خشکی شایعترین تنش محیطی است که با محدودنمودن تولید محصول در 25 درصد زمین های کشاورزی جهان به عنوان اصلی ترین عامل کاهش عملکرد گیاهان زراعی محسوب می شود. همچنین پایداری خاکدانه های خاک از ویژگی های مهم کنترل کننده رشد گیاه در مناطق خشک و نیمه خشک است. بنابراین، یافتن راهکارهای موثر جهت افزایش مقاومت گیاه به تنش خشکی و بهبود ساختمان خاک از اهمیت زیادی برخوردار است. تلقیح ریشه گیاهان با ریزجانداران مفید خاکزی می تواند به عنوان راهکاری موثر در کاهش اثرات مضر تنش خشکی و بهبود ساختمان خاک به کار گرفته شود. این پژوهش به منظور بررسی تأثیر تلقیح انفرادی و توأم قارچ میکوریزا (glomus interararidices)، قارچ اندوفیت piriformospora indica و باکتری pseudomonas fluorescence بر برخی ویژگی های فیزیکی خاک و پارامترهای رشد گیاه ذرت (سینگل کراس 704) و سری خمینی شهر (منطقه بازیچه) در شرایط تنش خشکی بررسی شد. بدین منظور، آزمایش گلخانه ای در قالب فاکتوریل با طرح آزمایشی کاملاً تصادفی شامل تیمارهای قارچ میکوریزا (تلقیح و عدم تلقیح)، قارچ p. indica (تلقیح و عدم تلقیح)، باکتری pseudomonas fluorescence (تلقیح و عدم تلقیح) و سه سطح تنش خشکی (80%، 50% و 25% آب قابل استفاده (aw)) در سه تکرار در گلخانه پژوهشی دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. نتایج نشان داد که افزایش تنش خشکی (کاهش رطوبت خاک از 80% به 25% آب قابل استفاده) موجب کاهش وزن خشک، تر و ارتفاع شاخساره در تمامی تیمارها شد. کاهش رطوبت خاک سبب کاهش معنی دار فسفر شاخساره در تیمار شاهد شد، اما پتاسیم شاخساره و میزان پرولین برگ این تیمار به طور معنی داری افزایش یافت. همچنین با کاهش رطوبت خاک، آب گریزی و رس قابل پراکنش خاک کاهش و جذب پذیری آب و میانگین وزنی قطر خاکدانه ها (mwd) افزایش یافت، هرچند این افزایش mwd در سطح دوم تنش خشکی(aw50%) نسبت به سطح اول رطوبتی(aw80%) معنی دار نبود. تلقیح قارچ میکوریزا در تمام سطوح تنش خشکی، قارچ p. indica تنها در سطح سوم تنش خشکی(aw25%) و باکتری سودوموناس در سطوح اول و دوم تنش خشکی (aw80% و aw50%) باعث افزایش معنی دار وزن خشک شاخساره نسبت به تیمار شاهد گردید. تلقیح قارچ میکوریزا در همه سطوح تنش و تلقیح قارچ p. indica و باکتری در سطوح اول و دوم تنش (aw80% و aw50%) باعث افزایش معنی دار وزن تر شاخساره نسبت به تیمار شاهد شد. ارتفاع شاخساره گیاهان تلقیح یافته انفرادی با قارچ میکوریزا و باکتری در همه سطوح تنش افزایش، در حالی که ارتفاع گیاهان تلقیح یافته با قارچ p. indica تنها در سطوح اول و سوم خشکی افزایش معنی داری یافت. اختلاف معنی داری از لحاظ پتاسیم شاخساره در همه سطوح تنش در تلقیح قارچ میکوریزا با تیمار شاهد مشاهده نگردید اما گیاهان دارای تلقیح انفرادی با باکتری و قارچ p. indica در سطوح اول و سوم تنش به طور معنی داری غلظت پتاسیم شاخساره را نسبت به تیمار شاهد داشتند.گیاهان تلقیح یافته با قارچ میکوریزا در همه سطوح تنش به طور معنی داری فسفر شاخساره بیشتری نسبت به تیمار شاهد و تیمار تلقیح انفرادی باکتری و قارچ p. indica داشتند، در حالی که تلقیح انفرادی قارچ p. indica تنها در سطح دوم تنش و تلقیح باکتری در سطوح اول و دوم تنش باعث افزایش معنی دار فسفر شاخساره در مقایسه با تیمار شاهد شد. تیمارهای تلقیح انفرادی هر کدام از ریزجانداران مورد مطالعه در تمام سطوح تنش به طور معنی داری میزان پرولین برگ بیشتری در مقایسه با تیمار شاهد داشتند. نتایج نشان داد که قارچ میکوریزا در همه سطوح تنش و قارچ p. indica در سطوح دوم و سوم تنش سبب افزایش معنی دار آب گریزی خاک شد، درحا لی که باکتری سودوموناس در همه سطوح تنش آب گریزی را کاهش داد هرچند این کاهش در سطح سوم تنش معنی دار نبود. تلقیح انفرادی هر یک از ریزجانداران مورد مطالعه در سطح بهینه رطوبت تأثیر معنی داری بر mwd نداشت اما با افزایش تنش خشکی، هر سه ریزجاندار موجب افزایش mwd شدند. تلقیح قارچ p. indica و باکتری در تمام سطوح تنش و تلقیح انفرادی قارچ میکوریزا تنها در سطح بهینه رطوبت، سبب کاهش معنی دار رس قابل پراکنش شد. موثرترین تیمار در کاهش رس قابل پراکنش و افزایش mwd در سطح بهینه رطوبت تیمار قارچ میکوریزا و در سطوح دوم و سوم تنش تیمار قارچ p. indica بود. موثرترین تیمار میکروبی بر افزایش وزن خشک و تر، ارتفاع، فسفر شاخساره، پرولین برگ و آب گریزی خاک در سطح بهینه رطوبت، متعلق به تیمار تلقیح توأم قارچ میکوریزا و p. indica بود. به طور کلی تلقیح گیاه ذرت با ریزجانداران مفید خاکزی می تواند به عنوان روشی مفید جهت کاهش اثرات مضر تنش خشکی (به ویژه در تلقیح توأم قارچ میکوریزا و p. indica ) و بهبود وضعیت فیزیکی خاک استفاده شود.