در طول دهه های اخیر ژنتیک دانان و تاکسونومیست ها از ژن سیتوکروم اکسیداز ? برای بررسی تنوع بین گونه ای و درون گونه ای موجودات زنده استفاده کرده اند. این ژن با توجه به اینکه در داخل میتوکندری قرار دارد دارای جایگاه اختصاصی خوبی برای بررسی روابط فیلوژنتیکی بین راسته های مختلف حشرات است. در این تحقیق روابط فیلوژنتیکی برخی از حشرات از نظر ریخت شناسی و توالی بخشی از ژن کدکننده سیتوکروم اکسیداز i بررسی گردید. جمع آوری نمونه ها در استان کردستان از شهرستان های قروه، بیجار، سنندج، دیواندره، مریوان و دهگلان صورت گرفت. برای جمع آوری حشرات از تله نوری و تور دستی استفاده شد. نمونه های جمع آوری شده، ابتدا با استفاده از خصوصیات ظاهری شناسایی شدند. پس از شناسایی، دی.ان.ای میتوکندریایی آن ها با استفاده از روش ctab (ستیل تری متیل آمونیوم بروماید) استخراج شد. سپس محصولات polymerase chain reaction برای بخشی از ژن کد کننده سیتوکروم اکسیدازi توالی یابی شدند. تجزیه و تحلیل خوشه ای داده های حاصل بر اساس روش clustalw در نرم افزار megalign برای توالی ها در گونه های مورد مطالعه نشان داد که این نمونه ها در چهار گروه مجزا قرار دارند. به طوری که در گروه اول دو گونه ی chrysopa pallens (ph)و acanthaclisis occitanica(ac) و در گروه دوم گونه های (ek-a) ephestia kuehniella،ek-b)) e. kuehniella ، در گروه سوم گونه هایblatta orientalis (bo-a) و periplaneta americana (pe-b)و در گروه چهارم گونه های (eui-a)eurygaster integriceps وeui-b) ) e. integriceps قرار دارند. در تجزیه و تحلیل خوشه ای داده ها بر اساس توالی اسیدهای آمینه استفاده از خط برش در گراف خوشه ای، گونه ها را به چهار گروه تقسیم نمود،که در گروه اول (ek-a) e. kuehniella،ek-b)) e. kuehniella، eui-a)) e. integriceps ،eui-b)) e. integriceps، در گروه دوم گونه های( p. americana(pe-b و (bo-a ) b.orientalis و در گروه سوم گونه c.pallens (ph) و در گروه چهارم گونه a.occitanica (ac) قرار گرفت. ضریب کوفنیتیک برای تجزیه خوشه ای dna (925/0) و پروتئین (687/0) مثبت و معنی دار بود. نتایج نشان داد که بیشترین تبدیل نوکلئوتیدی بین بازهای آلی تیمین (t) و سیتوزین (c) به تعداد 117، و حداقل میزان جابه جایی بین بازهای سیتوزین (c) و گوانین (g) به تعداد 21 می باشد.