اثر تلفیقی مایه زنی سینوریزوبیوم ملیلوتی، شرایط رطوبت خاک و سطوح فسفر بر ترکیب عنصری و رشد گیاه یونجهl. medicago sativa رقم قره یونجه با انجام آزمایشی در شرایط گلخانه ای بررسی گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل و بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه عامل شرایط رطوبت خاک در سه سطح (100-90 درصد ظرفیّت مزرعه ای، 80-70 درصد ظرفیّت مزرعه ای و 60-50 درصد ظرفیّت مزرعه ای) و فسفر در سه سطح (صفر، 30 و 60 میلی گرم بر کیلوگرم خاک از منبع مونوکلسیم فسفات، ca(h2po4)2.h2o) و مایه زنی باکتری در دو سطح (با و بدون مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی) و در سه تکرار اجرا شد. در پایان دوره رشد بخش هوایی و ریشه گیاه برداشت و وزن تر، ماده خشک، آب مصرفی، کارایی مصرف آب، درصد خاکستر کل، مقدار نسبی آب برگ، کارایی زراعی فسفر، کارایی فیزیولوژیک فسفر و بازیابی فسفر و غلظت و مقدار n، p، k، na، ca، mg، fe، mn، zn و cu در بخش هوایی و ریشه و فاکتور انتقال آن ها اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که ارتفاع ساقه، حجم ریشه، وزن تر و خشک بخش هوایی و ریشه یونجه در رطوبت 100-90 درصد ظرفیّت مزرعه ای بهتر از سایر سطوح رطوبت خاک بود. مصرف فسفر باعث افزایش وزن تر و خشک بخش هوایی و ریشه، حجم ریشه، ارتفاع ساقه و نسبت وزن خشک بخش هوایی به وزن ریشه شد، ولی تأثیر معنی داری بر نسبت وزن تر بخش هوایی به وزن ریشه نداشت. مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی سبب افزایش ارتفاع ساقه، حجم ریشه، وزن تر و خشک بخش هوایی و ریشه در یونجه شد. شاخص کلروفیل برگ ها با افزایش سن گیاه و کاهش رطوبت خاک افزایش یافت. مصرف فسفر و مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی نیز سبب افزایش این شاخص شد. افزایش رطوبت خاک، مصرف فسفر و مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی سبب افزایش مقدار نسبی آب برگ شد. کاهش رطوبت خاک سبب کاهش نسبت وزن تر و خشک بخش هوایی به ریشه شد. بیشترین رشد و کارایی مصرف آب با مصرف 60 میلی گرم بر کیلوگرم خاک فسفر و رطوبت خاک 100-90 درصد ظرفیّت مزرعه ای و مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی دیده شد. افزایش رطوبت خاک سبب افزایش غلظت p، k، na، mg، mn و zn در بخش هوایی گیاه یونجه شد. اثر سطوح رطوبت خاک و کود فسفر بر غلظت عناصر غذایی بخش هوایی و ریشه متفاوت بود، ولی مقدار عناصر در بخش هوایی و ریشه یونجه با افزایش رطوبت خاک، مصرف کود فسفر و مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی افزایش یافت. افزایش رطوبت سبب افزایش مقدار عناصر n، p، k، ca، mg، fe، mn، zn و cu بخش هوایی گیاه شد. با مصرف فسفر مقدار عناصر n، p، k، ca، mg، fe و cu بخش هوایی گیاه افزایش یافت. مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی سبب افزایش مقدار عناصر n، p، k، na، fe و zn بخش هوایی گیاه شد. با کاهش رطوبت خاک کارایی زراعی و بازیابی فسفر نیز کاهش یافت، ولی کارایی فیزیولوژیک فسفر تغییر معنی داری نکرد. مصرف فسفر سبب افزایش کارایی زراعی، کارایی فیزیولوژیک و بازیابی فسفر شد، ولی مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی تأثیر معنی داری بر کارایی زراعی، کارایی فیزیولوژیک و بازیابی فسفر نداشت. همچنین اثر متقابل معنی داری بین مایه زنی سینوریزوبیوم ملیلوتی، شرایط رطوبت خاک و سطوح فسفر بر روی وزن خشک بخش هوایی و ریشه، نسبت وزن تر بخش هوایی به وزن ریشه، نسبت وزن خشک بخش هوایی به وزن ریشه و حجم ریشه مشاهده گردید. .به طور کلی، برای رشد مطلوب یونجه و افزایش کارایی مصرف آب در شرایط مشابه این تحقیق، می توان رطوبت خاک 100-90 درصد ظرفیّت مزرعه ای، مصرف 30 میلی گرم فسفر بر کیلوگرم خاک و مایه زنی با سینوریزوبیوم ملیلوتی را توصیه کرد.