نام پژوهشگر: حسین محدث

انگیزش های اخلاق دینی
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه قم - دانشکده الهیات و معارف اسلامی 1388
  حسین محدث   احمد عابدی

در اخلاق دینی یکی از مسائل بسیار با اهمیت و تأثیرگذار در متخلق شدن به اخلاق الهی، که دین مدعی ارائه آن است مسئله انگیزش و انگیزه های دینی است بدین صورت که ارزش اعمال به نوع انگیزه های باورمندان به دین بستگی دارد و باید متذکر شد که انگیزش با توجه به تحلیل لغوی آن و بررسی چیستی آن، چنین تعریف می شود که «انگیزش در حقیقت علتی درونی است که انسان را بر می انگیزد تا فعلی را انجام دهد» البته در سیر رساله مشخص می گردد که انگیزش همان علت غایی می باشد که علت فاعلیت فاعل محسوب می گردد؛ به همین جهت انگیزش جایگاه رفیعی را در نظام اخلاق دینی داراست ، و باید به دقت مورد کنکاش قرار گیردو دراین تلاش و کنکاش به این نتیجه منجر می شویم که برخی از انگیزش ها اساسی و بنیادی هستند که نظام تربیتی اسلام بر آنها تأکید ویژه دارد و آنها سرمنزل مقصود در اعمال عبادی بندگان می باشد که ما آنها را بعنوان انگیزش های اصیل نام بردیم و اخلاق دینی درصدد آن است که در نظام تربیتی خود باورمندان به دین را بدانجا ارتقا دهد که آنان بواسطه چنین انگیزش های بنیادی ، خود را متخلق به اخلاق الهی نمایند که این انگیزش ها از قبیل «قرب الهی» ، «عشق و محبت الهی» و «شکر نعمتهای الهی»؛و برخی دیگر از آنان ، انگیزش هایی می باشد که اگر چه آنها نیز مورد تأکید نظام اخلاقی دین قرار دارند ولی به اهمیت انگیزش های دسته اول نیستند ولی اهمیت آنها بدان سبب است که این انگیزش ها آلی هستند و در مسیر تربیت الهی دین قرار می گیرند تا باورمندان به دین با گذشت از آنها به انگیزش های اصیل دست یابند این انگیزشهای آلی از قبیل « شوق به نعمتهای الهی» و «بیم از عذاب الهی» می باشند. البته نقدهایی هم بر انگیزش های دینی وارد شده است از آن جمله اینکه این گونه انگیزش ها را مصلحت اندیشانه می دانند و کسانی را که براساس انگیزش های دینی عمل می نمایند را متهم می نمایند که اخلاقی عمل نمی کنند و بخاطر بیم از عذاب الهی یا شوق به بهشت چنین می کنند که از این ایراد پاسخ های متعددی می شود داد چه بصورت حلی و چه بصورتی نقضی که با استناد به آیات و روایات فراوانی که در دست است می توان به سهولت ثابت کرد که انگیزش های دینی چه انگیزش های اصیل آن و چه انگیزش های آلی ، بهترین انگیزشهایی است که دین ارائه است و به هیچ وجه مصلحت اندیشانه نیستند و دقیقاً نقد مصلحت اندیشانه بودن انگیزش ها بر خود منتقدین وارد است که انگیزش هایی را تصویر کرده اند که افعال انسان ها را از حالت اخلاقی در می آورد و مصلحت اندیشانه می کند و در عین حال که انگیزش هایی که اینان ارائه داده اند به هیچ وجه توانایی تربیت اخلاقی انسانها را ندارد و نمی تواند انسان هایی اخلاقی به جامعه ارائه دهد.