نام پژوهشگر: ژاله چمنی

فن شناسی و آسیب شناسی نقاشی های روی لعاب کاشی در اتاق شمالی طبقه دوم کاخ شمس العماره برای طرح حفاظت
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه هنر - دانشکده معماری و هنر 1393
  ژاله چمنی   کورس سامانیان

کاخ شمس العماره به عنوان اولین بنای مدرن و مرتفع تهران در سال 1282ه.ق به دستور ناصرالدین شاه به تقلید از ابنیه اروپایی ساخته شد .در این بنا نه تنها در معماری و پلان بلکه در اجرایی تزئینات نیز از آثار اروپایی الهام گرفته شده است. نمونه مورد مطالعه در این پژوهش تزئینات خاص و منحصر بفرد نقاشی در کاخ شمس العماره می باشد.این تزئینات بصورت نقاشی های کارت پستالی اجرا شده و بر روی کاشی های نصب شده در ازاره اتاق ضلع شمالی طبقه دوم این عمارت نقاشی شده اند.کاشی های تکیه گاه نقاشی سفید رنگ و دور تا دور اتاق بر روی ازاره های دیوارها نصب گشته اند.نقاشی ها که کاملا با تقلید از نقوش نقاشان فرنگی اجرا شده اندبه نظر رنگ روغن بوده و به صورت تک تک در مرکز هر کاشی اجرا شده اند.حاشیه هر نقاشی توسط یک طرح چلیپایی بصورت لایه چینی ظریف با گچ برجسته کاری شده و نهایتا این کادر گچی رنگ آمیزی شده است.این لایه گچی دقیقا بر روی بند کشی کاشی ها اجرا شده . با توجه به منحصر بفرد بودن تکنیک نقاشی بر روی لعاب کاشی ،متاسفانه بدلیل تعطیل بودن این کاخ تاکنون هیچگونه بررسی فنی و تکنیکی بر روی این کاشی ها و نقاشی های روی آنها انجام نگرفته است.در این تحقیق برای شناسایی فنی و تکنیکی نقاشی های مذکور و پی بردن به مواد و چگونگی استفاده از آنهاعلاوه برمطالعات کتابخانه ای و تطبیقی انجام یک سری آزمایشات آنالیز مواد نظیر ftir.xrf.plm نیز ضروری بود. با کمک اطلاعات حاصل از فن شناسی اثر پس از آسیب نگاری و آسیب شناسی لایه تکیه گاه (کاشی) و و لایه رنگ (نقاشی) ،علت آسیب های وارده به اثر را ریشه یابی کرده ونهایتا با بررسی شرایط محیطی و شناخت عوامل مخرب ، برنامه ای برای حفاظت و پیشگیری از آسیب های مجدد ارائه داده شده است.همچنین با بررسی مبانی نظری مرمت نقاشی ،به شرح عملیات موزون سازی انجام گرفته بر روی قسمت های کمبود اثر ، پرداخته شده است. با تطبیق نتایج حاصل از آنالیزها ،رنگدانه های شناسایی شده به این شرح می باشند:رنگدانه آبی:آبی پروس + درصد کمی لاجورد، رنگدانه سبز تیره و روشن :سبز زنگار ، رنگدانه قرمز روشن و تیره : قرمز اخرا ، رنگدانه قهوه ای روشن : سفید سرب . همچنین بستر سازی نقاشی ها به وسیله همان سفید سرب (رنگ زمینه) صورت گرفته است.شناسایی روغن در بست رنگها , احتمال رنگ روغن بودن نقاشی ها را تایید می کند.