سنت رسول اکرم?، به عنوان آخرین ذخیره انبیاء الهی، همواره نزد مسلمانان کامل ترین الگوی انسانی است. این موضوع، هم براساس تأکید و سفارش خداوند در قرآن مبنی بر الگوی حسنه از بُعد نظری، و هم بنا به بروز عملی آن در سیر? پیامبر? و سفارش معصومان بوده است. اما این سنت در دوران خلفا دچار تغییراتی شد و به دنبال این تغییرات، مشکلات عدیده ای نیز با خود در بستر جامعه ایجاد کرد که موجب تغییر ساختار جامع? اسلامی و نارضایتی عموم مسلمانان و اکثریت اصحاب پیامبر? در جامعه شد، تا این که تود? مردم به سرکردگی اصحاب پیامبر? بر علیه خلیف? سوم قیام کردند و او را به قتل رساندند. اکنون آن چه مهم به نظر می رسد این است که پس از رحلت پیامبر? چه تغییرات و انحرافاتی در ابعاد حکومتی، اقتصادی، قضایی و فرهنگی جامع? اسلامی رخ داده است؟ مطالعات انجام شده نشان می دهد، پس از رحلت پیامبر تغییرات و انحرافاتی در سنت نبوی در ابعاد حکومتی، اقتصادی، قضایی و فرهنگی پدید آمد و موجب نابسامانی هایی نیز در اوضاع جامعه شد. امیرالمومنین علی? به عنوان یگانه وصی برحق پیامبر و اصلی ترین پاسدار سنت نبوی، از دوران خلفا شاهد این تغییرات و تحریفات بود و آن ها را با تمام وجود لمس می کرد ایشان با تصمیمی آرمانی و عزمی جدی بنای بازگشت به سنت نبوی را سرلوح? تمامی شئونات حکومتی خویش قرار داد تا سنت فراموش شده را دوباره احیا کند و به جامعه بازگرداند. امام در تبیین افکار خویش در ابتدای حکومت، به افراد جامعه اسلامی فرمود: همانا موضع من نسبت به رسول خدا? پس از رحلت او، همچون موضع من به روزگار زندگی اوست. من شما را به راه و روش پیامبرتان خواهم بُرد و به آنچه فرمان داده شده ام در مورد شما عمل خواهم کرد. امام با جدیت و دقت نظر تلاش کرد، جامع? زمان خویش را منطبق بر آرمان های نبوی پی ریزی و احیا کند. و این امر را در تمامی زمینه های اجتماعی و ابعاد حکومتی در حد امکان و توان خویش تبیین و اجرا کند. بنابراین، امام? با رویکردی جامعه گرا نسبت به سنت پیامبر?، تمامی اعمال، رفتار و گفتار خویش را منطبق با آن قرار داد و به تهییج و تشویق افکار و افراد جامعه به بازگشت به سنت نبوی پرداخت. بدین گونه نسل جدید و نوپای تازه مسلمان و موالی را با پیامبر? و سیر? ایشان آشنا کرد و فرهنگ نبوی را دوباره در جامعه گستراند. ایشان با تغییرات و دگرگونی های زیادی در جامعه روبه رو بودند، اما این موارد امام را از تصمیمش باز نداشت؛ هرچند عده ای از احزاب و گروه های سیاسی به شیو? امام در برقراری سنت نبوی در جامعه معترض بودند و در برابر امام موضع خصمانه گرفتند و جنگ های طاقت فرسایی را به ایشان تحمیل کردند امام هرگز در مقابل این افراد، زیاده خواهی ها و کج رفتاری هایشان پای پس نکشید و تا آخرین حد توان در برابر آنها ایستاد و هم? آنها را به عقب راند. امام با تمام توان کوشید با اقدامی انقلابی و عزمی راسخ، تغییرات و بدعت های به وجودآمده را کنار زند و شیوه و سنت پیامبر? را به جامعه بازگرداند. تحقیق حاضر یک تحقیق تاریخی مقایسه ای می باشد که به شیو? کتابخانه ای و با استفاده از کتاب ها و منابع دسته اول شیعه و اهل سنت، جمع آوری گردیده است. از ویژگی های این تحقیق، بررسی مقایسه ای آن می باشد، که مطالعه ای جامع دربار? موضوعات مختلف حکومتی در ابعاد اجتماعی می باشد، که در طی پنج دوره حکومت متوالی از زمان حکومت حضرت رسول? تا زمان حکومت امیرالمومنین? را در برمی گیرد.