استفاده از آفت کش ها در چارچوب کنترل شیمیایی در سال های اخیر با شتاب بسیار زیادی در حال گسترش است. این ترکیبات باعث حذف و یا کاهش فعالیت دشمنان طبیعی می شوند. در حال حاضر با مشخص شدن نقش هرچه بیشتر دشمنان طبیعی در کنترل آفات و توسعه ی بکارگیری آن ها انتظار می رود که توجه خاصی به موضوع اثرات نامطلوب آفت کش ها بر روی دشمنان طبیعی صورت گیرد. در بین تمام دشمنان طبیعی شناخته شده در دنیا سهم زنبورهای خانواده ی تریکوگراما از نظر کارایی، تکنولوژی تولید انبوه، وسعت کاربرد، سازگاری در اقلیم های مختلف و قابلیت پرورش روی میزبان واسط در مقام اول است. در این مطالعه اثرات جانبی سموم دیازینون، کلرپریفوس، ایندوکساکارب، ایمیداکلوپراید، فنیتروتیون، فن والریت و دلتامترین که در زراعت محصولات مهمی مثل برنج، ذرت، پنبه و آفات درختان میوه استفاده می شوند روی زنبور پارازیتویید trichogramma brassicae bezdenko که برای کنترل بیولوژیک آفات این محصولات تولید و رها سازی می شود، بررسی شد. به این منظور تخم های پارازیت شده ی بید غلات در هفت تکرار و به مدت پنج ثانیه در هفت تا نه دز مختلف از حشره کش های فوق، غوطه ور شدند. در تیمار شاهد از آب مقطر استفاده گردید. تخم های تیمار شده تا مرحله ی خروج حشره کامل بازدید شده و میزان مرگ و میر تخم و حشرات کامل پس از 24، 48 و 72 ساعت بررسی شد. بر اساس نتایج بدست آمده از این تحقیق تمام هفت سم حشره کش باعث ایجاد اثرات زیانبار بر روی تخم های پارازیت شده ی آغشته به سم و حشره ی بالغ خارج شده از آن ها می شوند. تأثیر سوء همه آفت کش های مورد استفاده روی تخم های پارازیت شده و حشرات بالغ زنبور با گذشت زمان بیشتر می شد که این مسئله با توجه به کوچک تر شدن مقادیر محاسبه شده در lc10، lc50 و lc90 قابل توجیه است. مقدار lc50 برای سم ایندوکساکارب در زمان های تخم، 24، 48 و 72 ساعت به ترتیب: 654/1671، 301/327، 818/15 و 777/0، برای سم ایمیداکلوپراید در زمان های تخم، 48 و 72 ساعت، 455/245، 348/53، 037/1، در سم فنیتروتیون در زمان های تخم و 24 ساعت، 375/30 و 079/16، سم دیازینون در زمان تخم و 24 ساعت، 96/39 و 093/0، سم کلرپریفوس در زمان های تخم، 24 و 48 ساعت، 085/12، 118/411 و 112/17، سم فن والریت در زمان های تخم، 48 و 72 ساعت، 342/10، 7/4970 و 257/0 و بالاخره سم دلتامترین در زمان های تخم، 24، 48 و 72 ساعت، 265/10، 92/752، 863/85 و 008/0 محاسبه گردید. با استفاده از این مقادیر و حدود اطمینان محاسبه شده در سطح 95 درصد، سمیت تماسی حشره کش ها با یکدیگر مقایسه شد. بر این اساس حشره کش های ایندوکساکارب و ایمیداکلوپراید کمترین میزان تلفات زنبورها را موجب شدند که از این نظر با پنج آفت‏کش دیگراختلاف معنی‏داری داشتند. میزان کل تلفات سم ایندوکساکارب در زمان های تخم، 24، 48 و 72 ساعت به ترتیب 90/2±90/57، 00/4±21/27، 08/4±96/64 و 72/1±35/89، ‏در سم ایمیداکلوپراید 96/3±25/41، 0/0±0/0، 01/6±86/48 و 82/1±11/95، در سم فنیتروتیون 58/4±85/76، 18/7±20/74، 0/0±100 و 0/0±100، در سم دیازینون 49/3±59/38، 86/1±69/98، 0/0±100 و 0/0±100، در سم کلرپریفوس 44/7±02/62، 53/3±38/91، 22/1±59/97 و 0/0±100، در سم فن والریت 66/2±78/84، 38/2±38/2، 51/3±32/21 و 68/0±52/97 و نهایتاً در سم دلتامترین 51/2±39/84، 0/0±0/0، 01/5±69/44، 46/2±03/95 محاسبه شد. از نظر میزان کشندگی، سموم فنیتروتیون و دیازینون بیشترین تأثیر را روی کشندگی تخم و حشره بالغ داشتند و سموم کلرپریفوس، فن والریت، دلتامترین، ایمیداکلوپراید و ایندوکساکارب در درجه های بعدی اهمیت قرار گرفتند. اثرات مخرب حشره کش ها بر روی شکل ظاهری تخم های پارازیت شده و حشره ی بالغ زنبور نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصله نشان داد که در غلظت های بالای حشره کش های دیازینون، کلرپریفوس و فنیتروتیون، تخم های پارازیت شده که در تماس با سم قرار گرفته بودند کاملا از بین رفته و فقط پوسته ی تخم باقی مانده بود و زنبوری در آن ها مشاهده نشد. در غلظت های پایین تر بعد از شکافتن تخم مشاهده شد که حشره بالغ درون تخم تشکیل شده ولی قبل از تفریخ مرده بود. زنبورهایی که خارج شده بودند نیز دارای ناهنجاری در بال ها بودند. سم ایندوکساکارب نیز در بالاترین غلظت، تخم های پارازیت شده را بطور کامل از بین برده بود و زنبوری هم در آن ها تشکیل نشده بود، در حالیکه در غلظت های پایین تر زنبورها از تخم خارج شده و از نظر ظاهری مشکلی نداشتند. همچنین در سم ایمیداکلوپراید در زنبورهای خارج شده از تخم پارازیته که در تماس با غلظت های بالاتر قرار داشتند، بال ها بطور ناقص تشکیل شده و فقط جوانه ی بال مشاهده شد. در نتیجه ی این تحقیق مشخص شد که حشره کش های ایندوکساکارب و ایمیداکلوپراید کمترین میزان سمیت را برای حشره کامل زنبور تریکوگراما دارند. بنابراین این دو سم می توانند ترکیبات مناسب تری نسبت به سموم دیگر آزمایش شده برای استفاده در مدیریت تلفیقی آفات باشند.

