آئین عیاری بعنوان یک حوزه از فرهنگ، در بین جوامع مختلف دنیا با ملیّت و نژادهای گوناگون از ارزش و جایگاه ویژه ای برخوردار است و تاریخ درازی را پشت سر گذاشته است. از آنجایی که تشکیلات مربوط به این آئین، یک نهاد اجتماعی و مردمی بشمار می رفته است بدون شکّ بخش های دیگر جامعه را تحت تأثیر خود قرار می داده است و حتی فراتر از این، مرزهای قراردادی بین کشورها را در می نوردیده و به فرهنگ های دیگر نیز وارد می شده است. همین امر موجب شده آئین عیاری و بطور کلی سنّت جوانمردی در مراحل گذار و تحوّلش در طول تاریخ اجزاء و عناصر جدیدی را از فرهنگ های دیگر جذب نماید و اشکال مختلفی به خود گیرد که تا حدّی متفاوت از شکل و بنیان اولیه آن بوده است، ولی هدف و غایت اساسی آن همچنان یکسان حفظ شده است. این پژوهش تلاش دارد به بررسی ریشه های نخستینی بپردازد که موجب شکل گیری اینگونه آئین ها و آداب مربوط به آن شدند و سپس آن بخش از عناصر خارجی و بیگانه را که در اثر تبادل و امتزاج با سایر فرهنگ ها بدان افزوده شد تا حدّ ممکن جدا سازد. به این منظور سازمان ها و تشکیلات عیاری ایران در دوره باستان یعنی از زمان ورود قوم آریایی مدّ نظر قرار می گیرند؛ علاوه بر آن سعی بر آنست که وجود چنین آئین و فرهنگی در بین اقوام بومی ایران پیش از مهاجرت آریائیان نیز بررسی شده و از منظر تاریخی دورتری به این موضوع پرداخته شود. واژگان کلیدی: ایران باستان- عیاری- پهلوان- الگوهای پهلوانی- اخلاق پهلوانی- فتوت- جوانمردی