نام پژوهشگر: سعید راه نجات

ارزیابی اثر متقابل ژنوتیپ ومحیط درکلزا با استفاده از روش‏های امی و جی‏جی‏ای‏بای‏پلات
پایان نامه دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه - دانشکده کشاورزی 1394
  سعید راه نجات   عزت اله فرشادفر

ایران سرزمینی است خشک با نزولات جوی کم، به طوری که میانگین بارندگی سالانه در ایران حدود 240 میلی متر است؛ بنابراین شناسایی ژنوتیپ‏های برتر از نظر سازگاری و پایداری عملکرد و استفاده از آن‏ها در برنامه‏های اصلاحی ضروری به نظر می‏رسد. هدف از این تحقیق بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط و تجزیه پایداری ‏ 15 رقم پائیزه کلزا، طی چهار سال زراعی (1387-1393) به طور مجزا و همچنین شناسایی ژنوتیپ‏های برتر از نظر سازگاری و پایداری عملکرد با استفاده از مدل‏های امی ‏و جی‏جی‏ای بای‏پلات بود‏. 15 رقم پاییزه کلزا که در آزمایشات سراسری ایستگاه‏های تحقیقاتی کشور، دارای عملکرد بالا و سازگار با مناطق معتدل و معتدل سرد استان کرمانشاه بودند انتخاب و در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی در 3 تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اسلام آباد غرب کشت و سالیانه از لحاظ صفات مهم زراعی و ویژگی‏های کیفی مورد مقایسه و ارزیابی قرار قرار گرفته‏اند. براساس نتایج تجزیه واریانس مرکب تفاوت معنی‏داری بین محیط‏ها، ژنوتیپ‏ها و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط مشاهده شد که نشان دهنده این است که ژنوتیپ‏ها در محیط‏های مختلف پاسخ‏های متفاوتی نشان دادند و پایداری عملکرد می‏تواند مورد بررسی قرار گیرد. دو مولفه‏ی اول تجزیه به مولفه‏های اصلی (ipca1 و ipca2) به ترتیب 11/65% و 64/19% از تنوع مشاهده شده برای اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را توضیح دادند و برای بای‏پلات در جی‏جی‏ای‏بای‏پلات استفاده شدند که بیانگر معتبر بودن نسبی بای‏پلات در توجیه تغییرات g+ge می‏باشد. نمودار حاصل از جی‏جی‏ای‏بای‏پلات برای گروه‏بندی محیط‏ها، آن‏ها را در سه گروه به شرح زیر تقسیم‏بندی کرد: اولین گروه شامل e2 و e1، دومین گروه شامل e4 و سومین گروه نیز شاملe3 بودند. نمودارها همچنین بهترین ژنوتیپ را برای هر محیط نشان دادند و همه ژنوتیپ‏ها را بر اساس محیط‏ها رتبه‏بندی کردند. تجزیه تجمعی دو مگا محیط را برای کلزا معرفی کرد. اولین مگا محیط شامل e3 با ژنوتیپ g10 می‏باشد. ژنوتیپg7 بیشترین کارایی را در محیط‏های e1، e2 و e4 داشت. ژنوتیپ‏های g7، g9 و g14 بیشترین میانگین عملکرد و پایداری را نشان دادند در حالی که ژنوتیپ‏های g1، g8 و g5 کمترین میانگین عملکرد و پایداری را نشان دادند. از طرف دیگر e4 بهترین محیط در بین محیط‏ها برای تمیز دادن کارایی ژنوتیپ‏ها معرفی شد. طبق بای‏پلات حاصل از تجزیه امی ژنوتیپ‏های g2، g3، g4، g5، g7، g8، g11، g12، g13، g15 و g14با عملکرد کمتر از میانگین سازگاری عمومی برای محیط‏ e4 و ژنوتیپ‏های g1، g6 و g10 سازگاری عمومی برای محیط‏های e1، e2 و e3 نشان دادند. توزیع ژنوتیپ‏ها در بای‏پلات ammi ii نشان داد که ژنوتیپ‏های g2، g5، g13 و g15 که نزدیک به مرکز بای‏پلات پخش شدند، کمترین اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را دارند؛ بنابراین پایدارترند. 11 ژنوتیپ باقیمانده به دور از مرکز بای‏پلات پراکنده شدند که این نشان دهنده حساسیت بالای ژنوتیپ‏ها در محیط‏ها می‏باشد.