فسفر یکی از عناصر ضروری پرمصرف برای رشد گیاه محسوب می ¬شود، اما برخلاف سایر عناصر غذایی پرمصرف، کم¬ ‎تحرک ترین عنصر در خاک می ¬باشد. یکی از روش ¬های قابل استفاده نمودن منابع فسفر موجود در خاک بهره¬ گیری از توان زیستی خاک و به¬ویژه باکتری های حل کننده فسفات می باشد. تولید اسیدهای آلی و آنزیم های فسفاتاز از مکانیسم¬های اصلی درگیر در انحلال و رهاسازی فسفر خاک می باشد. حضور باکتری های حل کننده فسفات و همچنین فعالیت فسفاتازی خاک متأثر از شرایط حاکم بر خاک از جمله شرایط اقلیمی، نوع پوشش گیاهی و حتی نوع کاربری اراضی به لحاظ کشت گیاهان مختلف می ¬باشد. برای درک روابط موجود و با توجه به اهمیت و جایگاه موضوع، در این مطالعه از دو اقلیم متفاوت نیمه¬مرطوب (منطقه فندقلو¬- استان اردبیل) و نیمه¬خشک (منطقه نمین- اردبیل) نمونه های خاک از زمین هایی با کاربری تحت کشت گیاهان لگوم، غلات و بدون کشت نمونه ¬برداری شد و فعالیت فسفاتازی (اسیدی و قلیایی) نمونه های خاک مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفت که میزان آنزیم فسفاتاز اسیدی در اقلیم نیمه مرطوب و شرایط عدم کشت و آنزیم فسفاتاز قلیایی در کاربری کشت لگوم و اقلیم نیمه خشک بیشترین مقدار به ترتیب µg pnp/g.h 59/866 و µg pnp/g.h 15/795 بدست آمد. پس از این مرحله، پراکنش باکتری های حل کننده فسفات با استفاده از محیط های اسپربر معدنی و آلی مورد بررسی قرار گرفت. شمارش و گزینش باکتری ها در محیط اسپربر معدنی با توجه به تولید هاله شفاف در حضور تری ‎کلسیم فسفات و در محیط اسپربر آلی (اینوزیتول هگزا فسفریک اسید بعلاوه bcip) با تولید فنوتیپ آبی برای کلنی های رشد یافته انجام گرفت. تعداد کل باکتری ها در کاربری لگوم و اقلیم نیمه خشک بیشترین بود (cfu/g 106×13/14) ، اما تعداد باکتری های حلکننده فسفات در هر دو محیط آلی و معدنی در شرایط عدم کشت و اقلیم نیمه مرطوب حداکثر بود (به ترتیب 106×9/1 و 106×48/1). در این مطالعه در مرحله گزینش از محیط معدنی 43 ایزوله و از محیط آلی 97 ایزوله غربالگری شد. این سویه ها مجدداً به صورت همزمان در کشت های نقطه ای بر اساس قطر هاله شفاف و قطر کلنی یا شدت رنگ آبی ایجاد شده مورد ارزیابی قرار گرفتند و سویه های غربال¬شده برتر در مرحله بعد در محیط های اسپربر مایع، بر¬اساس آزادسازی فسفر مورد سنجش و مقایسه قرار گرفتند. در پایان 5 سویه برتردر انحلال فسفات معدنی و آلی برای شناسایی نامزد¬ شدند که روش مولکولی مبتنی بر ژن های 16s rdna انجام گرفت، نتایج شناسایی مولکولی نشان داد که ایزوله c1 و c4 به ترتیب بیشترین تشابه را با جنس های pseudomonas sp. و stenotrophomonas sp.داشتند و ایزوله یc16 متعلق به جنس pseudomonas sp. بود که تعیین گونه ی آن نیاز به انجام تستهای بیوشیمیایی بیشتری دارد. همچنین با اندازه گیری ویژگی¬های فیزیکی و شیمیایی نمونه های خاک و اطلاعات به دست آمده از فعالیت آنزیمی خاک و پراکنش باکتری های حل کننده فسفات، روابط موجود از نظر آماری در قالب یک آزمایش فاکتوریل بر پایه ی طرح کاملا تصادفی چند مشاهده ای توسط نرم افزارهایspss و mstat-c مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از آن بود که بین آنزیم فسفاتاز اسیدی با کربن آلی، درصد رس و سیلت خاک اثر مستقیم و مثبت و با کربنات کلسیم اثر مستقیم و منفی وجود دارد. همچنین ph، سیلت و رس خاک اثر مستقیم و مثبتی بر آنزیم فسفاتاز قلیایی داشتند.

یکی از راه های رفع کمبود رویzn) ) در جوامع بشری استفاده از ارقام گندم برخوردار از کارآیی جذب بالا برای این عنصر می باشد. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی در ارقام گندم بهاره از لحاظ کارآیی جذب و انتقال روی به دانه دو آزمایش جداگانه (فاقد و واجد محلول پاشی روی) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا و تجزیه واریانس مرکب بر روی آن انجام شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب صفات مورد ارزیابی حاکی از آن بود که بین ارقام به غیر از صفات میزان روی در دانه و آندوسپرم از نظر کلیه صفات تنوع ژنتیکی بالایی وجود دارد. اثر متقابل رقم*روی در مورد صفات تعداد پنجه بارور، عملکرد کلش، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و عملکرد دانه معنی دار و در مورد صفات دیگر غیر معنی دار شد. اختلاف بین سطوح روی نیز برای صفات وزن هزار دانه، تعداد دانه در سنبله، عملکرد کلش، عملکرد دانه، مقدار روی در کل دانه معنی دار شد. بیشتر ین ضریب تغییرات ژنتیکی و وراثت پذیری عمومی به ترتیب مربوط به عملکرد کلش و عملکرد دانه بودند. طبق نتایج تجزیه همبستگی و رگرسیون، ویژگی های میزان روی در کل دانه و آندوسپرم با عملکرد دانه رابطه خطی نشان ندادند و تغییرات آن ها مستقل از تغییرات عملکرد دانه بود. در شرایط واجد محلول-پاشی روی بیشترین اثر مستقیم بر روی عملکرد دانه، به ترتیب نزولی، مربوط به وزن هزار دانه، تعداد دانه در سنبله، عملکرد کلش و طول مدت پر شدن دانه بود. در شرایط فاقد محلول پاشی روی بیشترین اثر مستقیم را، به ترتیب نزولی، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد کلش و طول سنبله بر روی عملکرد دانه داشتند. عدم همبستگی stiها براساس ویژگی های عملکرد دانه، محتوای روی کل دانه و محتوای روی آندوسپرم نشان از استقلال آن ها و این نتیجه را در بر داشت که گزینش بر اساس این شاخص ها باید به شکل مستقل ولی همزمان جهت انتخاب ارقام روی کارآ و در عین حال دارای عملکرد بالا صورت پذیرد. مطابق بند فوق در پژوهش حاضر ارقام کویر و گنبد به عنوان ارقام روی کارآ و دارای عملکرد بالا معرفی شدند.