چکیده: امروزه مرز و توسعه مناطق مرزی و سهم آن در توسعه ملی و منطقه ای از مسائل مهم کشور است. که می تواند تفاوتهای موجود در سطح برخورداری مناطق از مظاهر رفاه و توسعه بین مناطق مرزی و مناطق مرکزی را به حداقل برساند. بازارچه های مشترک مرزی از شناخته شده ترین روشهای توسعه اقتصادی مناطق مرزنشین به شمار می رود و کشورهای همسایه تلاش می کنند تا با ایجاد و گسترش چنین بازارچه هایی تحولی بنیادین در فضای کالبدی مناطق مرزی ایجاد کنند. ضمن اینکه ایجاد اشتغال، کاهش قاچاق کالا، افزایش درآمد مردم منطقه و گسترش همکاریهای متقابل منطقه ای نیز از جمله مزایای ایجاد این بازارچه ها محسوب می شود. در این تحقیق ضمن تحلیل بازتابهای سیاسی- فضایی بازارچه های مرزی، بازارچه مرزی باشماق مریوان در استان کردستان به عنوان نمونه انتخاب گردید. گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و میدانی انجام شده و اطلاعات با استفاده از نرم افزار spss و با روش توصیفی و تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این تحقیق تلاش شده است تا اثرات اقتصادی - سیاسی بازارچه مرزی باشماق در دو مقطع قبل از تأسیس و بعد از آن بر مناطق مرزی اطراف بازارچه مورد ارزیابی قرار گیرد. نتایج به دست آمده حاکی از این واقعیت است که بازارچه مرزی باشماق توانسته است اثرات اقتصادی - سیاسی مثبتی مانند ایجاد و گسترش زیر ساختها، افزایش همکاریهای منطقه ای استانهای کرد نشین و افزایش اشتغال و کاهش قاچاق را در مناطق مرز نشین بر جای بگذارد. واژگان کلیدی: مرز، بازارچه مرزی، باشماق مریوان، عراق، بازتابهای سیاسی - فضایی

سازمان همکاری شانگهای یک سازمان چند نقشی است که دو بعد امنیتی و اقتصادی آن اهمیت بیشتری دارد. این سازمان دارای 6 عضو دائم شامل روسیه، چین، قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان و همچنین دارای4 عضو ناظر شامل ایران، هندوستان، پاکستان و مغولستان می باشد. ایران که عضو ناظر این سازمان است در صورت عضویت کامل در آن فرصت ها و امتیازات و همچنین چالش ها و محدودیت هایی را پیش رو خواهد داشت. در صورت پیوستن ایران به این سازمان، این اولین جامعه امنیتی چند جانبه واقعی است که ایران بعد از انقلاب اسلامی به آن ملحق خواهد شد. پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای با حضور دو قدرت روسیه و چین که معتقد به جهان چند قطبی هستند و در برخی از مسائل و مناطق (آسیای مرکزی) دچار اختلاف و رقابت با ایالات متحده می باشند، می تواند باعث ارتقای امنیت منطقه ای این کشور شود. علاوه بر این پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای می تواند فرصتها ژئواکونومیک نیز برای این کشور به همراه داشته باشد که از جمله آنها می توان به مسائل انرژی در اشکال مختلف صادرات، ترانزیت و استفاده از سرمایه و تکنولوژی سایر اعضا اشاره کرد. اما پیوستن به این سازمان می تواند چالش های نیز برای ایران به همراه داشته باشد. از جمله این چالش ها می توان به تفاوت در هویت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک ایران با سایر اعضای سازمان همکاری شانگهای و همچنین دیدگاههای ژئوپلیتیکی و اولویت های منطقه ای مجزا بین ایران و دو عضو قدرتمند این سازمان یعنی روسیه و چین اشاره کرد.

جزیره مصنوعی به جزیره ای گفته می شود که به جای عوامل محیطی طبیعی، توسط انسان ساخته شده باشد. این جزایر اغلب روی تپه های طبیعی دریایی ایجاد می شوند و از طریق جزایر کوچک به وجود می آیند و ممکن است شکل توسعه یافته یک جزیره کوچک طبیعی باشند. پروژه عظیم ساخت جزایر مصنوعی از سوی دولت امارات متحده عربی و تأثیر گسترده زیست محیطی و حقوقی آن به محیط پیرامونی و کشورهای منطقه خلیج فارس، موضوعی است که طی سال های اخیر مباحث فراوانی را در اطراف خود ایجاد کرده نموده است. بر این اساس و با توجه به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر با بررسی ویژگی ها و روند ساخت جزایر مصنوعی امارات متحده عربی، در صدد پاسخگویی به این سوال اصلی تحقیق است که:" احداث جزایر مصنوعی امارات چه پیامدهای سیاسی- فضایی در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس به همراه دارد؟". جهت پاسخگویی به این پرسش، دو فرضیه مطرح شده است. فرضیه اول این است که به نظر می رسد احداث جزایر مصنوعی امارات می تواند منجر به تشدید اختلافات مرزی گذشته و ایجاد اختلافات مرزی جدید بین کشورها ی حوزه خلیج فارس به خصوص ایران و امارات شود. فرضیه دوم این است که به نظر می رسد ساخت جزایر مصنوعی امارات منجر به برهم خوردن تعادل وتوازن اکوسیستم خلیج فارس شده و پیامدهای زیست محیطی جدی را برای اکوسیستم خلیج فارس به همراه خواهد داشت. در این راستا بعد از بررسی آثار و پیامدهای زیست محیطی ساخت جزایر مصنوعی بر اکوسیستم خلیج فارس و همچنین پیامدهای سیاسی و حقوقی ساخت این جزایر بر منطقه حساس خلیج فارس بخصوص کشور ایران، دو فرضیه این پژوهش مورد تأیید قرار گرفت. روش تحقیق در این پژوهش روش توصیفی- تحلیلی بوده که بصورت کتابخانه ای و جمع آوری اطلاعات از سازمان ها و ارگان های مربوطه نظیر مجلس شورای اسلامی، وزارت امور خارجه، سازمان محیط زیست، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و غیره صورت گرفته است.

مرز سیاسی به پدیده ای فضایی اطلاق می شود که منعکس کننده قلمرو حاکمیت یک دولت بوده و مطابق قواعد خاص در مقابل حرکت انسان، انتقال کالا یا نشر افکار و ... مانع ایجاد می کند. بحث در مورد کنترل بهینه مرزهای سیاسی، که شاید به اندازه تاریخچه ی ترسیم مرزها سابقه داشته باشد از گذشته تا کنون مورد توجه حکومت ها بوده و حکومت ها از ابزارها و روش های مختلفی برای کنترل مرزهایشان استفاده کرده اند. با این حال، هنوز هم در بخش های مختلف جهان، کنترل بهینه مرزها، معضلی برای حکومت هاست و دولت ها، همچنان در صدد یافتن راههای بهتر و موثرتری برای کنترل مرزهایشان هستند. کشور ایران نیز، در سال های اخیر به دلیل وجود شرایط نامناسب و حتی بحرانی در برخی کشورهای همسایه و پیامدهای منفی آن، سیاست کنترل مرزهای بین المللی را با جدیت مورد توجه قرار داده است. در این میان، مرزهای استان خراسان رضوی و افغانستان به دلیل وجود شرایطی همانند، بی ثباتی سیاسی و فقدان چتر حاکمیتی فراگیر در افغانستان، ترددهای غیر قانونی اتباع مهاجر، قاچاقچیان و اشرار، حضور و فعالیت گروههای مسلح تروریستی همچون طالبان و القاعده و کارتل های مواد مخدر و... از جمله مناطق ناامن محسوب شده و تا کنون تلاش های متعددی از سوی مقامات و نهادهای مسئول برای کنترل این مرزها صورت گرفته است. در این پژوهش انواع سیاست ها و روش های کنترل و مدیریت مرز در طول مرزهای شرقی(خراسان رضوی و افغانستان) مورد بررسی قرار گرفته است. گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و میدانی انجام شده و اطلاعات با استفاده از نرم افزار spss و با روش توصیفی و تحلیلی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که سیاست ها و شیوه های کنترل و مدیریت مرز در طول مرزهای خراسان رضوی و افغانستان نقش موثری در کنترل و نفوذناپذیری مرز داشته است.

