زمینه و اهداف: استفاده از مواد محرک و روان گردان از دغدغه های بزرگ جوامع امروزی است. مصرف این مواد محرک همچون اکستازی و کریستال مت ، به طاعون همه گیر درجهان توصیف شده است. کریستال یا کریستال مت نیز جزء گروه آمفتامین ها است. اسامی خیابانی این ترکیب، کریستال یا سرعت می باشد. این ترکیب با تقلید اعمال آدرنالین بدن، سبب افزایش ضربان قلب، فشار خون، افزایش تعداد تنفس و انقباض رگهای خونی می گردد. مشخص شده این ماده مخدر صنعتی با تخلیه پایانه های دوپامینی و سروتونینی در نواحی مختلف مغز، سبب ایجاد اختلالات شناختی، حرکتی و دوره های شدید فراموشی می گردند. مشخص شده که این ترکیبات سبب تخریب پایانه های عصبی دوپامینرژیک و سروتونرژیک در مغز شده و با تهی کردن مغز از این انتقال دهنده های عصبی، سبب اختلال در برخی فعالیت های حافظه و یادگیری می گردد. از طرفی اعتیاد به مواد روان گردان سبب القاء استرس اکسیداتیو و به دنبال آن آپوپتوز می گردد. استرس اکسیداتیو ناشی از یک عدم تعادل بین تولید گونه های باز فعال اکسیژن و توانایی سیستم زیستی برای سم زدایی این واسطه های فعال می باشد. گیاه اسکروفولاریا از گذشته در امر درمان مورد استفاده قرار می گیرد. اثرات ضد میکروبی و ضد استرس اکسیداتیو آن در منابع مختلف ذکر گردیده است. در این پژوهش بر آن شدیم تا تغییرات حافظه ی فضایی را با استفاده از روش ماز آبی موریس و نیز میزان تغییر آنزیم ها ی دخیل در استرس اکسیداتیو را در مغز موش های صحرائی معتاد به کریستال مت و تحت تیمار با عصاره ی الکلی اسکروفولاریا مورد بررسی و آنالیز قرار بدهیم. مواد و روش ها: 84 سر موش صحرائی نر نژاد ویستار با محدوده وزنی (50±200) گرم به صورت تصادفی به دوازده گروه هفت تائی شامل گروه شاهد، گروه کریستال با دوز 5، گروه کریستال با دوز 10، گروه کریستال با دوز 15، گروه عصاره با دوز 100، گروه عصاره با دوز 200، گروه کریستال 5 با تیمار100، گروه کریستال10با تیمار100، گروه کریستال 15 با تیمار100، گروه کریستال 5 با تیمار200، گروه کریستال 10 با تیمار200 و گروه کریستال 15 با تیمار200 تقسیم شدند. روش تزریقات درون صفاقی بود. جهت بررسی اثرات آنتی اکسیدانی عصاره ی گیاه ، تزریق آن 30 دقیقه قبل از کریستال مت صورت گرفت. بعد از اتمام دوره های تیمار، از حیوانات تمامی گروه ها آزمون ماز آبی موریس به عمل آمد. در خاتمه، نمونه برداری از قشر پری فرونتال انجام گردید و میزان پارامترهای استرس اکسیداتیو در این ناحیه با استفاده از روش mda و آنزیم های آنتی اکسیدانی cat و sod و pod سنجش گردید. تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله به روش آنالیز واریانس یک طرفه انجام شد. یافته ها: نتایج این بررسی نشان داد که کریستال مت در همه ی دوز ها سبب کاهش معنی دار حافظه فضایی گردید (001/0 p<)، که این کاهش حافظه در دوز 15 نسبت به دوز های 5 و 10 بیشتر بود. عصاره الکلی اسکروفولاریااستریاتا به طور معنی داری حافظه فضایی را در رت های معتاد به کریستال مت با دوز 5 میلی گرم/کیلوگرم بهبود بخشید (05/0 p<)، ولی در رت های معتاد به کریستال مت با دوزهای 10 و 15 میلی گرم/کیلوگرم تاثیر معنی داری نداشت. همچنین میزان پارامترهای استرس اکسیداتیو در گروه های معتاد به کریستال با دوز 5 میلی گرم/کیلوگرم با تیمار عصاره الکلی اسکروفولاریااستریاتا کاهش معنی داری را نسبت به گروه های معتاد به کریستال نشان داد (05/0 p<)، ولی در رت های معتاد به دوز های 10 و 15 کریستال مت تاثیر معنی داری نداشت. بحث: عصاره اسکروفولاریااستریاتا حاوی ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی می باشد که قادرند با گرفتن و روبیدن گونه های باز فعال اکسیژن، وضعیت ردوکس سلولی و متابولیسم انرژی را حفظ نموده و بدین سان اثرات حفاظتی خود را اعمال نمایند. بنابراین می توان نتیجه گیری نمود که تزریق عصاره الکلی اسکروفولاریااستریاتا از طریق کاهش بار اکسیداتیو و تعدیل مارکرهای استرس اکسیداتیو در هیپوکامپ، حافظه فضایی در موش های صحرائی نر معتاد به کریستال را بهبود می بخشد.