غزالی یکی از شخصیتهای بزرگ قرن پنجم هجری قمری است که پس از اینکه به اوج شهرت و مقامات دنیوی رسیده بود، به جهت اینکه این عوامل نتوانستند خلاء درونی وی را پر نمایند به تصوف روی آورد و از این راه به آن یقینی که در تمام عمرش جویای آن بود رسید. یکی دیگر از شخصیتهای بزرگ عرفان و تصوف خواجه ابوالقاسم قشیری است که در قرن پنجم ظهور کرد. می توان میان مراقبه و محاسبه این دو شخصیت بزرگ شباهت هایی اساسی یافت، که همان پایبندی به اصول شریعت است و تفاوت هایی در نوع نگرش به این بحث با یکدیگر دارند. قشیری از نخستین و معدود عرفایی بود که شروع به کتابت مباحث عرفانی و تصوف نمود. به عبارتی تصوف ایشان روشی از سلوک باطنی دینی بوده است. سلوک باطنی بر مبنای اصولی که این دو شخصیت به آن معتقد بودند بر پایه طریقه ای است که شناخت خالق جهان، کشف حقایق خلقت و پیوند بین انسان و حقیقت از طریق سیر و سلوک عرفانی باطنی و نه از راه استدلال عقلی جزئی میسر است. موضوع آن، نیست شدن خود، و پیوستن به خالق هستی و روش آن اصلاح و کنترل و مراقبت نفس و ترک علایق دنیوی و محاسبه نفس و ریاضت و خویشتن داری بوده است.