موقعیت ژئوپلیتیکی و استراتژیکی منحصر به فرد سرزمین ایران نه تنها در گذشته، بلکه در حال حاضر اهمیت بین المللی ویژه ای به ایران بخشیده است. به گونه ای که در طول تاریخ، همسایگان ایران و اقوام مهاجم ترک، مغول و.. همواره به این سرزمین به دیده حقارت می نگریستند. همان طور که دیدگاه های ژئوپلیتیکی نشان می دهد همسایگان منطقه ای و قدرت های جهانی همچون عربستان، آمریکا نیز چنین طرز تفکری دارند. الگوی ترکیبی ملت ایران در مولفه های قومیت، مذهب و زبان با هم متفاوت می باشند و بلوچ ها یکی از اقوام ایرانی از حیث مولفه های نامبرده همگونی با بخش مرکزی ندارند. در هر حال ارزش و اهمیت ناحیه جغرافیایی بلوچ نشین از نظر وسعت، شکل و نقش، قابل ملاحظه می باشد که کانون توجهات قدرت ها برای اعمال فشار بر ایران با بهره گیری از تمایزات جغرافیایی است. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع، در پژوهش حاضر به بررسی چالش ها و بحران های ژئوپلیتیکی در زمینه های ایدئولوژیکی، اقتصادی، امنیتی، سیاسی و نظامی به "عوامل موثر در ایجاد بحران ها و چالش های ژئوپلیتیکی جنوب شرق ایران" پرداخته شده برای بررسی و تحلیل عوامل فوق، سه فرضیه مطرح شده است. فرضیه اول این است ساختار نظام سیاسی کشور و نبود رویکردی جامع نگر برای نگاه به مناطق پیرامونی کشور از جمله جنوب شرق در بعد داخلی، عامل اساسی در بروز چالش های ژئوپلیتیکی بشمار می آیند. فرضیه دوم، بروز برخی چالشها در جنوب شرق کشور متأثر از ضعف حکومت مرکزی کشورهای همسایه و رقابت قدرت های منطقه ای در بعد منطقه ای می باشد و فرضیه سوم، حضور آمریکا در اطراف ایران و عدم همسویی سیاست های ایران با آمریکا موجب بروز چالشهای ژئوپلیتیکی در جنوب شرقی ایران شده است. روش تحقیق در این پژوهش روش توصیفی- تحلیلی بوده که بصورت کتابخانه ای و جمع آوری اطلاعات از کتابخانه های مراکز دانشگاهی، ستاد مبارز با قاچاق کالا و ارز، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و منابع اینترنتی و غیره صورت گرفته است.

چکیده با توجه به روند پیچیده جابجایی بستراصلی و فرسایش در رودخانه مرزی هریرود و اهمیت زیادی که تغییرات مورفولوژی این رودخانه در مسائل هیدروپلیتیکی دارد، نیاز به شناخت تغییرات مورفولوژی این رودخانه شدیدا احساس می گردد . در صورت پیش بینی روند تغییرات مورفولوژی کانال های رودخانه ای، راهکارهای بهتری را میتوان برای حل مشکلات ارائه دارد. با کمی سازی مئاندرهای این رودخانه از روی نقشه ها و تصاویر زمان دار گذشته و حال می توان میزان جابجای های بستر اصلی رودخانه را در دو جهت طولی و عرضی شناسایی نمود . این کمی سازی با بهره گیری از نرم افزارهای arcgisو spss و برداشت های میدانی صورت گرفته است . همچنین تاثیر عوامل طبیعی همچون تکتونیک ، میزان شیب ، نوع سازند و دبی رودخانه مورد سنجش قرار گرفت تا میزان تاثیر هر کدام از این پارامترها بر جابجای مئاندر ها شناسایی گردد. در ادامه عوارض ژئومورفولوژی ایجاد شده در نتیجه مئاندر شدگی بر روی بستر طغیانی مورد مطالعه قرار گرفت . نهایتا پیشنهاداتی جهت حل مشکلات مرزی که در نتیجه توسعه مئاندرها رخ داده و چگونگی تثبیت سواحل ارائه گردید. واژگان کلیدی : هریرود ، مورفولوژی ، هیدروپلیتیک ، مئاندر، بستر اصلی و طغیانی .

در این مطالعه که به روش توصیفی – تحلیلی انجام شده است، به این نتیجه رسیدیم که جریان فدرالیزم در عراق، هدایت شده و از نوع خاص می باشد که باید تاثیرات متفاوتی بر امنیت داخلی ایران داشته باشد. فدرالیزم عراق بعد از حمله ایالت متحده آمریکا و نفوذ پیوسته آن در سال 2003 به وجود آمده است. به هر حال، بعد از درگیری مداوم کردها در شمال عراق، این فدراسیون که در نوع خود یک استثنای کامل می باشد، به وجود آمد. به طور واقعی، بعد از تحول حکومت منطقه ای کردستان عراق، کردهای ایران که سالهای طولانی درگیری و ستیز با حکومت مرکزی داشتند، کمتر در جستجوی خودگردانی بودند. این ممکن است نتیجه عدم توسعه حکومت منطقه ای کردستان و حکومت مرکزی عراق باشد، که خود ناشی از دو علت می باشد: روش و رفتار، و تصمیم های حکومت های مرکزی دو کشور ایران و عراق. از این رو، برای جلوگیری از فعالیت های تجزیه طلبانه و واگرای گروههای قومی مجاور، حکومت ایران ممکن است تصمیم به کاوش تهدیدهای بالقوه غرب و نواحی شمال غرب (نواحی سکونت کردها) و دیگر مناطق حاشیه ای ساکن شده بوسیله قومیت ها داشته باشد. و این چنین باید استفاده سرزمینی را فراتر از همه طرح ها برای دریافت پایداری قابل تحمل انجام داد. وجود ایالت خودگردان کردستان در عراق فدرال و خودگردانی آنها در شمال عراق، خود نیز ممکن است بعضی تهدیدها را برای امنیت داخلی ایران در بر داشته باشد. از جمله، آگاهی قومی و افزایش تقاضای گروههای قومی در جهت استرداد حقو ق خود، احتمال خطرات امنیتی برای مناطق مرزی، بویژه آنجا که قومیت ها ساکن شده اند، پیروی کردها در غرب و شمال غرب ایران از حکومت منطقه ای کردستان عراق شبیه آنچه کردها در عراق داشتند (درگیری مداوم با حکومت مرکزی برای بدست آوردن امتیاز خومختاری یا خودگردانی)، درخواست کمک کردها از دیگر حکومت های منطقه ای و دیگر کشورهایی که برخلاف سیاست های ایران در زمان بحران حکومت مرکزی فعالیت می کنند، تحرکات قومی دیگر قومیت ها برخلاف حکومت مرکزی و احتمال ناامنی و بحران های سخت در این نواحی، موجب خسارت به اعتبار بین المللی ایران و تلفات جانی و مالی فراوان به مناطق تحت کنترل آنها می شود.

در طول تاریخ، امپراتوریهای بزرگ همواره دربگیرنده اقوام و نژادهای گوناگون بوده اند، امروزه هم کشورهایی که دارای پیشینه امپراتوری هستند، دارای ترکیب قومی و نژادی بیشتری می باشند. ایران یک کشور چند ملیتی است که در قانون اساسی آن نیز به این امر تصریح شده است. درجوامع چند قومی مردم سعی دارند خود را از طریق گروه قومی خویش، یعنی مشخصه بارز نظم اجتماعی مطرح سازند. خشونت در چنین جوامعی می تواند فوران کند، بویژه هنگامی که نابرابری فاحشی در بین گروه های قومی و یا تبعیض علیه یک یا چند گروه قومی وجود داشته باشد و تبعیض موجود از طریق سیاست عمومی تشدید گردد. عدم توازن در فرصت ها میان قوم مسلط و سایر اقوام ایرانی غیر فارس، ناشی از نابرابری قومی است. نابرابری های بین اقوام که گاهی شکل فاحشی به خود می گیرند، عرصه های مختلف فرهنگی، مذهبی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را شامل می شوند که همواره باز تولید شده اند. نابرابری میان قوم مسلط و سایر اقوام ایران اساساً نابرابری در فرصت هاست و در نتیجه هرگونه برابری میان آنها باید در حقوق و فرصت ها باشد. با توجه به رهیافت فوق، این تحقیق با در نظر گرفتن ارتباط مستقیم بین نابرابری در فرصت ها و تعمیق شکاف های بین قومی و افزایش اعتراضات و نارضایتی ها، به بررسی فرصت های داده شده از سوی دولت به اقوام پرداخته است. روش تحقیق توصیفی_ تحلیلی می باشد و برای بررسی وجود نابرابری از 51 شاخص اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، مسکن و کالبدی، زیربنایی، بهداشتی و ... به عنوان فرصت، که از مرکز آمار تهیه شده است، استفاده شده و نشان می دهد؛ در بین13 استان که به لحاظ قومی مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته اند، استان اصفهان بیشترین فرصت و استان سیستان و بلوچستان کمترین فرصت را کسب نموده اند. سپس با اطمینان از وجود نابرابری درفرصت ها، اثرات فرصتهای نابرابر را در چهار مقطع زمانی؛ مشروطه تا رضاخان، رضاخان تا محمدرضا، محمدرضا تا انقلاب اسلامی و انقلاب اسلامی به بعد را در میان اقوام بررسی نموده و اینگونه برداشت نموده شد که: فرصت های نابرابر موجب افزایش شکاف های بین قومی ونابرابری و تعارضات و اختلافات بین قومی می شود که منجر به خواسته ها و مطالبات، اعتراضات به وضع موجود، تشکیل احزاب مخالف، درگیری ها، آشوب، اقدامات مسلحانه و تروریستی، تمایلات خودمختاری طلبانه و جدایی طلبانه، از بین رفتن آرامش و امنیت و... می شود.

