به منظور بررسی تاثیر مواد آلی مختلف برخصوصیات فیزیکو-شیمیایی خاک های با بافت مختلف آزمایشی در سال 88 و 89 در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان به مرحله اجرا درآمد. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار، 57 تیمار آزمایشی و 171 واحد آزمایشی اجرا گردید. فاکتور های مورد بررسی شامل نوع و میزان ماده آلی مصرفی در نه سطح به عنوان فاکتور اول و نوع خاک در سه سطح به عنوان فاکتور دوم بود. مواد آلی استفاده شده در این آزمایش شامل سرخس آزولا، کود گاوی و بریده چمن بودند که کمپوست و ورمی کمپوست این مواد نیز مصرف گردیدند. مواد آلی تازه جهت تبدیل به کمپوست و ورمی کمپوست ابتدا خشک شدند. سپس از هر کدام به میزان 5/1 کیلوگرم برای تهیه کمپوست یا ورمی کمپوست مورد استفاده قرار گرفت. برای تولید کمپوست، نمونه ها به مدت چهار ماه در شرایط مرطوب نگهداری شدند و هرچند روز یک بار جهت تهویه زیر و رو شدند. جهت تولید ورمی-کمپوست نیز در هر نمونه، از 100 عدد کرم بالغ تولید کننده ورمی کمپوست (eisenia foetida) استفاده گردید. در نهایت نه ماده آلی مختلف فراهم گردید که در سطوح صفر، 5/2 و 5 درصد به خاکهای با بافت مختلف (رسی، لومی و شنی) افزوده شدند. خاک ها در شرایط رطوبت ظرفیت مزرعه ای به مدت سه هفته نگهداری شدند و سپس خصوصیات فیزیکو شیمیایی آن ها مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان داد که ضایعات آلی در طی فرآیند تبدیل شدن به کمپوست و ورمی کپوست دچار تغییراتی گردیدند. به عنوان مثال میزان هدایت الکتریکی و میزان عناصر نیتروژن، فسفر، منگنز، مس و آهن آن ها افزایش ولی میزان ph، نسبت c/n و میزان عناصر کربن و پتاسیم آن ها کاهش پیدا کردند. تاثیر مواد آلی مختلف بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک ها متفاوت بود. افزودن مواد کمپوستی و ورمی کمپوستی میزان هدایت الکتریکی و نیتروژن، فسفر، منگنز و مس قابل جذب خاک را نسبت به مواد تازه بیشتر افزایش داد ولی میزان پتاسیم قابل جذب و کربن آلی خاک در اثر افزودن مواد آلی تازه نسبت به مواد کمپوستی بیشتر افزایش یافت. کاهش اسیدیته خاک نیز توسط مواد کمپوست و ورمی کمپوست شده نسبت به مواد آلی تازه بیشتر بود. خصوصیاتی از خاک مانند پایداری خاکدانه ها، رطوبت اشباع، رطوبت ظرفیت مزرعه، رطوبت نقطه پژمردگی، تخلخل و آب قابل استفاده گیاه با افزودن مواد آلی تازه نسبت به مواد کمپوستی بیشتر افزایش یافت. مواد آلی تازه همچنین جرم مخصوص ظاهری خاک را نسبت به مواد کمپوستی بیشتر کاهش داد. با افزودن مواد آلی به خاک رسی پایداری خاکدانه ها، میزان هدایت الکتریکی، میزان ازت کل و منگنز قابل جذب خاک در مقایسه با خاک های شنی و لومی افزایش بیشتری داشت، در حالیکه در خاک شنی، در مقایسه با خاک های رسی و لومی میزان تخلخل، رطوبت قابل استفاده، رطوبت اشباع و رطوبت ظرفیت مزرعه بیشتر افزایش یافت. با توجه به تاثیر متفاوت ماده آلی بر خصوصیات خاک پیشنهاد می گردد برای اصلاح هر یک از خصوصیات خاک، بهترین نوع ماده آلی انتخاب و استفاده گردد.