چکیده اکثر آفت کش های مدرن، زیست کش های عمومی بوده و برای انسان و تعداد زیادی از موجودات غیر هدف، سمی هستند. علاوه بر اثرات بلند مدتی که روی سلامتی انسان دارند، ایجاد مقاومت در آفات، مسمومیت جانوران اهلی، زنبور عسل و سایر گرده افشان ها، حیات وحش و دشمنان طبیعی آفات نیز باعث می شوند. زنبور تریکوگراما brassicae trichogramma یکی از دشمنان طبیعی آفات کلیدی چون کرم سیب، کرم ساقه خوار برنج، کرم گلوگاه انار و .... می باشد. به همین دلیل مطالعه ی اثرات جانبی سموم روی تریکوگراما می تواند اطلاعات و ابزارهای با ارزشی را در زمینه مدیریت تلفیقی آفات وحفظ این حشره مفید در ایران ارائه دهد. در این مطالعه زنبور تریکوگراما بر روی میزبان واسط (sitotroga cerealella ) پرورش داده شد. سپس اثرات چهار نوع قارچکش رایج درکنترل بیماریهای برنج (بلاست برنج) که شامل کارپروپامید(وین) تری سیکلازول( بیم) و پروپیکونازول(تیلت) و مانکوزب می باشند، بر روی تخم پارازیت شده، توسط زنبور تریکوگراما با استفاده از روش زیست سنجی ارزیابی شد. برای این منظور تخم های پارازیت شده ی بید غلات توسط زنبور را به مدت پنج ثانیه در هفت تا هشت دز مختلف از قارچ کش های فوق، غوطه ور شدند. در تیمار شاهد از آب مقطر استفاده گردید. این تخم ها تا مرحله ی خروج حشره کامل هر 24 ساعت یکبار به مدت سه روز مورد بازدید قرار گرفتند و میزان مرگ و میر تخم و حشرات کامل آمار گیری شد. قارچکش های آزمایش شده شامل کارپروپامید(وین)، تری سیکلازول(بیم)، پروپیکونازول(تیلت) و مانکوزب می باشد. نتایج حاصل از این مطالعه برای زنبورها بعد از 24 ساعت اول نشان داد که قارچکش پروپیکونازول با lc50، 44/10 پی پی ام، بیشترین تاثیر نسبت به سایر قارچکش های آزمایش شده دارد؛ قارچکش کارپروپامید که lc50 آن برابر با 83/627 پی پی ام است و lc50 برای مانکوزب 1/1735 پی پی ام و تری سیکلازول lc50 برابر با 21/802 بدست آمده است. در 48 ساعت بعد از آزمایش میزان lc50 به ترتیب برای کارپروپامید 44/15 پی پی ام، تری سیکلازول 62/474 پی پی ام، پروپیکونازول 52/0 پی پی ام و مانکوزب 84/297 پی پی ام می باشد بنابراین قارچکش‏های مورد استفاده در تحقیق حاضر، باعث افزایش تلفات و عدم تفریخ تخم حشرات می‏شوند و این موضوع زنگ خطری برای کنترل بیولوژیک حشرات و همچنین جمعیت‏های دشمنان طبیعی در طبیعت می‏باشد. قارچکش‏ها برخلاف تصور ایمن نبوده و واقعا روی تخم و حتی طول عمر حشره بالغ زنبور نیز اثرات منفی دارند. قارچکش عمومی پروپیکونازول در مقایسه با سایر قارچکش‏ها اثرات کشندگی بیشتری داشت. قدرت حشره کشی این سموم با گذشت زمان با توجه به کوچک تر شدن مقدار lc50 بیشتر می شود و این موضوع سبب کاهش توانایی جستجو زنبورهای رهاسازی شده در باغات و مزارع خواهد شد. واژگان کلیدی: اثرات جانبی، زنبور تریکوگراما، قارچکش، زیست سنجی،