قاچاق عبارت است از فرار دادن مال، خواه آن مال مربوط به درآمد دولت بوده یا ورود و خروج و تولید و نقل و انتقال و خرید و فروش آن طبق قوانین و مقررات مربوط، ممنوع و غیر مجاز اعلام شده باشد. قاچاق کالا و مواد مخدر از مهمترین تهدیداتی است که کشورها عموما با آن مواجه هستند و از این نظر امنیت کشورها از ابعاد مختلف سیاسی- نظامی، اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، بهداشتی دچار آسیب های جدی می شود. مجاورت استان خراسان رضوی با کشور افغانستان به عنوان کانون جهانی تولید و قاچاق مواد مخدر از یک سو و ناامنی، بی ثباتی و توسعه نیافتگی این کشور از سوی دیگر، این استان را با چالش های اساسی روبرو کرده است. این چالش ها عبارتست از قاچاق کالا، انسان و به ویژه مواد مخدر در مناطق مرزی شرق استان که پیامدهای منفی سیاسی، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را برای استان به همراه داشته است. این پژوهش به دنبال بررسی پیامدهای مختلف قاچاق کالا، مواد مخدر وسایر اقلام ممنوعه در استان خراسان رضوی می باشد. مفروض این پژوهش آن است که قاچاق کالا، مواد مخدر و ....دارای پیامدهای منفی متعددی چون افزایش تعداد درگیری های مرزی، افزایش موارد گروگان گیری، شرارت و آدم ربایی، شیوع اعتیاد، کاهش میزان اشتغال، کاهش انگیزه های سرمایه گذاری در بخش تولیدی، رواج پولشویی، تضعیف فرهنگ کار، مشکلات بهداشتی و شیوع انواع بیماری های مسری خطرناک و...می باشد. اطلاعات مورد نیاز تحقیق به شیوه کتابخانه ای و همچنین میدانی و در قالب مصاحبه با کارشناسان و مسئولین گردآوری شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

چکیده رودخانه ارس منبع آبی مهمی برای مصارف کشاورزی، صنعتی، مسکونی و انرژی در کشورهای ترکیه، ارمنستان، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان می باشد. این رودخانه از نظر همکاری های منطقه ای، حساس و مهم می باشد؛ زیرا در عبور از مرز کشورها، طول زیادی از مرزها را تشکیل می دهد. تحقیق حاضر از نوع مطالعات کاربردی بوده و با هدف شناسایی ابعاد هیدروپلیتیکی رود مرزی ارس با گردآوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای، مشاهده و مصاحبه با روش توصیفی ـ تحلیلی، اسنادی و تاریخی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و به بررسی زمینه های همگرایی و واگرایی متأثر از مولفه های ژئوپلیتیکی مختلف میان کشورهای حوضه ارس و ارایه الگوهای پیشنهادی پرداخته است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است این رودخانه بستر جذابیت های ویژه گردشگری و تاثیرات مثبت اکوسیستمی می باشد. همکاری های دوجانبه در بهره برداری از پتانسیل های آن در بخش کشاورزی و انرژی بین ایران و جمهوری آذربایجان بطور متساوی انجام می گیرد و ارمنستان با ترکیه همکاری مشترک دارند. ولی کیفیت آب رودخانه ارس بر اثر اقدامات و بهره برداری هایی که عمدتاً از سوی ارمنستان و ترکیه صورت می گیرد، تنزل یافته و کمیت آب نیز تحت تأثیر سد سازیهای ناهماهنگ و استفاده بی رویه برای مقاصد گوناگون، قرار گرفته است. فرسایش کرانه ها ، جابجایی و انباشت رسوبات و بروز سیلاب ممکن است مشکلاتی را پدید آورد، ولی عدم شرکت ارمنستان و ترکیه در کمیسیون های مشترک بهره برداری، آلودگی رود ارس، مناقشه قره باغ و ... از مهمترین عوامل واگرایی در میان کشورهای حوضه رود ارس می باشد. بنابرین استفاده مشترک و حفاظت زیست محیطی از رود ارس و نقش آفرینی آن در سایر حوزه ها نیازمند بازنگری و رویکرد همگرایی در روابط همه جانبه است تا بهره برداری اصولی از منابع آن تحت یک چارچوب قانونی مشخص انجام گیرد و از وقوع منازعه در سال های آتی پیشگیری شود. واژگان کلیدی: هیدروپلیتیک ـ رود مرزی ارس ـ همکاری ـ منازعه

چکیده: هدف : این پژوهش با روش تطبیقی و مقایسه ای در پی شناخت تاثیر مدیریت سیاسی بر همگرایی و واگرایی قوم کُرد بوده است. روش تحقیق: از آنجا که پژوهش حاضر جزو تحقیقات کاربردی بوده و در حیطه جغرافیای رفتاری قرار دارد، به لحاظ روش تحقیق از دو روش اصلی استفاده شده است. روش اول توصیفی – تحلیلی و روش دوم پیمایشی(میدانی). ابزار اصلی گرد آوری اطلاعات در بخش فیش برداری از منابع کتابخانه ای و اینترنتی و در روش دوم پرسشنامه و مصاحبه با دو گروه مدیران سیاسی و شهروندان کُرد بوده است به صورتی که 40 سوال در مولفه های «مشارکت سیاسی، تقسیمات کشوری، اجتماعی-فرهنگی و تمرکز اقتصادی» از دو گروه مورد ارزیابی قرار گرفت. روش تجزیه و تحلیل داده ها استفاده از روش های آماری در نرم افزار spss می باشد. یافته های تحقیق: مجموعاً یافته ها در سه بخش احصاء گردید: بخش اول شناخت علل بروز بحران قومی که منجر به واگرایی می گردد، بخش دوم شناخت عوامل تاثیرگذار بر واگرایی و همگرایی اقوام به طورکلی، بخش سوم شناخت قلمروهای چهارگانه سیاست قومی( اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی) و تاثیر این راهبرد در همگرایی و واگرایی اقوام است. نتایج: الگوی ترکیبی ملت ایران در مولفه های قومیت، مذهب و زبان با هم متفاوت می باشند و قوم کُرد یکی از اقوام ایرانی می باشد که از حیث مولفه های نامبرده همگونی با بخش مرکزی ندارند. در هر حال ارزش و اهمیت ناحیه جغرافیایی کردنشین از نظر وسعت، شکل و نقش، قابل ملاحظه می باشد، به گونه ای که جایگاه مناطق کردنشین در نظریه های ژئوپلیتیکی اعم از؛ هارتلند، ریملند، بیضی استراتژیک انرژی و... حائز اهمیت است. این امر نواحی کردنشین را به کانون توجهات قدرت ها برای اعمال فشار بر ایران و دیگر کشورهای خاورمیانه با بهره گیری از تمایزات جغرافیایی، مبدل کرده است. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع، در پژوهش حاضر به بررسی نقش مدیریت سیاسی بر همگرایی و واگرایی قوم کُرد پرداخته شده است. برای بررسی و تحلیل عوامل فوق، دو فرضیه مطرح شده است. فرضیه اول این است که سیاست های قومی در ایران باعث تقویت حس واگرایی قوم کُرد شده است. فرضیه دوم، چنین است که به نظر می رسد پاسخ مثبت به مطالبات اقوام و بخصوص قوم کرد موجب همگرایی و عدم توجه به این امر باعث واگرایی می گردد. واژگان کلیدی: سیاست قومی، بحران قومی، هویت ملی و قومی، همگرایی. واگرایی، قوم کُرد

شهرها به دلیل وجود مراکز تجمع سرمایه ی مادی و انسانی و همچنین وجود تاسیسات و مراکز حساس،حیاتی و مهم جزء هدف های اولیه و اساسی برای دشمن در هنگام جنگ محسوب می شوند. یکی از کاربردهای اساسی دانش پدافند غیر عامل حفاظت از شهرها و شهروندان در مقابل حملات نظا می و تروریستی است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی وضعیت مراکز حیاتی، حساس و مهم شهر نیشابور از نظر میزان در خطر بودن آنها در مقابل حملات نظامی وتروریستی پرداخته است.اطلاعات مورد نیاز تحقیق به دو شیوه کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده است. در قالب یافته های تحقیق، مهمترین مراکز مورد تهدید شهر نیشابور در هر کدام از زیر ساخت های نه گانه ( حمل و نقل، تولید و انباشت نفت و گاز،تامین آب، خدمات اضطراری، برق، دولتی، عمومی-مردمی،مالی-بانکداری و اطلاعات و ارتباطات) مشخص شده و در قالب نقشه های مختلف به نمایش در آمده است.

