با توجه به محدودیت تنوع گونه‏ای گیاهان علوفه‏ای و نیاز روز افزون کشور برای تولید علوفه‏ای با کیفیت و کمیت بالا آزمایشی به منظور بررسی تأثیر الگوی کاشت و تراکم کشت بر عملکرد علوفه ارزن و سویا، در سال زراعی 87-1386 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. فاکتور های مورد مطالعه شامل سه الگوی کشت (تک کشتی، کشت مخلوط ردیفی و کشت مخلوط درهم) و سه تراکم مختلف کشت ارزن (25، 30 و 35 بوته در متر مربع) در نظر گرفته شد. چون ارزن به عنوان گیاه پایه در نظر گرفته شده بود از تک کشتی سویا صرفنظر شد. صفات مورد مطالعه عبارت بودند از ارتفاع بوته های ارزن و سویا، تعداد پنجه ارزن، قطر ساقه ارزن، تعداد شاخه جانبی در سویا، نسبت برگ به ساقه در ارزن و سویا، عملکرد علوفه تر و خشک به تفکیک ارزن و سویا، نسبت برایری مالی، قابلیت هضم ماده خشک، قابلیت هضم ماده آلی، ارزش هضمی، درصد خاکستر، عملکرد علوفه قابل هضم و میزان پروتئین خام. نتایج حاصله نشان از برتری عملکرد علوفه تر و خشک کشت مخلوط ردیفی بر تک کشتی و کشت درهم را داد. در تراکم های 25، 30 و 35 بوته در متر مربع ارزن، تراکم 30 بوته در متر مربع بیشترین عملکرد علوفه تر و خشک را دارا بود .از لحاظ خصوصیات مورفولوژیکی تفاوت چندانی بین تیمار های مختلف مشاهده نشد. بررسی نسبت برابری مالی نیز در کشت مخلوط ردیفی در تراکم های مختلف نشان از برتری 61 درصدی تراکم 30 بوته در متر مربع ارزن بر تک کشتی ارزن داشت. فاکتور های مورد مطالعه بر روی قابلیت هضم ماده خشک، درصد خاکستر و میزان پروتئین خام تأثیر معنی داری داشت. به طور کلی فاکتور های مورد مطالعه در چین دوم تأثیر گذارتر از چین اول بود. با توجه به نتایج حاصله، الگو های مختلف کشت نسبت به تراکم های مختلف کاشت ارزن بر خصوصیات کیفی علوفه ارزن و سویا تأثیر بیشتری داشت. الگوی کشت مخلوط ردیفی در تراکم 30 بوته در متر مربع ارزن بیشترین میزان قابلیت هضم ماده خشک (89/54 درصد)، میزان پروتئین خام (213 گرم در کیلو گرم ماده خشک) و عملکرد علوفه قابل هضم (16/82 تن در هکتار) را دارا بود. به طور کلی بر اساس نتایج حاصله کشت مخلوط ردیفی و تراکم 30 بوته در متر مربع ارزن و سویا روش کاشت و تراکم مناسبی برای جایگزینی با تک کشتی ارزن می باشد.