بیماری پژمردگی فوزاریومی از مهمترین بیماریهای خاکزاد کاهو (lactuca sativa l.) است . که عامل آن قارچ fusarium oxysporum f. sp lactucum می باشد. بیماری برای اولین بار از ایالت کالیفرنیای امریکا گزارش شد و سپس در مزارع اطراف شهرری مشاهده شد. نظر به اهمیت بیماری، این پژوهش به منظور بررسی و شناساییی منابع مقاومت جهت استفاده در کنترل بیماری در شرایط گلخانه و مزرعه به انجام رسید. از میان 30 نمونه بیماری جمع آوری شده از مزارع مختلف کاهو در منطقه شهرروی و اطراف ، تعداد 16 جدایه قارچ جداسازی و خالص گردید. مخلوطی از 4 جدایه که توانایی بیماریزایی بیشتری نشان دادند تهیه و در آزمایش مقاومت ارقام مورد استفاده قرار گرفت . برای ماییه زنی در آزمایش گلخانه ای، روش خاک آلوده به قارچ و در آزمایش مزرعه ای سوسپانسیون اسپور در دو مرحله با فاصله 10 روز استفاده شد. از میان 15 رقم مورد آزمایش در مزرعه و گلخانه، سه رقم miggnonnette، محلی مراغه و محلی دزفول بیشترین مقاومت را از خود نشان دادند. در این آزمایش ها از شاخص مرگ و میر بوته ها استفاده شد، اما در آزمایش گلخانه ای علاوه بر مرگ و میر بوته ها از شاخص های وزن تازه و خشک اندام هوایی و وزن خشک ریشه نیز استفاده گردید. نتایج در آزمایش انجام شده در شرایط گلخانه و مزرعه همبستگی مثبت و معنی داری وجود نداشت (r0/74) مطالعه هیستوپاتولوژیکی روی دو رقم miggnonnette و allyear که به ترتیب بعنوان رقم مقاوم و حساس شناخته شده بودند، انجام گردید. در این مطالعه تغییرات مهم هیستولوژیکی که در خلال توسعه عامل بیماری مشاهده شد، عبارتند از: تغییر رنگ در سیستم آوندی، انسداد آوندی، اضمحلال بافت در ناحیه آوندی، میسلیوم قارچ، بصورت درون و بین سلولی در ناحیه کورتکس ریشه توسعه می یابد، بطوریکه پیشرفت قارچ عمدتا به سمت استوانه مرکزی می باشد. پس از ورود به استوانه مرکزی، به سلولهای پارانشیم و عناصر آوندی، بخصوص آوندها حمله می کند. در این تحقیق هیچ تغییر هیستولوژیکی مبنی بر مقاومت میزبان به توسعه قارچ عامل بیماری مشاهده نگردید. بررسی تغییرات کمی ترکیبات فنلی، روی ارقام مقاوم (miggnonnette و محلی مراغه) و حساس (allyear) در چهار مرحله زمانی بعد از مایه زنی (3، 6، 10 و 20 روز) نشان داد که د ر3 روز بعد از مایه زنی مقدار کل فنل در بافت آلوده (بر حسب میلی گرم در یک گرم بافت تازه ریشه) در رقم مقوم نسبت به رقم حساس افزایش معنی داری دارد، در صورتیکه در سایر مراحل مقدار کل فنل در بافتهای رقم حساس یک روند افزایشی شدیدی در مقایسه با ارقام مقاوم دارد.