مهاجرت از جمله موضوعاتی است که امروزه کشورهای مختلف چه پیشرفته و چه در حال توسعه در برنامه ریزی های کلان اجتماعی و فرهنگی خود مد نظر قرار می دهند. یکی از بحث های چالش برانگیز در این رابطه، مهاجرت غیر قانونی و غیر مجاز است. ایران به دلیل همسایگی با کشورهای بحران خیز افغانستان ، پاکستان و عراق همواره از این مسأله متأثر بوده است و آسیب ها و مشکلات فراوانی را متحمل شده است. از بین مهاجرینی که وارد کشور ایران می شوند، مهاجران افغانستانی بیشترین جمعیت و بیشترین تأثیر را بر امنیت این کشور گذاشته اند. به همین دلیل اتباع این کشور به عنوان نمونه موردی در این پژوهش انتخاب شده است. در راستای این موضوع، در پایان نامه حاضر عوامل موثر بر مهاجرت اتباع خارجی (افغانستانی) به ایران از دیدگاه ژئوپلیتیکی با روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفت. عوامل سیاسی ، اقتصادی و نظامی موثر بر این نوع مهاجرت به عنوان نمونه انتخاب شده و در مورد آن تجزیه و تحلیل صورت گرفته است. با توجه به نتایج حاصل از این پایان نامه رشد اقتصادی افغانستان ، برقراری امنیت در مرز این کشور با ایران و نیز توسعه روابط سیاسی افغانستان با ایران باعث کاهش مهاجرت های غیر مجاز اتباع افغانستانی به ایران می شود.

چکیده ساختار قدرت سیاسی و توزیع فضایی آن یکی از مهمترین موضوعاتی است که پژوهشگران جغرافیایی به بررسی آن می پردازند .توزیع فضایی قدرت یعنی اینکه قدرت سیاسی در یک گستره جغرافیایی به نام کشور چگونه پراکنش یافته است و مناطق منختلف جغرافیایی در این گستره (کشور) به چه میزان از قدرت سیاسی بهره مند می باشند. این پژوهش ابتدا به بررسی ساختار قدرت سیاسی و توزیع فضایی آن در ایران پرداخته و اعتقاد دارد ساختار قدرت سیاسی در ایران از ابتدا تاریخ تشکیل اولین حکومت دارای ساختار سیاسی مشخص و دولت مدون یعنی دولت ماد دارای ساختاری متمرکز بوده است و قبض و بسط قدرت سیاسی در ایران بنا به صلاحدید حکومت مرکزی بوده است که گاه به اجبار بوده و گاه مانند دوره اشکانیان ناشی از نوع فرهنگ سیاسی حاکم شده در کشور می باشد . نگارندگان با انتخاب هشت دوره که در تاریخ ایران نقش تعیین کننده داشته اند ، یعنی دوره های ماد، هخامنشیان، اشکانیان ، ساسانیان ،سامانیان ، ایلخانان ، صفویه و نهایتاً ‍‍ جمهوری اسلامی ایران به بررسی ساختار قدرت سیاسی حکومت های ایرانی پرداخته اند. در این پژوهش با طرح سوالاتی به بررسی مهمترین عواملی که باعث شده قدرت سیاسی در ایران متمرکز شود پرداخته . نگارندگان اعتقاد دارند عواملی مانند فرهنگ سیاسی ، دین و مذهب ، عوامل جغرافیایی مانند ؛ موقعیت ژئوپلیتیکی و توپوگرافی ، و نوع دولت در این کشور باعث گردیده که قدرت سیاسی در این کشور متمرکز شده و این تمرکز قدرت سیاسی یکی از مهمترین موانع توسعه در این کشور ما باشد . در پایان نگارندگان پیشنهاد می دهند حکومت مرکزی جمهوری اسلامی ایران برای مدیرت و پیشبرد اهداف و منافع ملی هر چه بهتر کشور به تقویت حکومت محلی و واگذاری اختیارات سیاسی بیشتر به مناطق جغرافیایی بپردازند.

در حال حاضر مراکز انتظامی شهری(کلانتری ها) یکی از مراکز مهمی هستند که تامین امنیت داخلی شهرها و کلانشهرها را در ایران عهده دار اند. این مراکز در شهرها در نقاط گوناگون پراکنده شدند و وظیفه حفظ نظم و امنیت حوزه های استحفاظی خود را به عهده دارند . در این تحقیق هدف ؛ بررسی میزان امنیت کلانتری ها فعال سطح شهر مشهد بر اساس شاخص های اصول و ملاحظات پدافند غیرعامل می باشد. 10 اصل از اصول یازده گانه گانه پدافند غیرعامل که شامل : استتار ، اختفا ، پوشش ، فریب ، تفرقه و پراکندگی ، اعلام خبر ، پناه گاه ، استحکام ، جانپناه ، تحرک می باشد در 21 کلانتری فعال در سطح شهر مشهد به روش تحلیل شبکه ای (anp) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و اصل یازدهم نیز که مکان یابی می باشد به روش تحلیل سلسله مراتبی(ahp) در کلانترهای سطح شهر مشهد بر اساس دو زیر شاخص: دسترسی و سازگاری و حریم ها ، مورد ارزیابی قرار گرفتند. در نهایت مشخص گردید کلانتری 24 رسالت به لحاظ شاخص های سازه(شاخص های 10 گانه) بالاترین امنیت را در بین کلانتری ها داراست و کلانتری 21 سجاد نیز به لحاظ شاخص مکان یابی ، بهترین مکان یابی را داراست. در تجزیه و تحلیل تلفیقی و بر اساس وزن هر یک از شاخص ها و زیر شاخص ها نیز ، که به روش تحلیل شبکه (anp) مورد ارزیابی قرار گرفت در مجموع شاخص ها، کلانتری 24 رسالت توانست با امتیاز 447/0 رتبه اول را به لحاظ امنیت در بین کلانترهای شهر مشهد به خود اختصاص دهد.

تحولات سیاسی در هر فضای جغرافیایی از یکسری متغیرهای مستقل یا وابسته نشأت می گیرد و همیشه وجود یکسری عوامل ژئوپلیتیکی داخلی و خارجی ساختار تحولات سیاسی در یک واحد جغرافیایی را شکل می دهد. با توجه به تحولات سیاسی که در فضای جغرافیایی کشور افغانستان اتفاق افتاده است، چشم اندازهای گوناگون سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در استراتژی قدرت‏های منطقه‏ای و فرامنطقه‏ای که به افغانستان چشم طمع داشته اند تبلور می کند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی در صدد بر آمده است تا اثرات عوامل ژئوپلیتیکی موثر در حضور نیروهای خارجی در افغانستان را مورد کنکاش قرار دهد و جذابیتها و انگیزههایی که موجب شده توجه قدرت‎های منطقه‏ای و فرامنطقه‏ای به این کشور جلب شود را شناسایی نماید. نتایج پژوهش نشان می دهد که چندین عامل ژئوپلیتیکی در شرایط مختلف توجه بازیگران خارجی را به سوی افغانستان سوق داده است. جغرافیای طبیعی افغانستان در حمله بریتانیا به این کشور اهمیت ویژه‏ای داشته است. موقعیت ژئوپلیتیکی یکی دیگر از عوامل تأثیر گذار در لشکر کشی های شوروی برای اشغال افغانستان به حساب می آید. موقعیت استراتژیکی کشور افغانستان و نزدیک بودن این پهنه جغرافیایی با کشورهای دارای سلاح اتمی حساسیت کشور افغانستان را مضاعف نموده است و همین طور قرار گرفتن افغانستان در همجواری کشورهای آسیای مرکزی دارای ذخایر نفت و گاز و کشور جمهوری اسلامی ایران با شرایط ژئوپلیتیکی و ایدئولوژیکی خاص، از جمله عواملی است که باعث حضور نیروهای خارجی در کشور افغانستان گردیده است.

