باکتری ها و پروتوزوآی شکمبه ی نشخوارکنندگان، منبعی غنی از فسفر آلی برای حیوان نشخوارکننده هستند. این آزمایش به منظور بررسی قابلیت دسترسی بیولوژیکی فسفر موجود در پیکره ی باکتری ها و پروتوزوآی شکمبه ی نشخوارکنندگان و مقایسه ی آنها با یک منبع فسفر مرجع (دی کلسیم فسفات) که به طور معمول در تغذیه ی دام استفاده می شود، طراحی شد. ابتدا باکتری ها و پروتوزوآی شکمبه طی مراحلی از محتویات شیرابه ی شکمبه ی گاو جداسازی شدند. برای محاسبه ی ارزش بیولوژیکی فسفر باکتریایی و پروتوزوآیی شکمبه از جوجه های گوشتی استفاده گردید. تعداد 15 قطعه جوجه ی گوشتی در قالب یک طرح پایه ی کاملاً تصادفی به 4 تیمار اختصاص یافتند (تیمار شاهد 6 قطعه، تیمار باکتری 3 قطعه، تیمار پروتوزوآ 3 قطعه و تیمار دی کلسیم فسفات 3 قطعه). از نشاسته ی ذرت به عنوان ناقل در تغذیه ی جوجه های گوشتی استفاده گردید. برای محاسبه ی اتلاف فسفر با منشاء داخلی، یک تیمار تنها جیره ی پایه (نشاسته ی ذرت) را مصرف نمود و به عنوان تیمار شاهد در نظر گرفته شد. تیمار دوم و تیمار سوم به ترتیب باکتری ها و پروتوزوآی شکمبه را دریافت و از ترکیب جیره ی پایه به عنوان ناقل استفاده کردند. در تیمار چهارم فسفر تماماً از دی کلسیم فسفات تأمین شد و از جیره ی پایه به عنوان ناقل استفاده گردید. برای ارزیابی قابلیت دسترسی بیولوژیکی فسفر باکتریایی، پروتوزوآیی و دی کلسیم فسفات، تعادل فسفر به عنوان معیار پاسخ به کار گرفته شد. تغذیه ی مقادیر تعیین شده از منابع فسفر تحت آزمون به جوجه های گوشتی، طبق الگوی تغذیه ی اجباری سیبالد و در سن 17 روزگی صورت گرفت. عملیات جمع آوری مدفوع، پس از گذشت 12 ساعت از شروع تغذیه با خوراک های تحت آزمون آغاز و به مدت 24 ساعت به طور پیوسته ادامه یافت. از رگرسیون خطی چندگانه برای برآورد قابلیت دسترسی بیولوژیکی منابع باکتریایی، پروتوزوآیی و دی کلسیم فسفات استفاده شد. رابطه ی رگرسیونی بین میزان مصرف فسفر از هر یک از منابع فسفات تحت آزمون (باکتری، پروتوزوئر، دی کلسیم فسفات) و قابلیت هضم فسفر در جوجه های مصرف کننده ی همان منبع به دست آمد. مقادیر قابلیت هضم واقعی برای فسفر باکتریایی، پروتوزوآیی و دی کلسیم فسفات به ترتیب 66/44%، 532/94%، و 227/97% تعیین گردید. نتایج تحقیق نشان داد که قابلیت دسترسی بیولوژیکی فسفر پروتوزوآیی و فسفر دی کلسیم فسفات به طور معنی داری از منبع فسفر باکتریایی بالاتر است (05/0< p)؛ اما تفاوت معنی داری بین قابلیت دسترسی بیولوژیکی فسفر پروتوزوآیی و فسفر دی کلسیم فسفات مشاهده نگردید (05/0p >). همچنین نتایج نشان دادند هنگامی که دی کلسیم فسفات به عنوان منبع فسفات مرجع در نظر گرفته شد، قابلیت دسترسی بیولوژیکی نسبی منبع فسفر باکتریایی در دامنه ی 578/0-342/0 و قابلیت دسترسی بیولوژیکی نسبی منبع فسفر پروتوزوآیی در دامنه ی 094/1-85/0 قرار گرفت. هنگامی که منبع فسفر پروتوزوآیی به عنوان فسفات استاندارد مطرح شد، دامنه ی قابلیت دسترسی بیولوژیکی نسبی منبع فسفر باکتریایی، 593/0-352/0 تخمین زده شد. با استفاده از فسفر دفعی گروه شاهد، اتلاف فسفر با منشاء داخلی برای جوجه های گوشتی ارزیابی گردید. دفع روزانه ی فسفر با منشاء داخلی برای جوجه های گوشتی، 7/430 میلی گرم به ازاء هر کیلوگرم ماده ی خشک مصرفی به دست آمد. نتایج مطالعه ی حاضر نشان دادند که قابلیت دسترسی بیولوژیکی فسفر در پروتوزوآی شکمبه (نسبت به دی کلسیم فسفات) برای جوجه های گوشتی، بالا است (تقریباً 97%). با توجه به روند موجود در نتایج و ارزش های بیولوژیکی به دست آمده، پروتوزوآی شکمبه می توانند به عنوان منبعی منحصر به فرد از فسفر آلی برای تأمین احتیاجات فسفر گاوهای شیری عمل نمایند.