بیماری پژمردگی و زردی نخود با عامل fusarium oxysporum f. sp. ciceris یکی از محدود کننده های کشت این محصول به شمار می رود. در این تحقیق امکان کنترل زیستی بیماری پژمردگی فوزاریومی نخود در شرایط آزمایشگاه و گلخانه با استفاده از جدایه های باکتری streptomyces مورد ارزیابی قرار گرفت. در نمونه برداری های انجام شده از مزارع استان کردستان 10 جدایه مربوط به بیمارگر جداسازی و شناسایی شد و براساس تست بیماری زایی جدایه f1 جهت انجام آزمایشات بعدی انتخاب گردید. 112 جدایه رایزوباکتر از نمونه هایی از خاک ناحیه فرا ریشه گیاه سالم نخود بر اساس خصوصیات مورفولوژیک پرگنه بر روی محیط کشت اختصاصی (sca) starch casein agar جداسازی گردیدند. هفت جدایه در بررسی اثرات همستیزی با قارچ عامل بیمارگر پژمردگی فوزاریومی نخود به روش کشت متقابل بر روی محیط کشت pda هاله بازدارندگی ایجاد کردند و برای مطالعات بعدی آزمایشگاهی و گلخانه ای انتخاب شدند. همچنین در این بررسی از چهار سویه استـاندارد (s. griseoflavus ptcc 1130،s. griseofuscus ptcc 1628، s. griseus ptcc 1125 و s. griseus ptcc 1124) تهیه شده از سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران نیز در مطالعات تکمیلی استفاده شد. بر اساس نتایج حاصل از آزمون های فنوتیپی و همچنین بر اساس توالی ژن 16s rdna جدایه ها به جنس streptomyces تعلق گرفتند. جدایه ها با تولید آنتی بیوتیک و ترکیبات فرار توانستند از رشد میسلیومی قارچ بیمارگر جلوگیری کنند. همچنین جدایه ها از نظر تولید متابولیت هایی همچون سیدروفور، پروتئاز و کیتیناز نتایج متفاوتی داشتند، به صورتی که همه جدایه ها در آزمون کیتیناز مثبت ارزیابی شدند. در مطالعات گلخانه ای به روش آغشته سازی بذر، شدت بیماری، وقوع بیماری و فاکتور های رشدی مورد ارزیابی قرار گرفت. همه ی جدایه ها به طور معنی داری نسبت به شاهد آلوده شدت بیماری را کاهش دادند، اما وقوع بیماری در همه تیمار ها مشاهده شد و جدایه ها نسبت به شاهد آلوده تأثیر معنی داری در کاهش وقوع بیماری از خود نشان ندادند. نتایج تأثیر جدایه های همستیز بر روی فاکتورهای رشد، نشان داد که همه جدایه ها غیر از جدایه های s12 و s55 به طور معنی داری نسبت به شاهد سالم طول ریشه، ساقه، وزن تر و خشک گیاه را افزایش دادند. نتایج کلی نشان داد که جدایه های streptomyces جهت کنترل زیستی بیماری پژمردگی فوزاریومی نخود موثر هستند و لازم است که آزمایشات تکمیلی در مزرعه هم جهت تأثیر آن ها روی بیماری پژمردگی فوزاریومی نخود انجام گیرد.