افغانستان سرزمینی کوهستانی و محاط در خشکی است طول مرزهای افغانستان حدود 5800 کیلومتر می باشد . از سمت شمال با جمهوری های تاجیکستان ، ازبکستان و ترکمنستان و از سمت جنوب و جنوب شرق با پاکستان هم مرز می باشد. کشور افغانستان در منطقه خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است و اگرچه خود این کشور بارش زیادی ندارد اما مجاورت این کشور با مناطق مرتفع و پر بارش در آسیای مرکزی از یکسو و وجود ارتفاعات مهم این کشور چون پامیر، هندوکش، بابا ، پاراپامیز، اسپین غر از سوی دیگر باعث شده است رودهای پرآبی همچون آمودریا، کابل رود، هریرود در این کشور جاری باشند. این رودهای مهم عمدتاً جزء رودخانه های مرزی محسوب می شوند چرا که یا همانند آمودریا خط مرزی طبیعی بین کشورهای آسیای مرکزی تاجیکستان ، ازبکستان ، را با افغانستان تشکیل می دهد و یا همچون کابل رود،هیرمند و هریرود ضمن عبور از داخل افغانستان به کشورهای همسایه سرازیر می شود. افغانستان بیش از هفت میلیون هکتار زمین زراعتی دارد که به سبب کمبود آب،فقط در دو میلیون هکتار آن کشت صورت می گیرد. پیش بینی می شود در آینده افغانستان قادر با شد تا یک میلیون هکتار زمین را تحت پوشش آبیاری در حوضه آمودریا قرار دهد و در محدوده کابل رود نیز مناطق زراعتی گسترش یابد. تاکنون به دلیل سه دهه بی ثباتی سیاسی،جنگ، محدودیت های مالی و فناوری و...افغانستان نتوانسته آنطور که بایسته است از منابع آب جاری در این کشور استفاده کند. در صورت تداوم امنیت و ثبات دایمی در افغانستان ،کمک و حمایت های مالی کشورهای تعهد کننده و جامع بین المللی دولت افغانستان قادر به مهار آب مرزی خواهد گردید. در سالهای اخیر دولت افغانستان توانسته با ایجاد طرح های مختلف بالقوه در بخش آب سرمایه های خارجی زیادی را جذب این بخش نماید. این موضوع می تواند منجر به استفاده وسیع افغانستان از برخی رودهای مرزی چون آمودریا، کابل رود، هریرود، هیرمند و ...شود که به طور سنتی و به دلیل عدم بهره برداری از داخل افغانستان به بیرون از کشور جاری بوده است. در نتیجه در سال های آتی همانند بسیاری دیگر از مناطق جهان، منابع آبی افغانستان می تواند منجر به یک چالش ژئوپلیتیکی و هیدروپلیتیکی بین افغانستان با کشورهای پاکستان، ازبکستان و ترکمنستان گردد .

رشد بی رویه و شتابزده ی شهرها در سال های اخیر، پیامد های ناگواری از جمله افزایش جرم و جنایت در آن ها را به همراه داشته است. در واقع شهرنشینی از دیدگاه جرم شناسی، فرصت بیشتری برای ارتکاب جرم به وجود می آورد. آن چه مسلم است، برخی مکان ها به دلیل ساختار فضایی- کالبدی خاص و هم چنین شرایط و ویژگی های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ساکنین آن، امکان و فرصت بیشتری برای وقوع و بروز جرم دارند. در مقابل برخی مکان ها مانع و بازدارنده ی فرصت های مجرمانه هستند. از این رو شناسایی شرایط مکانی- فضایی بروز جرم و ارائه ی راهکار به منظور از بین بردن یا تضعیف این شرایط، از مهم ترین اهداف بررسی های جغرافیای جرم و جنایت در شهر ها محسوب می شود. پژوهش حاضر که با موضوع «تحلیل فضایی بزه سوء مصرف مواد مخدر در شهر کرمانشاه » صورت گرفته ، در همین راستاست. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و داده ها و اطلاعات مورد نیاز به دو روش کتابخانه ای و میدانی تهیه شده است. جامعه ی آماری شامل کل افراد معتاد دستگیر شده طی سال های 87-90 در شهر کرمانشاه می باشد. در ادامه با تهیه پایگاه داده ای و با استفاده از آزمون های آماری، و گرافیکی در محیط arc gis و case اقدام به شناسایی و تحلیل فضایی کانون های بزه سوء مصرف مواد مخدر در شهر مورد مطالعه شد.

چکیده: مناطق مرزی به دلیل تماس با محیط های گوناگون داخلی و خارجی، از ویژگی‏های خاصی برخوردارند. وجود مبادلات و پیوندهای فضایی دو سوی مرز، بین کشورهای مجاور وآسیب‏پذیری ها و تهدیدات مختلف در این مناطق، اهمیت ویژه ای را در فرآیند برنامه ریزی های توسعه، امنیت و آمایش کشور به مناطق مرزی داده است. "دفاع غیرعامل" در واقع "مجموعه تمهیدات، اقدامات و طرحهایی است که با استفاده از ابزار، شرایط و حتی المقدور بدون نیاز به نیروی انسانی به صورت خود اتکاء صورت گیرد. "چنین اقداماتی از یک سو، توان دفاعی مجموعه را در زمان بحران افزایش داده وازسوی دیگر، پیامدهای بحران را کاهش داده و امکان بازسازی مناطق آسیب دیده را با کمترین هزینه فراهم می‏سازد. لذا به کارگیری اصول و معیارهای پدافند غیرعامل می تواند به تکمیل زنجیره دفاعی، کمکی موثر و قابل توجه نماید. طرح پدافند غیر عامل در آمایش سرزمین پاسخی هوشمندانه به این ضرورت در حفظ امنیت پایدار در مناطق مرزی کشور است. استان خراسان رضوی به دلیل ویژگی های خاص جغرافیایی، سیاسی و ژئوپلیتیکی از جمله مجاورت با کشور افغانستان دارای خطرات وتهدیدهای ویژه‏ای است که لازم است پدافند غیرعامل در جهت حفظ امنیت و مدیریت بحران در طرح‏های آمایش مناطق مرزی مورد توجه ویژه قرار بگیرد. قسمتی از استان خراسان رضوی با توجه به مدل سه بخشی آمایش و استقرار مراکز و استقرارگاه‏های نظامی جغرافیایی ایران از حافظ نیا جزو قلمرو حاشیه محسوب می‏شوند. با توجه به منطقه مورد مطالعه این پژوهش یعنی؛ مناطق مرزی، شهرستان‏های مورد مطالعه این پژوهش را که عبارتند از: شهرستان‏های درگز، کلات، تربت جام، خواف، سرخس و تایباد. این شهرستان‏ها دارنده دارایی متفاوتی می‏باشند. در این پژوهش به روش ramcap سه نمونه از این دارایی‏ها که عبارتند از: پالایشگاه، سد دوستی شهرستان سرخس و سیلوهای تربت جام مورد بررسی قرار گرفته و نتایج تحلیل ریسک ramcap نشان از این دارد که تهدیدات نظامی و امنیتی(تروریستی) تهدیدات غالب و متصور برای این مناطق مذکور می‏باشند و براساس این تحلیل مناطق مرزی مناسب سرمایه‏گذاری برای مراکز حساس، حیاتی و مهم در سطح ملی نمی‏باشند؛ در راستای امنیت و توسعه پایدار مناطق مرزی استان خراسان رضوی با توجه به قابلیت‏های توسعه شهرستان‏های مذکور و رعایت اصل پدافندغیرعامل، مراکزی در سطح محلی و منطقه‏ای پیشنهاد گردیدند

فضای جغرافیایی و به تبع آن ارزشهای فضا نقشی مهم در رفتار کشورها دارد و الگوهای رفتاری متفاوتی مانند همکاری، تعامل، رقابت و ستیز را می آفریند. این تحقیق به بررسی و تحلیل ژئوپلیتیکی رابطه ایران و ترکمنستان می پردازد روش انجام تحقیق در این پژوهش، روش توصیفی- تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات، روش کتابخانه ای (اسنادی) میباشد. نتیجه تحقیق حاضر با تکیه بر یافته های کتابخانه ای نشان میدهد که موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی ترکمنستان در هر سه سطح منطقه ای، فرامنطقه ای و جهانی عامل رقابت قدرتها و تاثیر گذاری در رابطه آنها با آن کشورمی باشد. منابع انرژی ترکمسنتان به همراه عامل خطوط انتقال نیرو و انرژی و صادرات و واردات کالاو بسترهای مهم ژئو اکونومیکی این کشور مهم ترین عامل در رقابت قدرتها بویژه کشور ایران که به عنوان یک قدرت منطقه ایی است در این کشور می باشد. همچنین در عامل ژئوکالچری عامل هم زبانی بیشترین دلیل ایجاد رابطه دو کشور می باشد و در عامل ژئو استرتژیکی داشتن خطوط طولانی مرزی به همراه عدم وجود عقبه استراتژیکی مناسب برای کشور ترکمنستان و حضور و رقابت قدر ت ها در این کشور عمده ترین دلایل اثر گذار در رابطه دوکشور ایران و ترکمنستان می باشد. همچنین برپایه یافته های کتابخانه این نتیه حاصل شد که برای بازیگران فرامنطقه ای مانند چین و روسیه عامل انرژی و بازارمصرف و بخصوص برای روسیه عامل ژئواسترتژیکی از دلایل مهم نفوذ این قدرت ها در این کشور می باشند. برای حضور قدرت جهانی مانند امریکا مهمترین دلیل عامل ژئواستراتژیکی حضور در منطقه حیات خلوت روسیه و مهار نفوذ بیشتر روسیه در این منطقه به همراه عوامل انرژی و بازار مصرف کالا می باشد و برای قدرت های منطقه ای مانند ترکیه و ایران عوامل ژئواکونومیکی، سازه انسانی و انرژی می باشد.

