نام پژوهشگر: علی پریمی

مقایسه دیدگاه عبدالجبار معتزلی، فخر رازی و خواجه طوسی در باب گستره عصمت انبیاء
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه پیام نور - دانشگاه پیام نور مرکز - دانشکده الهیات و معارف اسلامی 1394
  علی پریمی   رضا اکبری

فخر رازی، قاضی عبدالجبار و خواجه نصیر الدین طوسی بر عصمت پیامبران به اعتبار بعد نظری که شامل دریافت، حفظ و انتقال وحی می باشد، وحدت نظر دارند. اما در این باب، به اعتبار بعد عملی اختلاف نظرهایی میان این سه شخصیت وجود دارد. قاضی عبدالجبار، صدور گناهان کبیره را به طور مطلق، اعم از پیش از بعثت و پس از بعثت و سهوی یا عمدی، جایز ندانسته، اما از دیدگاه ایشان صدور گناهان صغیره غیر نفرت آور، جایز دانسته شده است. از سوئی دیگر از نظر فخر رازی اگرچه عصمت پیامبران بعد از بعثت ضروری است، اما در عین حال، ایشان عصمت قبل از بعثت را برای پیامبران لازم ندانسته و معتقد است که اگر چه پیامبران گناه کبیره عمدی انجام نمی دهند، اما صدور گناه کبیره سهوی از ایشان ممتنع نیست. اما از نظر خواجه طوسی، عصمت پیامبران به اعتبار بعد عملی مطلق بوده و شامل قبل و بعد از بعثت، گناهان کبیره و صغیره، عمدی و سهوی، نفرت آور و غیر نفرت آور و حتی داوری در منازعات، تشخیص موضوعات احکام دینی، مسائل اجتماعی تشخیص مصالح و مفاسد امور و حتی مسائل عادی زندگی هم می شود. نظریه مختار در خصوص گستره عصمت انبیاء، عصمت به نحو مطلق در هر دو بعد نظری و عملی است؛ بدین معنا که علاوه بر اینکه پیامبر در دریافت، حفظ و ابلاغ وحی از هر گونه اشتباه عمدی یا سهوی معصوم است، در قبل یا بعد از بعثت، گناه کبیره یا صغیره عمدی یا سهوی، آشکار یا پنهان، نفرت آور یا غیر نفرت آور هم انجام نداده است.. بنابراین گستره عصمت، عام بوده و همه عرصه های زندگی پیامبران حتی شئون فردی زندگی آنها را نیز شامل می شود. این نظر، دیدگاه مختار اکثر متکلمان امامیه بوده و نظریه ای برتر در مواجهه با شبهاتی است که مبتنی بر ظواهر برخی از آیات و روایات، در موضوع عصمت انبیاء، مطرح می شود.