نام پژوهشگر: سعید راه نجات
سعید راه نجات عزت اله فرشادفر
ایران سرزمینی است خشک با نزولات جوی کم، به طوری که میانگین بارندگی سالانه در ایران حدود 240 میلی متر است؛ بنابراین شناسایی ژنوتیپهای برتر از نظر سازگاری و پایداری عملکرد و استفاده از آنها در برنامههای اصلاحی ضروری به نظر میرسد. هدف از این تحقیق بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط و تجزیه پایداری 15 رقم پائیزه کلزا، طی چهار سال زراعی (1387-1393) به طور مجزا و همچنین شناسایی ژنوتیپهای برتر از نظر سازگاری و پایداری عملکرد با استفاده از مدلهای امی و جیجیای بایپلات بود. 15 رقم پاییزه کلزا که در آزمایشات سراسری ایستگاههای تحقیقاتی کشور، دارای عملکرد بالا و سازگار با مناطق معتدل و معتدل سرد استان کرمانشاه بودند انتخاب و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اسلام آباد غرب کشت و سالیانه از لحاظ صفات مهم زراعی و ویژگیهای کیفی مورد مقایسه و ارزیابی قرار قرار گرفتهاند. براساس نتایج تجزیه واریانس مرکب تفاوت معنیداری بین محیطها، ژنوتیپها و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط مشاهده شد که نشان دهنده این است که ژنوتیپها در محیطهای مختلف پاسخهای متفاوتی نشان دادند و پایداری عملکرد میتواند مورد بررسی قرار گیرد. دو مولفهی اول تجزیه به مولفههای اصلی (ipca1 و ipca2) به ترتیب 11/65% و 64/19% از تنوع مشاهده شده برای اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را توضیح دادند و برای بایپلات در جیجیایبایپلات استفاده شدند که بیانگر معتبر بودن نسبی بایپلات در توجیه تغییرات g+ge میباشد. نمودار حاصل از جیجیایبایپلات برای گروهبندی محیطها، آنها را در سه گروه به شرح زیر تقسیمبندی کرد: اولین گروه شامل e2 و e1، دومین گروه شامل e4 و سومین گروه نیز شاملe3 بودند. نمودارها همچنین بهترین ژنوتیپ را برای هر محیط نشان دادند و همه ژنوتیپها را بر اساس محیطها رتبهبندی کردند. تجزیه تجمعی دو مگا محیط را برای کلزا معرفی کرد. اولین مگا محیط شامل e3 با ژنوتیپ g10 میباشد. ژنوتیپg7 بیشترین کارایی را در محیطهای e1، e2 و e4 داشت. ژنوتیپهای g7، g9 و g14 بیشترین میانگین عملکرد و پایداری را نشان دادند در حالی که ژنوتیپهای g1، g8 و g5 کمترین میانگین عملکرد و پایداری را نشان دادند. از طرف دیگر e4 بهترین محیط در بین محیطها برای تمیز دادن کارایی ژنوتیپها معرفی شد. طبق بایپلات حاصل از تجزیه امی ژنوتیپهای g2، g3، g4، g5، g7، g8، g11، g12، g13، g15 و g14با عملکرد کمتر از میانگین سازگاری عمومی برای محیط e4 و ژنوتیپهای g1، g6 و g10 سازگاری عمومی برای محیطهای e1، e2 و e3 نشان دادند. توزیع ژنوتیپها در بایپلات ammi ii نشان داد که ژنوتیپهای g2، g5، g13 و g15 که نزدیک به مرکز بایپلات پخش شدند، کمترین اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را دارند؛ بنابراین پایدارترند. 11 ژنوتیپ باقیمانده به دور از مرکز بایپلات پراکنده شدند که این نشان دهنده حساسیت بالای ژنوتیپها در محیطها میباشد.