در کشور ما مناطق مرزی از نقاط حساس و استراتژیک کشور به شمار می روند. محدودیت های بالقوه طبیعی و اقتصادی و دوری از مرکز کشور و به تبع آن دوری از کانون های قدرت و مراکز تصمیم گیری سیاسی، اقتصادی از ویژگی های اصلی این مناطق است. در این راستا، تاسیس بازارچه مرزی یکی از شناخته شده ترین روش های توسعه اقتصادی نواحی مرزی محسوب می شود؛ که می تواند تحول شگرفی در تولید، اشتغال، تثبیت جمعیت مرزنشین، افزایش درآمد و در نهایت توسعه و امنیت پایدار را در این مناطق ایجاد کند. این پژوهش با تکیه بر منابع کتابخانه ای و میدانی به بررسی بازتاب-های سیا سی- فضایی بازارچه مرزی ماهیرود شهر سربیشه در منطقه بعد از تاسیس آن پرداخته است. سوال اصلی این پژوهش آن است که تاسیس و فعالیت بازارچه مرزی ماهیرود چه بازتاب های سیاسی فضایی به همراه داشته است؟ نتایج تحقیق حاکی از آن است که با فعال شدن بازارچه مرزی ماهیرود سربیشه، در بخش تغییرات کالبدی، اقدامات عمرانی چشمگیری در بخش تأسیسات و خدمات زیربنایی همچون شبکه حمل و نقل، آب، برق، گاز، مخابرات، شبکه خدمات تجاری، رفاهی، اقامتی و تاسیس نهادها و سازمان های اجرایی و اداری صورت گرفته است. این بازارچه ضمن افزایش انگیزه برای سکونت، افزایش اشتغال، کاهش محرومیت و فقر، کاهش مهاجر فرستی منجر به کاهش گرایش مرزنشینان به قاچاق کالا و مواد مخدر شده است. همه این نتایج منجر به بهبود نسبی شاخص های امنیت و توسعه در منطقه شده است.

موقعیت جغرافیایی که شامل موقعیت های ثابت و نسبی می گردند همواره بر قدرت ملی کشورها و به تبع آن در امنیت ملی هر کشور تاثیرات فراوانی از خود نشان داده و سبب تحولات گسترده¬ای در کشورها خواهد شد. کشور ایران نیز به عنوان یک قدرت منطقه ای با واقع شدن در یک موقعیت بسیار حساس به لحاظ ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی هموراه یکی از پر چالش ترین موقعیت های جغرافیایی را در طول تاریخ داشته است. بر اساس مطالعات نگارنده موقعیت جغرافیایی ایران به گونه ای است که در زمان¬هایی که کشور قدرت داشته است باعث افزایش منزلت ژئوپلیتیکی آن گردیده و در مواقعی که حکومت سیاسی ضعیف بوده کشورهای سلطه گر بر آن تسلط پیدا کرده و از آن سوء استفاده های گوناگونی کرده اند. در نتیجه با توجه این مطلب می توان گفت موقعیت جغرافیایی به شکل مستقیم سبب افزایش یا کاهش امنیت ملی نیز می گردد. اگر حکومت توانایی استفاده از موقعیت ویژه خود را داشته باشد این مزیت نسبی تبدیل به قوت خواهد شد و بر امنیت ملی کشور می افزاید اما اگر حکومت نتواند از موقعیت طبیعی و استراتژیکی خود بهره ببرد دیگر کشورها این موقعیت را از دست نداده و قدرت¬های فرامنطقه ای از آن به نفع خود استفاده می¬کنند و سبب کاهش امنیت ملی خواهد شد.

پیشرفت های فناوری های نظامی و تجربه جنگ های نیم قرن اخیر نشان می دهد که همواره شهرها به دلیل وجود مراکز تجمع سرمای? مادی و انسانی و همچنین وجود تاسیسات و مراکز حیاتی ، حساس و مهم جزو هدف های اولیه و اساسی برای دشمن در هنگام جنگ محسوب می شوند. برای مقابله با این نوع تهدیدات و حملات، پدافند غیر عامل یکی از موثرترین و پایدارترین روش های دفاع محسوب می شود؛ به عبارت دقیق تر ، یکی از کاربردهای اساسی پدافند غیر عامل ، حفاظت از شهرها و شهروندان در مقابل حملات نظامی و تروریستی است. در این چارچوب لازم است ، ضمن تبیین انواع تهدیدات نظامی و تروریستی، مهمترین مناطق ، تاسیسات و مراکز مورد تهدید در شهرها مورد بررسی و شناخت قرار گیرد تا مسئولین و نهادهای مربوطه با انجام اقدامات پدافند غیر عامل به مقابله با تهدیدات برخیزند. محدوده مورد مطالعه این پژوهش شهر کاشان است. این شهر به عنوان دومین شهر مهم استان اصفهان و از جمله شهرهای مهم صنعتی، اقتصادی و امنیتی کشور بوده که نیاز اساسی به رعایت اصول و ملاحظات پدافند غیر عامل می باشد. روش مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی، از نوع کاربردی-عملیاتی می باشد که با استفاده از اطلاعات کتابخانه ای و میدانی از وضعیت مراکز حیاتی ، حساس و مهم شهر کاشان در خصوص میزان در خطر بودن آنها در مقابل حملات نظامی و تروریستی را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد . نتایج این پژوهش نشان می دهد که برخی از مراکز، زیرساخت ها و تاسیسات شهر کاشان از جمله زیرساخت سوخت، برق، آب و خدمات اضطراری نسبت به بقیه مراکز و تاسیسات این شهر متناسب با اصول و ملاحظات پدافند غیر عامل نبوده که همین عامل باعث تهدید بیشتر این مراکز در مقابل حملات نظامی و تروریستی شده و آسیب پذیری این مراکز را در مواجهه با حملات و نفوذ دشمن افزایش داده است.

چکیده: در جغرافیای سیاسی، اگر به عوامل سرزمین، حکومت و ملت به عنوان عناصر بنیادین کشور نگریسته می¬شود، بدون تردید، پایتخت نیز به عنوان مرکز و محور نیروی محرکه آن، از اهمیت بالایی برخوردار است. پایتخت¬ها به عنوان محل تجلی کارکردهای نظام¬های اجتماعی، از اهمیتی قابل توجهی برخوردارند و موضوع تغییر پایتخت، انتقال و مکان¬یابی برای محل جدید موضوعی مرسوم و با سابقه¬ای تاریخی به شمار می¬آید. این در حالی است که هر دولتی، زمانی که پایتخت خود را فاقد کارایی لازم در سیستم جغرافیای سیاسی کشور و نظام ژئوپلیتیک جهانی ببیند، سعی خواهد نمود تا با انتقال پایتخت به مکان جدید مشکل را در گستره جغرافیای سیاسی کشور بر طرف سازد. در حال حاضر پایتخت ایران(تهران) با مشکلاتی مواجه شده که باعث شده تا بحث انتقال پایتخت در کشور مطرح شود. در این پژوهش مسائل مرتبط با تغییرات پایتخت و عوامل تأثیرگذار در روند توسعه کشور با بهره¬گیری از تحقیقات و نظرات متخصصین به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفت و نتایج زیر بدست آمد: حفظ تهران به عنوان پایتخت و اتخاذ و پیاده¬سازی سیاست قطبهای کارکردی که تقریباً تمام پهنه جغرافیایی کشور را شامل شود. حفظ تهران به عنوان پایتخت و دادن اختیارات به سطوح پایین¬تر قدرت و اتخاذ سیاست حکومت محلی در قالب نظام بسیط غیرمتمرکز. سیستم چند پایتختی که بخشی از وظایف پایتخت بین دو یا سه شهر تقسیم شود. در اولویت آخر انتقال پایتخت از تهران. واژگان کلیدی: پایتخت، ایران، انتقال پایتخت، توسعه

