چکیده: جهان معاصر بویژه در دهه آخر قرن بیستم وآغاز قرن حاضر شاهد وقوع دهها جنگ داخلی خانمانسوز بوده که منجر به نقض هنجارهای اساسی و ارزش های انسانی شده است. این مخاصمات همیشه بستر مناسبی برای نقض گسترده و فاحش حقوق بشر و حقوق بشردوستانه و ارتکاب اعمال خشونت آمیز علیه غیرنظامیان(بویژه زنان و کودکان) و رشد فعالیتهای تروریستی بوده است. مهمترین منابع حاکم بر این نوع مخاصمات، علاوه بر قواعد عرفی بشردوستانه، ماده 3 مشترک کنوانسیون های چهارگانه ژنو1949 و پروتکل الحاقی دوم 1977 می باشد. از منظر حقوق بشردوستانه، طرفهای مخاصمات مسلحانه داخلی حداقل ملزم به رعایت مفاد ماده 3 مشترک و تضمینات بنیادین مندرج در پروتکل الحاقی دوم و نیز قواعد بشردوستانه عرفی مربوطه در طول مخاصمه می باشند به گونه ای که نقض این اصول و تعهدات بشردوستانه می تواند مسئولیت بین المللی طرفین مخاصمه و حتی واکنش جامعه بین المللی را به دنبال داشته باشد. بعلاوه مسئولیت بین المللی ناشی از نقض حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه داخلی ممکن است در مورد دولت های ثالث نیز مطرح گردد. بدین معنا که مسئولیت دولتهای مزبور، می تواند به دو شکل محقق شود : 1- از طریق کمک به دولت حاکم درگیر در مخاصمه مسلحانه داخلی، برای مثال دولت ثالث از طریق ارسال تجهیزات و تسلیحات نظامی به دولت مزبور در اقدامات سرکوبگرانه و مبارزه با مخالفین دولت مشارکت نموده و مرتکب نقض حقوق بشر و حقوق بشردوستانه شود . 2- از طریق ارائه کمک و آموزش به گروههای شورشی و مسلح طرف یک مخاصمه مسلحانه داخلی یا از طریق هدایت و کنترل آنها. در خصوص تحقق مسئولیت دولت ثالث از این طریق، به طور کلی دو معیار تحت عنوان«کنترل کلی» و «کنترل موثر» مطرح شده است. بر اساس معیار«کنترل موثر» تحقق مسئولیت دولت ثالث مستلزم اثبات کنترل موثر و اثبات دستورات خاص دولت مزبور در جریان عملیات منجر به نقض حقوق بشردوستانه ارتکابی توسط گروههای تحت کنترل است، که اثبات آن امری دشوار می باشد. لیکن در پرتو معیار «کنترل کلی» نیازی به اثبات و صدور دستورالعمل خاص توسط دولت ثالث یا هدایت هر نوع عملیات خاص نبوده، بلکه احراز درجه ای از کنترل دولت برای قابلیت انتساب نقض تعهدات بشردوستانه کفایت می کند. مسلم آن است که معیار« کنترل موثر» حاشیه امنی برای دولتها بویژه قدرتهای بزرگ است تا با تجهیز گروههای مورد حمایت خود در قلمرو دولت دیگر و شعله ور کردن آتش درگیریهای داخلی،زمینه تحقق اهداف و تضمین منافع خود را فراهم کنند. بنابراین اگر هدف از وضع قوانین بشردوستانه حمایت بیشتر از غیر نظامیان است، بکارگیری معیار «کنترل کلی» که آستانه تحقق مسئولیت دولت را پایین تر آورده است، بهتر و بیشتر می تواند رعایت و احترام به قواعد بشردوستانه را تضمین کند. کلید واژه: مسئولیت بین المللی، مخاصمات داخلی، دولت حاکم، نقض حقوق بشردوستانه، دولتهای ثالث و مسئولیت فراملی