این مطالعه جهت بررسی اثر افزودن منابع مختلف سلنیوم به جیره غذایی گاو های شیری تغذیه شده با سطوح بالای پنبه دانه طراحی و اجرا شد. 12 رأس گاو شیری هلشتاین با میانگین تولید 4 ± 40 کیلوگرم در غالب طرح مربع لاتین مستقل ناقص با 4 تیمار و 3 تکرار مورد استفاده قرار گرفتند. آزمایش در 3 دوره 28 روزه شامل 21 روز دوره سازگاری و 7 روز نمونه برداری اجرا شد و تیمار های آزمایشی شامل: 1 (جیره پایه محتوی 20% پنبه دانه بدون مکمل سلنیوم)؛ 2 (جیره شاهد + 0/3 میلی گرم سلنیوم معدنی در کیلوگرم ماده خشک، از منبع سلنیت سدیم)؛ 3 (جیره شاهد +0/3 میلی گرم سلنیوم آلی در کیلوگرم ماده خشک، از منشأ مخمر غنی از سلنیوم) و 4 (جیره شاهد +0/3 میلی گرم نانو سلنیوم در کیلوگرم ماده خشک) بودند. نمونه گیری از شیر، مدفوع، محتویات شکمبه و خون دام های مورد آزمایش و همچنین تعیین وزن و امتیاز بدنی و مقدار خوراک مصرفی هر دام در ابتدا و انتهای هر دوره آزمایشی انجام شد. نتایج حاصل از آزمایش با رویه glm و نرم افزار sas مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. مصرف ماده خشک روزانه بین تیمارها اختلاف معنی داری نداشت (0/05<p). میانگین تولید شیر گاوهای تغذیه شده با جیرههای غذایی 1 تا 4 به ترتیب 38/16، 38/74، 40/39 و 39/92 کیلوگرم در روز و میانگین تولید شیر تصحیح شده بر اساس 4 درصد چربی به ترتیب 32/81، 33/54، 36/32 و 34/77 کیلوگرم در روز بود. نتایج به دست آمده از تجزیه واریانس مربوط به میزان تولید شیر نشان داد که اثر منابع سلنیوم مورد مطالعه بر میانگین تولید شیر و تولید شیر تصحیح شده بر اساس 4 درصد چربی در تیمارهای مختلف معنی دار بود (0/05>p)، بطوریکه تیمار شاهد کمترین و تیمار حاوی سلنیوم آلی بیشترین مقدار این فراسنجه را نشان دادند. در این مطالعه افزودن منابع مختلف سلنیوم، بویژه مخمر سلنیومی (تیمار 3) و نانو سلنیوم (تیمار 4)، به جیره پایه موجب افزایش درصد و مقدار چربی و پروتئین شیر و در مقابل کاهش تعداد محتوی سلول بدنی شیر شد (0/05p<). در مقابل افزودن منابع مختلف سلنیوم در این مطالعه تغییری در درصد لاکتوز و مواد جامد بدون چربی شیر ایجاد نکرد (05/0p>). میانگین درصد اسید چرب 18 کربنی در گاوهایی که با جیرههای 1 تا 4 تغذیه شده بودند، به ترتیب 6/67، 6/64، 8/22 و 7/73 درصد بود. نتایج حاصل از تجزیه واریانس این صفت نشان داد که افزودن منابع مختلف سلنیوم به جیره پایه بطور معنی داری باعث افزایش میانگین درصد اسید چرب 18 کربنی شد (0/05p<)، بدین صورت که کمترین مقدار این فراسنجه مربوط به تیمار شاهد و در مقابل بیشترین مقدار مربوط به تیمار محتوی سلنیوم آلی بود. میانگین درصد ایزومر سیس 9، ترانس 11-cla در گاوهایی که با جیرههای 1 تا 4 تغذیه شده بودند، به ترتیب 0/84، 0/69، 1/23 و 1/14 درصد بود