«قلب» در ریشه لغت به معنای تغییر و تحول و دگرگون شدن است. با نگاهی به آیات و روایات دامنه گستردهای که برای معنا و مفهوم قلب لحاظ شده آشکار میگردد به نحوی که علاوه بر انفعال و احساس و عمل نیز به عنوان محل ادراکات حصولی و وسیلهای جهت شهود عرفانی و ادراکات حضوری نیز مطرح میگردد. از منظر قرآن و روایات قلب مبدأ همه شناختها و معرفتهاست، لذا شخص طالب معرفت در ابتدا باید به قلب خود بپردازد و ابزارها و شیوههای تربیت خود را از این طریق جستجو نماید. در این پژوهش تلاش شده علاوه بر بازشناسی معنای لغوی و اصطلاحی «قلب» و بیان دیدگاهها و تعاریف عرفا و فلاسفه و متکلمین، به شناخت حالات و صفات و آثار و کارکردهای قلب از طریق جستجو در روابط همنشینی و جانشینی بپردازیم و ارتباط مفهومی «قلب» را در حوزه همنشینی با واژههای (ذکر، عقل، سمع و بصر) و از دیگر سو با واژههای (کفر، ختم، طبع و قساوت، قفل، غلف، رین) و فعلهای (تطمئنَّ و یعقلون، یکفرون، ...) و صفات (سلیم، منیب، قاسی و ...) را مورد بررسی قرار دهیم و همچنین به ارتباط سازمان یافتهای که بین برخی از واژگان در حوزه جانشینی مانند «صدر، فواد و عقل» وجود دارد و ارتباط معنایی برخی از آیات از جمله «لِمَن کَانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِیدٌ» بپردازیم. لذا بهرهگیری از علم معناشناسی برای شناخت معنای دقیق یک واژه در قرآن کریم و پی بردن به لایه-های معنایی عمیقتر یک اصطلاح قرآنی از طریق تحلیل روابط جانشینی و همنشینی آن، تجربهای نوین است که این پژوهش در ارتباط با واژه «قلب» بدان مبادرت نموده است. کلید واژهها: قلب و فواد، قلب در قرآن، تفسیر موضوعی، معناشناسی