اقتصاد و تجارت خلیج فارس، ارتباط محکمی با راهها و مسیرهای پس‏کرانه‏ای دارد، ایران از طریق این خلیج فارس با 5 قاره جهان ارتباط پیدا می کند،پس منطقه از موقعیت استراتژیک ویژه ای بر خوردار است در قرن چهار تاشش ﻫ..ق راههای مواصلاتی نقش های گوناگونی ایفا می کردندعلاوه بر اینکه وسایل ارتباطی ملل مختلف بودند موجب تبادل فرهنگ وزبان هم می شدند ویا بهتر است بگوییم راهها از آنجاآغاز می شد،این منطقه علاوه بر راه آبی دارای مرزهایی در خشکی بود در دورة فوق الذکر جاده های مواصلاتی توسعه یافت وهدفمند شد ،پس طبیعی بودتأثیرمستقیم در اقتصاد کشور داشته باشد ، پیشرفت راهها تا حدود زیادی مدیون تلاش امراء آل بویه(321ـ448 ﻫ.ق) وسپس سلجوقیان بود زیرا آنهابه سرعت به اهمیت اقتصادی وسیاسی واجتماعی این مسیر بازرگانی واقف شدند ودر جهت ایجاد تسهیلات وتوسعه این راهها ی مواصلاتی از هیچ گونه کوششی دریغ نورزیدند،از طرفی خلیج فارس در مجاورت سرزمین حاصلخیزفارس قرارگرفته بودوفارس نقش شاهراه اقتصادی ـ بازرگانی را داشت که خلیج فارس را به داخل فلات ایران مرتبط وقسمتهای مرکزی ایران را به خلیج فارس وصل می کرد،اقتصاد این دوره یک اقتصاد ترکیبی ـ تألیفی از اقتصاد مناطق مختلف بود که خود از نظر ثروت وامکانات با یکدیگر تفاوتهایی داشتند این رساله برآن است که راههای پس‏کرانه‏ای خلیج فارس و تأثیر آن براقتصاد و تجارت( قرون 4 تا 6 ﻫ.ق) منطقه مورد نظررا مورد بررسی قرار دهد. روش تحقیق :روش تحقیق در این رساله تاریخی(توصیفی ـ تبیینی)واز شیوه جمع آوری اطلاعات مبنی بر مطالعه کتابخانه ای بهره گرفته شده است. به دلیل اهمیت راهها،امنیت راهها وآبادانی راهها وتاثیر مستقیم آن در موقعیت اقتصادی وسیاسی وفرهنگی منطقه در این پژوهش سعی شده نقش این جاده ها درتجارت مورد بررسی قرار بگیرد. این سوال اصلی مطرح است: در این پژوهش چنین مطرح است که راههای زمینی فلات ایران در اقتصاد خلیج فارس در سده‏های میانه قرن (4 تا 6 ﻫ. ق)چه نقش اقتصادی وسیاسی داشت؟ سوال 1: آیا بین اوضاع اقتصادی، سیاسی واجتماعی وراههای پس کرانه های خلیج فارس در قرون میانه رابطه‏ای وجود داشته است؟ فرضیه: راههای پس کرانه ای خلیج فارس در قرن(4تا6 ﻫ .ق)در اقتصاد منطقه نقش حائز اهمیتی داشته است چرا که تجارت ودادوستد کالا با منطق همجوار از طریق همین جاده ها صورت می گرفته است. فرضیه دوم: در قرون میانه بین اوضاع اقتصادی،سیاسی واجتماعی وراههای پس کرانه ای خلیج فارس رابطه ای وجود داشته است،در قرن چهار تا شش هجری توسعه اقتصادی در گرو امنیت سیاسی بود واگر مناطق پس کرانه ای همچون فارس وکرمان از نظر سیاسی دچار هرج ومرج می شدند اقتصاد را تحت تأثیر قرار داده وبا ایجاد نا امنی در راههای مواصلاتی ،بازرگانی یا متوقف می شدویا به کندی صورت می گرفت وبه تبع آن نتیجه تحقیق نشان داد راههای زمینی پس کرانه های خلیج فارس نقش کلیدی در اقتصادمنطقه خلیج فارس داشته است.

حسبه نظامی دیوان¬سالاری است که در دولت¬های اسلامی عهده دار نظارت بر امور اقتصادی، اجتماعی، مذهبی و بهداشتی بوده است. این نظام ریشه در امر به معروف و نهی از منکر دارد پیامبر (ص) و خلفای راشدین خود به بازرسی و نظارت بر بازارها و اخلاق عمومی می¬پرداختند به طوری که در دوران امویان به عنوان یک وظیفه اداری به والی واگذار می شد. اوایل عصر عباسیان، سازمان حسبه شکل گرفت و متصدی آن محتسب نامیده شد. رشد اقتصادی - اجتماعی شهرها، مناسبات شهری و تشکیلات حرفه ای سبب به وجودآمدن نظام اصناف شد و چون تجارت رونق گرفت بنابراین دولت توانایی کنترل و نظارت بر کل امور را نداشت به همین دلیل وظایفی را به نهاد های مختلف سپرد. از جمله این نهادها حسبه بود که اهمیت آن در این بوده است که بطور تخصصی خلق و خوی های، عادات هر شغلی را به طور واضح بیان می کند. اما در طول زمان همیشه نظارت و پیگیری نهادها و مراکز برای پیشبرد اهداف هر سازمان لازم بوده است. مخصوصاً با رشد جمعیت و نیازهای شدید اقتصادی و گسترش شدید روابط جوامع با یکدیگر چرا که افزایش روابط ممکن است بحران های سیاسی، اجتماعی بوجود آورد. هر جامعه یک سری برنامه ها و اهداف اقتصادی،اجتماعی دارد که به سوی وضعیت مطلوب و آرمانی آن جامعه را هدایت می کند این برنامه ها باید مطابق قوانین شرع باشد که نهاد حسبه این نظارت و کنترل را انجام می دهد. به همین جهت در بلاد مختلف دنیای اسلام و از جمله بلاد شرقی که حوزه ی مکانی پژوهش حاضر را در بر می گیرد، کتب چندی درباره حسبه، جایگاه آن کارکردهای محتسب و حوزه ی فعالیت محاکم حسبه به رشته ی تحریر در آمد. نوشتار حاضر ضمن بررسی مختصر سیر تحول حسبه در دنیای اسلام مهم ترین کتاب های نوشته شده دراین خصوص را بررسی کرده و به منابعی همچون نهایه الرتبه فی طلب الحسبه شیزری،معالم القربه فی احکام الحسبه ابن اخوه،نصاب الاحتساب سنامی،الاحتساب اطروش،احکام السلطانیه ماوردی،احیاالعلوم غزالی،احکام السلطانیه ابی یعلی ماوردی، پرداخته است. دستاوردهای پژوهش حاضر حاکی از این است که حسبه نگاری در بلاد شرقی جهان اسلام زمینه های نهادینگی و کارکرد موثرتر نهاد حسبه را هموار نموده و در تثبیت جایگاه آن در ساختار سیاسی و اجرایی این مناطق اثر گذاربوده است.