ادب فارسی با 126 مورد غلو نسبت به موارد مبالغه و اقسام آن (49/15درصد) در خسرو و شیرین نظامی و نسبت به کل ابیات خسرو و شیرین(93/1 درصد) تبحر و مهارت خاصی را در استفاده از غلو (گزافه هنری) به کار گرفته است. همچنین با 576 مورد اغراق یعنی (5/75درصد) نسبت به سایر موارد اقسام مبالغه بیشترین مورد استفاده ولی در مقایسه با نسبت کل ابیات خسرو و شیرین86/8 درصد می باشد که از مقلدانش کمتر می باشد.

صورخیال از بنیادی¬ترین عناصر حیات بخش و زیبایی آفرین شعر و یکی از عوامل مهم شاعرانگی است، که مباحث علم بیان «تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه» را در بر می¬گیرد، از چنان اهمیتی برخوردار است که از عناصر آن¬ به عنوان جوهرۀ شعر و محک و معیاری برای سنجش آثار ادبی یاد می¬کنند. اهمیت این موضوع در شعر مشفق کاشانی، که از شاعران دورۀ معاصر و جزو شاعران غزلسرای نئوکلاسیک است، دارای تنوع و جذابیتی خاص است. او برای زیبا سازی کلام و افزودن بر حسن تأثیر اشعار خود از فنون بلاغی مختلف بهره گرفته است، که در این بین کاربرد صورخیال یعنی تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز نقش مهمی را در این امر ایفا می¬کنند. در این پژوهش که با هدف شناخت معیارهای اصلی زیبا شناختی اشعار مشفق کاشانی صورت گرفته، نحوۀ کاربرد صورخیال، چگونگی ساختار و اشکال آن به شیوة توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. نتیجۀ این پژوهش حاکی از آن است که مشفق کاشانی از صور خیال در اشعار خویش در هر چهار فن بیانی و به¬ویژه تشبیه و استعاره چه از لحاظ کمی و چه از لحاظ کیفی بیشترین بهره را برده است.