که تیمار محتوی سلنیوم آلی در بین تیمارهای مختلف بیشترین میانگین درصد این اسید چرب را به خود اختصاص داد (05/0p<). استفاده از مکمل سلنیوم اختلاف معنی داری را در غلظت گلوکز، آلبومین، پروتئین تام، گلوبولین، ازت اوره ای، کراتنین، کلسیم، فسفر ، مس و روی سرم و تعداد گلبول های سفید، تعداد گلبول های قرمز خون در تیمار های مختلف ایجاد نکرد. تغذیه منابع مختلف سلنیوم به گاو های مورد آزمایش موجب کاهش معنی دار غلظت آهن، تری گلیسرید، کلسترول، لیپوپروتئین با چگالی کم، فعالیت آنزیم های آسپارتات آمینو ترانسفراز، آلکالین فسفاتاز و کراتین فسفوکیناز و غلظت هورمون t4 سرم (0/05>p) و در مقابل افزایش فعالیت گلوتاتیون پراکسیداز خون، فعالیت آنتی اکسیدانی کل پلاسما و غلظت هورمون t3 سرم شد (0/05>p). استفاده از مکمل های مخمر سلنیومی و نانو سلنیوم موجب افزایش گوارش پذیری تمامی مواد مغذی جیره پایه به استثنای پروتئین خام شد (0/05>p). نتایج بدست آمده در تحقیق حاضر نشان داد که تغذیه سلنیوم بطور معنی داری باعث افزایش تولید کل اسیدهای چرب فرار و کاهش غلظت آمونیاک تولیدی در شکمبه نسبت به گروه شاهد شد (0/05>p). تیمارهای آزمایشی همچنین اثر معنی داری بر جمعیت پروتوزوآیی شکمبه داشتند (0/05p<) و افزودن منابع مختلف سلنیوم بطور معنی داری باعث افزایش جمعیت پروتوزوآیی شکمبه شد. مکمل سلنیوم به طور معنی داری موجب افزایش تولید گاز پس از 144 ساعت انکوباسیون، پتانسیل تولید گاز، غلظت اسیدهای چرب کوتاه زنجیر، انرژی قابل متابولیسم و تجزیه پذیری موثر حاصل از آزمون تولید گاز پس از 144 ساعت انکوباسیون شد (05/0p<). اما در مقابل تیمار های آزمایشی اثری بر مقدار گاز تولیدی طی 24 ساعت انکوباسیون و فراسنجه های محاسبه شده از این آزمایش، به استثنای ازت آمونیاکی و اسید های چرب فرار تولیدی در بین تیمارها از لحاظ آماری معنی دار نبود (0/05<p). در مجموع از نتایج به دست آمده در این مطالعه می توان چنین نتیجه گرفت که، استفاده از منابع مختلف سلنیوم به همراه سطوح بالای اسیدهای چرب غیر اشباع از منبع پنبه دانه در جیره گاو های هلشتاین، بویژه دو منبع آلی و نانو این عنصر با بهبود الگوی حاکم بر تخمیر میکروبی در شکمبه، موجب افزایش قابلیت هضم مواد مغذی جیره پایه و به تبع آن ارتقای سطح تولید شیر و همچنین بهبود ترکیب شیر تولیدی گاو های شیری شد. همچنین افزودن مکمل سلنیوم به جیره گاو شیری باعث بهبود فراسنجه های بیوشیمیایی خون و افزایش فعالیت گلوتاتیون پراکسیداز و در نتیجه ارتقای توان آنتی اکسیدانی بدن شد که خود می تواند دلیلی بر افزایش توان تولیدی دام باشد. در این زمینه انجام تحقیقات بیشتر در جهت تعیین تاثیر استفاده از سطوح مختلف انواع مکمل سلنیوم در جیره غذایی گاو های شیری جهت حصول به بهترین نتیجه ضروری به نظر می رسد.