نام پژوهشگر: [جمیل واعظی
زهرا خوش زبان محمود ذکایی
جلبک ها تولیدکننده های اولیه موادآلی در محیط های آبی اند که حلقه اولیه و اصلی زنجیره های غذایی را تشکیل می دهند. به عنوان مهمترین گروه جلبک ها می توان جلبک های سبز را نام برد که بیشترین تعداد جنس و گونه، به همراه بالاترین پراکنش جهانی را دارا می باشند (guiry and guiry, 2014). قدمت شناخت و استفاده از جلبک ها به2000 سال پیش می رسد. شناسایی جلبکها به صورت علمی ظاهرا از اواسط قرن هجدهم شروع شد. در سال 1754 میلادی "لینه" نام متداول ولی غیررسمی جلبک را ابداع نمود (bold et al., 1985). امروزه در کشورهای پیشرفته بیشتر جنبه های کاربردی جلبک ها مطالعه می شود و فهرست های گونه ای موجود در رابطه با تغییرات عوامل محیطی و آلودگی ها مورد ارزیابی قرارمی گیرند. مطالعات اولیه قابل توجه در زمینه فلور جلبکی ایران در سالهای 1338 تا 1340 توسط l?ffler انجام شد (l?ffler, 1959 &1961). بر اساس مطالعات اخیر، فهرست سیستماتیک جلبکی احتمال وجود 1304 گونه و 1559 فراگونه یا زیرگونه جلبک را در ایران نشان می دهد (zarei -darki, 2009). در محیط های آبی مختلف، فراوانی و تنوع هر یک از جوامع جلبکی و نقش آنها متفاوت است. در محیط های دریایی و آب های شیرین ساکن مانند دریاچه ها و برکه ها اهمیت فیتوپلانکتون ها بیشتر است. گر چه تعداد قطعی آن ها مشخص نیست لیکن در مجلات علمی معرفی گونه های جدید به طور مرتب صورت می گیرد. خصوصیات متنوع و شرایط گوناگون زیست در جلبک ها، آن ها را برای کاربردهای مختلف تجاری مورد هدف قرار داده است. تحقیقات بسیاری که امروزه انجام شده از اهمیت اقتصادی و کاربردی جلبک های میکروسکوپی در صنایع دارویی، غذایی، تولید انرژی و ... پرده برداشته است. هم اکنون در بسیاری از کشورهای صنعتی جلبک ها در حد بسیار وسیع کشت و تولید می شوند. (افشارزاده 1382؛ bhakuni& rawat, 2005 و hallman, 2007). ترکیب و دینامیک جوامع جلبکی تحت تأثیر برهم کنش بین اعضای این جوامع و همچنین تحت تأثیر فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی محیط است. بیشترین تأثیر جلبک ها بر یکدیگر و بر سایر ارگانیسم ها و نیز تاثیر سایر ارگانیسم ها بر جلبک ها، از طریق مواد شیمیایی و درواقع برهم کنش آللوپاتی است (irfanullah & moss, 2005). این برهم کنش ها به اثرات مفید و یا مضر ترکیبات منتشرشده توسط یک گونه بر روی گونه دیگر اشاره دارد که هم در محیط های خشکی و هم در محیط های آبی اعم از آب شیرین و شور روی می دهند. در زیستگاه های آبی تمام ارگانیسم های تولیدکننده اولیه (سیانوباکتری ها، میکرو و ماکروجلبک ها وهمچنین نهان دانگان) قادر به تولید و انتشار ترکیبات فعال آللوپاتی هستند. (hu & hung, 2008). متابولیت های آلی (آللوکمیکال های) رها شده از یک ارگانیسم می تواند رشد سایر ارگانیسم ها را تحریک یا مهار کند. این برهم کنش های آللوکمیکال یک دلیل مهم سازگاری در بسیاری از اجتماعات زیستی می باشند. ترکیبات آللوکمیکال یا به طور فعال ترشح شده یا تحت تاثیر فرایندهای تاثیرپذیر به وجودمی آیند. سلول های جلبکی، زخم در بافت های گیاهی یا پوسیدگی، اپی فیت ها و فیتوپلانکتون ها در مجاورت گیاه دهنده می توانند جز این عوامل تاثیرگذار باشند. مطالعات متعدد انجام شده از سال 1920 حاکی ازروابط رقابت آمیز بین ماکروفیتها و فیتوپلانکتون می باشند. آللوپاتی مکانیسم مهمی در تعاملات بین ماکروفیت های غوطه ور و فیتوپلانکتون ها در دریاچه های کم عمق است. گونه های فیتوپلانکتون حساسیت های مختلفی در برابر ترکیبات آللوشیمیایی از خود نشان می دهند. به عنوان مثال، سیانوباکتری ها و دیاتومه ها از جلبک های سبز حساس ترند (xiao et al., 2009). گیاه ceratophyllum demersum l. (چنگال آبی یا علف شاخی) قادر به تولید و انتشار ترکیبات آللوپاتی می باشد که باعث اثرات مهاری در برخی از گونه های سیانوباکتری سمی و در برخی گونه ها مانند گونه هایی از chlorella سسب تسهیل رشد آنها شده است (kogan & chinnova, 1972). scenedesmus های پلانکتونی عمدتاً در برکه ها و دریاچه های یوتروف یافت می شوند و به ندرت در آب های شور دیده می شوند و دارای توزیع جهانی اند. برخی ازگونه های scenedesmus مقاومت زیادی در برابر آللوکمیکال ها نشان می دهند. مطالعه گونه s. obliquus نشان داد که تحت تأثیر ترکیبات گوگردی آزاد شده از chara contraria و ch. globulariقرارنمی گیرد (mulderij et al., 2003). همچنین مطالعات روی برخی گونه های این جنس نشان داده است که c. demersumرشد آن ها را تسهیل کرده است (xiao et al., 2009). در سالهای اخیر توجه بیشتری به مطالعه آللوپاتی در محیط های آبی که در مدل های اکولوژیکی ور یاضی بیان می شوند، صورت گرفته است. از جمله دلایل این توجه؛ استفاده از گیاهان آللوپات و یا ترکیبات آللوشیمیایی به منظور تجدید اکوسیستم های آبی آسیب دیده، کنترل علف های هرز و بلوم های جلبکی ، حذف موادمغذی از آب و بهبود چشم اندازهای آبی می باشد (erhard, 2006 ; nakai et al., 1999). با توجه به بررسی های انجام شده در زمینه فلور جلبکی و فراوانی گونه های جلبک سبز، و مطالعات اندکی که در زمینه فلور جلبکی ایران انجام شده است، همچنین کاربردهای ارزشمند ریزجلبک ها؛ آزمایش اول این پژوهش با هدف شناسایی گونه های کلونی سبز غیرمتحرک مشهد و حومه انجام گرفت که طی آن نمونه های آب شیرین از چندین ایستگاه جمع آوری و گونه های یافت شده در آنها، با استفاده از کلیدهای مربوطه شناسایی گردید. در آزمایش دوم این پژوهش گونه هایی از جنس scenedesmus خالص سازی شدند و با توجه به اثرات آللوپاتی ماکروفیت ها در سیستم های آبزی، اثر گیاه ceratophyllum demersum l. بر رشد گونه های scenedesmus بررسی شد.