سفرنامه ها یکی از مهم ترین اسناد تاریخی و مردم شناسی در حوزه مطالعات فرهنگی-تاریخی یک ملت است. از میان سفرنامه های عصرفتحعلیشاه سفرنامه جیمز موریه و میرزا ابوالحسن خان ایلچی حایز اهمیت است. تحلیل وتطبیق محتوای متون این دو سفرنامه روشنگر نگاه از بیرون ودرون محسوب می شود. باتوجه به اقامت نه چندان طولانی موریه در ایران، وی نتوانسته کاملاً از لایه های بیرونی رفتار مردم ایران به ورای کنش ها توجه کند. نوشته های موریه دارای جهت گیری سیاسی وفرهنگی در دو سفرنامه و یک کتاب به نام سرگذشت حاجی بابای اصفهانی رقم خورده است. چشم پوشی از فضایل و محاسن ایرانیان و پرداختن به معایب مردم ایران از ویژگیهای سفرنامه موریه است. از طرف دیگر حیرت نامه ابوالحسن ایلچی سرشار از توضیحاتی درباره ظاهر مناسبات جامعه انگلستان و خوشگذرانی های مردمان آن است و در بعضی مواقع در باره نظام اجتماعی، اقتصادی و سیاسی انگلستان و دگرگونی هایی که کشور های اروپایی را به قدرت های بزرگ تبدیل کرده به اشارات گذرا و عاری از تامل بسنده کرده است. بررسی تعابیر و دیدگاه های موریه و ابوالحسن خان ایلچی درمراجعه و مواجهه با جامعه بیگانه،عینیت بخشی به مباحث نظری با تحلیل نمونه هایی از هر دو اثر با مضامین فکری این دو نویسنده، روشنگر رویکردههای مشترک و متفاوت آنان درباره فرهنگ و جامعه دیگری خواهد بود.