مثنوی مولوی دربردارنده دقیق ترین رهنمون ها برای عروج به عالم ملک و ملکوت است و مولانا، بزرگ مرد عالم عرفان عملی در آن اثر سترگ و ارزشمندش به مبحث همت عنایت خاصی دارد. این واژه ، پنجاه و یک بار در مثنوی آمده است چرا که از منظر وی اصل و اساس هر حرکت وجنبشی در سیر صعودی، همت است و دیر یا زود رسیدن به مقامات و احوال و سرانجام به غایت مقصود و کمال مطلوب، به مقدار همت و توجه قلب صوفی بستگی دارد. همت در مثنوی، معادل اراده، بلند نظری و بلند طبعی و دعای خیر پیر و عامل حرکت به کار رفته است.مراحل همت از دیدگاه مولانا؛ ترک لذت¬های نفسانی دنیا، عدم توجه به نعمت¬ها و وعده¬ها و خدا خواهی مطلق است.و قلب صاحب همت با همه قوای روحانی خود متوجه حضرت حق، و مست حق بینی است. بنابراین، مؤلفه¬های اصلی همت، قوه ی روحانی، توجه قلب و درک کمال است از دست آمدهای مهم همت رسیدن به مرتبه عشق و درک مقام جمع است که سالک را به رتبه خلیفگی و تصرف در جان ها سوق می دهد تا سالک قدر وقت را بداند و واسطه فیض الهی شود. مولوی به سالک نوآموز سفارش می کند که در مسیر رسیدن به حق و حقیقت از همت شیخ، مدد گیرد. مولانا معتقدست که توجه و علاقه به دنیا ، توقف در راه سلوک ، عدم تلاش و کوشش و صبر در هجران یار از مصادیق پست همتی است و سالک باید در طریق صعب سلوک از انها دوری گزیند.