توجه به آمایش دفاعی سرزمین، زمینه اصلی تهیه برنامه های توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هر منطقه را می-تواند فراهم آورد و نقش به سزایی در توسعه ملی و برنامه ریزی منطقه ای دارد. یکی از مناطقی که آمایش سرزمینی آن از نظر امنیتی و دفاعی ضروری است مناطق مرزی می باشد. با توجه به پتانسیلهای بالقوه ای که نواحی حاشیه ای کشور دارند با رویکرد پدافند غیر عامل می توان از منابع و امکانات این نواحی بسته به ویژگیهای جغرافیایی آنها استفاده لازم و بهینه را نموده و زمینه توسعه پایدار را در این مناطق مهیا نمود. جزیره ابوموسی نیز به عنوان یکی از مناطق مرزی ایران در جنوبی ترین حد آبهای سرزمینی قرار دارد، بنابراین لازم است با توجه به اهمیت متعددی که برای ایران دارد در زمینه ی آمایش سرزمینی جزیره، ملاحظات دفاعی – امنیتی مورد توجه قرار گیرد. از جمله شاخص ها و ویژگی هایی که در ملاحظات دفاعی – امنیتی آمایش سرزمینی جزیره ابوموسی موثر می باشد شاخص-های جغرافیایی، فرهنگی- اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک می باشد. دوری از مرکز، انزوای جغرافیایی و... در بخش جغرافیایی، ناپایداری سکونت، تفاوتهای فرهنگی، قومی و مذهبی با مناطق داخلی کشور و... در بخش فرهنگی- اجتماعی، تهدیدات خارجی و داخلی، اختلافات مرزی با امارات و... در بخش سیاسی، زیرساخت های حمل و نقل، تاسیسات زیر بنایی، مکان یابی مراکز صنعتی و... در بخش اقتصادی و... از جمله شاخص هایی هستند که در آمایش دفاعی جزیره تاثیر گذارند و باید در روند آمایش سرزمینی جزیره مورد توجه قرار گیرند

فضای جغرافیایی و به¬تبع آن ارزش¬های فضا، نقشی مهم در رفتار کشورها دارد و الگوهای رفتاری متفاوتی مانند همکاری، تعامل، رقابت و ستیز را می¬آفریند. این تحقیق به بررسی و تحلیل اهداف و منافع ژئوپلیتیکی رابطه ایران و ترکیه با ازبکستان می¬پردازد. روش انجام تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات، روش کتابخانه¬ای (اسنادی) می-باشد. نتیجه تحقیق حاضر با تکیه بر یافته های کتابخانه ای نشان میدهد که موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی ازبکستان در سه سطح منطقه ای، فرامنطقه ای وجهانی عامل رقابت قدرتها و تاثیرگذاری در رابطه آنها با این کشور می باشد. منابع انرژی به همراه عامل خطوط انتقال انرژی، کالا، بازار مصرف، و بسترهای مهم ژئو اکونومیکی، ژئوکالچری در این کشور مهم ترین عامل در رقابت قدرتها بویژه کشور ایران و ترکیه که به عنوان قدرتهای منطقه ای می باشند، محسوب می گردد. برپایه یافته های تحقیق این نتیجه حاصل شد که، کشورهای ایران و ترکیه برای نفوذ در منطقه دارای اهداف گوناگون بوده اند و برای رسیدن به این اهداف از ابزارهای گوناگونی بهره گرفته اند، که در این بین ترکیه به دلیل استفاده مناسب از فرصت ها و همچنین عدم وجود محدودیت برای ترکیه در منطقه و جامعه جهانی، موفق تر از ایران بوده است. ایران نیز با توجه به محدودیت ها، تحریم ها و برداشت غلط از اسلام سیاسی ایران و همچنین عدم وجود برنامه-ی مشخص و علمی برای حضور در منطقه، نتوانست از ابزارهای مناسب موجود بهره ببرد و در منطقه نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی داشته باشد. و از طرفی هر دو کشور نیز نتوانسته اند از زمینه هایی که می توانستند برای حضور در منطقه بایکدیگر همکاری داشته باشند، استفاده کنند.

در عصر حاضر انرژی کالایی راهبردی محسوب می شود که تامین و حفظ امنیت آن یکی از اولویت ها در عرصه امنیت داخلی و بین المللی و همچنین اقتصاد جهانی می باشد. انرژی از سویی کارکردی سیاسی و بهتبع آن جنبه کسب، حفظ و تداوم قدرت و امنیت دارد و از سوی دیگر یکی از مولفه های تاثیرگذار و مهم در روابط کشور ها به حساب می آید. با توجه به رویدادهای اخیر سیاسی و اقتصادی در جهان، ژئوپلیتیک انرژی نقشی راهبردی تر از همیشه در صحنه معادلات جهانی ایفا می نماید و اهمیت آن برای تولیدکنندگان و مصرف کنندگان غیرقابل انکار است. ایران با برخورداری از ذخایر عظیم نفت و گاز در جهان و باداشتن تجربه طولانی در حوزه انرژی و موقعیت جغرافیایی مناسب، در خلیج فارس و دریای خزر و همسایگی با آسیای مرکزی، از امکان ایجاد پیوند میان منابع انرژی خود از جنوب، شرق و شمال شرقی به وسیله خطوط لوله به مصرف کنندگان آسیایی، برخوردارست. ایران 157 میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت جهان را در اختیار خود دارد که پس از عربستان سعودی بیشترین ذخایر نفت را به خود اختصاص داده است، همچنین 18 درصد از ذخایر گاز جهان نیز در اختیار ایران است که مقام دوم در جهان را به خود اختصاص داده است. موقعیت ایران به ویژه در بخش گاز اهمیت بیشتری دارد، زیرا از یک سو گاز در استراتژی امنیت انرژی مصرف کنندگان آسیایی جایگاهی ویژه یافته است و از دیگر سو ایران از دومین منابع گاز جهان و موقعیت جغرافیایی برتر در منطقه غرب آسیا برخوردار می باشد. یکی از راه هایی که ایران می تواند ضریب امنیت ملی خود را افزایش دهد، توجه به سیاست خارجی مبتنی بر امنیت انرژی است. با توجه به ماهیت پژوهش روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و تحلیل برمبنای اطلاعات گردآوری شده از مطالعات کتابخانه ای و عملیات میدانی و پرسشنامه صورت گرفته که پس از جمع آوری اطلاعات و داده ها و نتایج حاصل از پرسشنامه ها و مصاحبه ها با استفاده از مدل swot و با به کارگیری نرم افزار spss نتایج تجزیه و تحلیل حاکی از آن است که وابستگی معناداری بین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و مقوله انرژی و اینکه انرژی نقش تعیین کننده ای در مناسبات سیاسی به خود اختصاص داده، وجود دارد.

عوامل متعددی بر روند اتخاذ تصمیمات در سیاست خارجی کشورها تاثیرگذارند. یکی از مهمترین عوامل که به وجود آورنده ی فرصتها و تهدیدهای متعدد است، عوامل جغرافیایی می باشند که اثرات پایداری را بر سیاست خارجی و روابط بین کشورها می گذارند. جمهوری اسلامی ایران کشوری منحصر به فرد از لحاظ منابع انرژی و معدنی، موقعیت جغرافیایی، جایگاه ژئوپلیتیکی، سابقه فرهنگی و تمدنی و...می باشد که این موارد ظرفیت مناسبی را برای دستیابی و پیشبرد اهداف و منافع ملی در اختیار این کشور قرار می دهد.در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شد، تاثیرگذاری عوامل جغرافیایی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در چهار دسته شاخص های ژئوپلیتیکی، ژئواستراتژیکی، ژئوکالچر و ژئواکونومیکی مورد بررسی قرار گرفت و بر اساس اطلاعات پرسشنامه مهمترین زیرشاخص های هرگروه تعیین گردید. با این وجود بررسی ها نشان داد که علی رغم اهمیت عوامل جغرافیایی و ژئوپلیتیکی، مولفه های ایدئولوژیک بر روند سیاست خارجی ایران حاکم بوده است و نه تنها از مولفه های جغرافیایی و ژئوپلیتیک به صورت صحیح استفاده نشده است و بلکه این مولفه ها خود منبع تهدید و چالش علیه منافع و امنیت ملی ایران شده¬اند.

