در مورد متهم و محکوم معمولاً دو دیدگاه کاملاً متفاوت وجود دارد. به موجب دیدگاه اول پس از انتساب اتهام و یا اثبات آن، فرد متهم و محکوم از حقوق انسانی محروم می شوند اما به موجب دیدگاه، دوم همه ی انسان ها دارای کرامت ذاتی و حقوق انسانی هستند و این حقوق تحت هیچ شرایطی از آن ها قابل سلب نیست. بر طبق این دیدگاه که منطبق بر دیدگاه اکثر اندیشمندان مسلمان است، مجرم و متهم به دلیل موقعیت خاصی که در آن قرار گرفته اند از یکسری حقوق خاص برخوردارند که در آن موقعیت از آن ها حمایت می کند. در این تحقیق که با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی و با روش کتابخانه ای صورت گرفته مهم ترین مبانی حقوق متهم مانند اصل برائت، اصل قانونی بودن جرائم و مجازات ها، اصل عدم ولایت و مرور زمان و اهم مبانی حقوق محکوم مانند ممنوعیت تجاوز از حدود مجازات قانونی و توجه به شرایط وقوع جرم بررسی شده است. برخی از مهم ترین مصادیق حقوق متهم و محکوم که از میان منابع فقهی و قانون آیین دادرسی کیفری ایران استخراج شده نیز بدین شرح است: ممنوعیت شکنجه و بازداشت موقت متهم، حق سکوت، ممنوعیت اغفال و تحریف اظهارات و تحقیر متهم، حق زندانیان برای تأمین بهداشت و تفریح و مرخصی و ملاقات با بستگان و انجام فرائض دینی. بسیاری از این حقوق قرن ها قبل در دین اسلام شناسایی و در متون فقهی منعکس شده است