نام پژوهشگر: معصومه دادپور
معصومه دادپور حبیب الله قاسمی
در منطقه جمیل، در 120 کیلومتری جنوب شهرستان شاهرود، در استان سمنان رخنمونهایی از سنگهای آذرین مافیک وجود دارند. این سنگهای آذرین مافیک به صورت گدازه و توده نفوذی میباشند. بررسیهای صحرایی، پتروگرافی و نمودارهای ژئوشیمیایی نشان میدهند، که سنگهای آذرین منطقه شترکوه، ماهیت بازالتی و گابرویی دارند. کانیهای اصلی تشکیل دهنده آنها را بلورهای پلاژیوکلاز و به مقدار کمتر پیروکسن تشکیل میدهند. کانیهای فرعی آنها شامل الیوین، آپاتیت، کانیهای اپک (بر اساس مقاطع صیقلی تهیه شده پیریت و مگنتیت) میباشد. از کانیهای ثانویه موجود در این سنگها میتوان به کلریت، کلسیت، اپیدوت، زئولیت و اسفن اشاره نمود. زمینه این سنگها را شیشه و ریز بلورهای پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن و کانیهای اپک تشکیل میدهند. مهمترین بافتهای موجود شامل بافتهای پورفیری، گلومروپورفیری، بادامکی، جریانی و اینترگرانولار هستند. کانیهای اصلی تشکیل دهنده سنگهای گابرویی و گابرودیوریتی شامل پلاژیوکلاز، هورنبلند سبز، کانیهای اپک و کلینوپیروکسن میباشند. آپاتیت و کوارتز کانیهای فرعی موجود در این سنگها و اپیدوت، کلریت، کلسیت و سرسیت کانیهایی ثانویه را تشکیل میدهند. بافتهای اینترگرانولار، ساب افیتیک، افیتیک و میکروگرانولار، از بافتهای غالب موجود در سنگهای گابرویی میباشند. بررسیهای ژئوشیمیایی سنگهای بازالتی ژوراسیک منطقه جمیل، نشان میدهند که آنها دارای ماهیت قلیایی هستند و بر اساس نمودارهای تمایز محیط زمینساختی، این سنگها در محدوده بازالتهای قلیایی مرتبط با کافت درون قارهای قرار میگیرند. بررسی تغییرات عناصر کمیاب نمونههای منطقه شترکوه، نشاندهنده غنیشدگی آنها از lree و عناصر شدیداً ناسازگار و تهیشدگی آنها از hree میباشد. روند موازی تغییرات عناصر نادر خاکی و بالا بودن مقادیر lile در این نمودارها به همراه طرحهای موجود در نمودارهای تغییرات اکسیدهای عناصر اصلی، ناسازگار و سازگار نسبت به یکدیگر، بیانگر منشأ واحد سنگهای آذرین منطقه و نقش تبلور تفریقی، در تحول ماگمای سازنده سنگهای بازالتی منطقه شترکوه، است. با توجه به مطالعات ژئوشیمیایی و پتروژنتیکی انجام شده، میتوان عنوان کرد که ماگمای سازنده سنگهای آلکالن مافیک قاعده سازند معادل شمشک از ذوببخشی درجه پائین (7 تا 14 درصدی) یک منبع گوشتهای غنی شده زیر لیتوسفر قارهای با ترکیب گارنت ـ لرزولیتی، در اعماق 100 تا 110 کیلومتری، در یک محیط کششی درونقارهای حاصل شده است. شواهد ژئوشیمیایی به وضوح نشان دهنده نبودن یا ناچیز بودن نقش آلایش پوستهای در تحول ماگمای تشکیل دهنده سنگهای بازالتی منطقه در طی صعود ماگما به سطح زمین میباشند.