مرزها پدیده هایی هستند که اساساً ماهیتی انسانی دارند که انسان به واسطه ی درک اختلاف های میان خود، آنها را ترسیم می کند و در زمینه ی مطالعاتی جغرافیای سیاسی، به عنوان یکی از موضوع های محوری شمرده می شود. در این میان رودها نیز میتوانند نقش مرز طبیعی را ایفا نمایند. رودهای مرزی به آبراههایی اطلاق میگردد که مرز میان دوکشور یا چند کشور را تشکیل میدهند. موضوع آب و تاثیرات آن بر زندگی انسانها نیازی به تجزیه و تحلیل ندارد. نقشه ی جهان بیانگر عدم انطباق مرزهای سیاسی با رودخانه های مرزی میباشد. با عنایت به تحولات اقلیمی و اقتصادی، رشد جمعیت شهری، گسترش صنعت و تکنولوژی میتوان بیان نمود، که در اواسط قرن حاضر مردم جهان بحران آب را تجربه نمایند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و ظهور5 جمهوری در حوزه ی رودهای آمودریا و سیردریا میتوان گفت که موازنه ی انرژی در منطقه بهم خورد و کشورها میراث دار مدیریت نامنسجم و نادرست اتحاد جماهیر شوروی شدند. معمولا کشورهای علیای رودها با ایجاد سدهای عظیم درصدد تولید برق آبی، ذخیره سازی آب برای تامین امنیت غذایی خود و انحراف رودها با کمک قدرتهای فرامنطقه ای هستند. درحالیکه کشورهای پایین دست از آب درجهت گسترش زمینهای کشاورزی برای جمعیت درحال رشد خود بهره برداری میکنند و این عدم توازن در بهره برداری از منابع آب رودهای مرزی خود به مهم ترین منبع تنش میان کشورهای منطقه بدل شده است. این پایان نامه با روش توصیفی تحلیلی به دنبال بررسی اختلافات هیدروپلتیکی کشورهای حوزه ی رودهای آمودریا و سیردریا است و درنهایت نشان میدهد که مهم ترین دلایل بروز و تشدید اختلافات مرزی ناشی از عدم مدیریت صحیح، سدسازی های گسترده، تغییرات آب و هوایی، دخالت قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای، رشد جمعیت، گسترش شهرنشینی و تک محصولی بودن کشاورزی منطقه میباشد.

از ضروریات اصلی پایداری جوامع، وجود امنیت همه¬جانبه در آنها می¬باشد. دشمنان هر حکومت برای براندازی آن از ابزارها و روش¬های مختلفی استفاده می¬کنند تا امنیت و ثبات کشورها را با چالش مواجه کنند. یکی از این روش¬ها و ابزارها در عصر حاضر که به عصر ارتباطات مشهور است، استفاده از فضای سایبر است. جهانی شدن ارتباطات و اطلاعات و افزایش نقش فضای سایبر در زندگی مردم جهان، سبب شده فضای سایبر یکی از منابع مهم کسب، حفظ و افزایش قدرت ملی به شمار رود. از طرف دیگر، در راستای حفاظت و ارتقای امنیت ملی جوامع، ضروری است تا عملکرد و تأثیرات فضای سایبر در زمینه¬های ایجاد یا سلب امنیت را مورد تحلیل و بررسی قرار داد. در این راستا در پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل نقش فضای سایبر بر امنیت ملی جوامع پرداخته و این نتیجه حاصل شد که فضای سایبر از طریق حمله به سیستم¬های حساس بانکی، اعتیاد جوانان به اینترنت، بحران هویت، ایجاد اختلاف و تعمیق تضادهای فرهنگی، قومی و مذهبی، پخش شایعات، جاسوسی و ... در ایجاد ناامنی-های متعدد اقتصادی، اجتماعی – فرهنگی و سیاسی – نظامی اثرات قابل توجهی دارد.

در سال های اخیر به دلیل تحولات شگرف در فناوری اطلاعات، تعاریف و تعابیر جدیدی وارد ادبیات سیاسی جهان شده است. یکی از مهم ترین این تعابیر، جنگ نرم است که نوعی دگر گونی بدون خونریزی یا براندازی بدون خشونت است که در قرون گذشته به این صورت وجود نداشته است. جنگ نرم، هجوم همه جانبه دشمن در حوزه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و... است که نتیجه آن استحاله و جایگزینی هویت های جدید است. دگرگونی ها و تغییرات به وقوع پیوسته در جغرافیای سیاسی واحدهای سیاسی،پیدایش ابعاد نوظهوری از قدرت های فرو ملی در قالب گروه های فراملی و بین المللی،و ترسیم رویه های نوین در ارتباطات شهروندان جهانی خارج از حوزه کنترل و گاه نظارت دولت ها بسامد نواخت ناموزون پارادایم جدید جنگ نرم است.در این حال سلطه ابزاری غرب بر سازوکارهای ارتباطی دنیای کنونی موجب استفاده از آن به عنوان ابزارهای جنگ نرم شده است. در جنگ نرم، مهاجم با بهره گیری از ابزارهای مناسب که در حال حاضر رسانه ها هستند اراده خود را بر یک ملت تحمیل و آن کشور را در ابعاد گوناگون و با روش نرم افزارانه اشغال می کند؛ و به این طریق امنیت ملی کشور آماج را دچار بحران می کند. بر این اساس این پژوهش تلاش دارد تا بامطالعه ای اکتشافی و روش توصیفی ونحلیلی به کنکاش پیامدهای جنگ نرم بر امنیت ملی پرداخته و سپس با استخراج چالش های پیش روی انقلاب اسلامی متأثر از این پدیده به ارائه راهکارها و توصیه های سیاستی بپردازد. همچنین این پژوهش نتیجه می گیرد که انقلاب اسلامی ایران با ترکیب تازه ای از تهدیدهای امنیتی روبرو است و لذا ضروری است در سیاست های امنیتی خویش تجدیدنظر نماید. مسائل امنیتی جدید از جنسی دیگرگونه خواهد بود و سیاست گذاری امنیتی مرسوم قادر به پاسخگویی به چالش های امنیتی نوین نخواهد بود.

عدم پیوستگی سرزمینی از مهمترین تنگناهای ژئوپلیتیکی یک کشور می باشد،بگونه ای که زمینه را برای وابستگی ژئوپلیتیکی به کشورهای دیگر، به منظور برقراری ارتباط زمینی بابخش جدا افتاده خود فراهم می سازد.پژوهش کنونی به بررسی نقش موقعیت جغرافیایی برونگان جمهوری خودمختار نخجوان در وابستگی ژئوپلیتیکی جمهوری آذربایجان به ایران پرداخته است. روش انجام تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات؛روش کتابخانه ای (اسنادی) و پرسشنامه ای است.نتایج یافته ها نشان می دهد که به ترتیب؛اولویت های اقتصادی و تجاری، سیاسی-امنیتی،جغرافیایی و فرهنگی- توریستی بیشترین تأثیر را برافزایش وابستگی ژئوپلیتیکی نخجوان به ایران،دارند.در بعد اقتصادی؛افزایش حمل ونقل زمینی از خاک ایران و سوآپ انرژی، در بعد سیاسی؛تلاش برای کاهش نفوذ قدرت های فرا منطقه ای و منطقه ای ، در بعد جغرافیایی؛ موقعیت ارتباطی و در بعد فرهنگی-توریستی؛لغو روادید و بهبود ارائه خدمات توریسم درمانی،بیشترین اهمیت را داشته اند. اما در حال حاضر و بر اساس یافته های کتابخانه ای؛ حجم فعالیت های ایران در ارتباط با نخجوان،در هرکدام از ابعاد چهارگانه فوق در وضعیت مطلوبی به منظور نیل به مقصود خود،قرار ندارد.

در مجموعه حاضر، تحت عنوان "سنجش اثرات اجتماعی و اقتصادی احداث سد بارزو در شهرستان شیروان و مکانیابی استقرار جمعیت محدوده مخزن سد" سعب بر این است تا با مطالعه اوضاع طبیعی، اجتماعی و اقتصادی شهرستان شیروان، استعدادهای لازم جهت اجرای پروژه، سد بارزو یادآوری شده و اثرات اجتماعی و اقتصادی مثبت و یا احتمالا منفی را گوشزد نمائیم. تا با شناخت و آگاهی بیشتر، حداکثر استفاده را از این پروژه های پرهزینه برده و تحولی چشمگیر در ناحیه شاهد باشیم. نهایتا در زمینه شیوه های انتقال و پیشنهاد نقاطی برای استقرار جمعیت روستاهایی که در زیر مخزن سد مزبور قرار می گیرند، ارائه طریق نموده، تا از مهاجرت این قشر مولد به نقاط دیگر از جمله شهر شیروان جلوگیری به عمل آید. برای انتخاب نقاط مناسب جهت امکان مجدد اهالی، الگو برداری از روش "نهاده سنجی گوتمن" و با در نظر گرفتن 28 عامل (طبیعی، اجتماعی، و فرهنگی) عمل شده است .