چکیده مطالعه ی پلی مرفیسم و فیلوژنتیک انگل دیکروسلیوم دندریتیکم در ایران بر اساس نواحی ژنیnadh dehydrogenase subunit 1(nd1) وinternal transcribed spacer 2 (its-2) در گوسفند و گاو به کوشش صدیقه گرجی پور دیکروسلیازیس، یک بیماری انگلی کرمی با پراکنش جهانی است که از دو جنبه ی بالینی و اقتصادی برای انسان و صنعت پرورش دام حائز اهمیت می باشد. علیرغم اهمیت بهداشتی و اقتصادی بیماری، اطلاعات اندکی در مورد خصوصیات مرفومتریک و ژنومیک این انگل در کشور در دسترس می باشد، بنابراین پژوهش حاضر جهت شناسایی دقیق تر خصوصیات مرفولوژیکی و توصیف ژنتیکی انگل یاد شده در ایران با استفاده از نواحی ریبوزومی ژنوم هسته ای (its-2) transcribed spacer 2 internal و میتوکندریائی nadh dehydrogenase subunit 1 (nd1) انجام شد. بدین منظور، 100 نمونه انگل از کبد گاو و گوسفند کشتار شده در کشتارگاه های 5 منطقه ی جغرافیایی مختلف (استان های فارس، خراسان رضوی، تهران، گیلان و گلستان) در کشور جمع آوری شد. ابتدا بر اساس شاخص مرفومتریک قابل اعتماد موقعیت بیضه ها برای تشخیص افتراقی گونه های دیکروسلیوم، گونه ی دیکروسلیوم دندریتیکم جدا و سایر پارامتر های مرفومتریک شامل: طول، عرض، نسبت بین طول و عرض، طول غدد ویتلوژن، محیط و مساحت بدن کرم های بالغ (44 نمونه) با استفاده از نرم افزار اتوکد (autocad) و همچنین پارامترهای طول، عرض، نسبت بین طول و عرض، قطر خارجی و داخلی بادکش های دهانی و شکمی، فاصله ی بین دو بادکش، طول و عرض بیضه و تخمدان و فاصله ی بادکش شکمی تا انتهای بدن بعد از رنگ آمیزی 40 نمونه ی دیگر با کارمین به روش میکرومتری زیر میکروسکوپ اندازه گیری شدند. در مرحله ی بعد، تعداد 28 نمونه انتخاب شده و نواحی ژنی its-2 و nd1 در آنها با استفاده از روش pcr، تکثیر و سپس تعیین ترادف صورت گرفت. نتایج بدست آمده از پژوهش حاضر نشان داد موقعیت بیضه ها در تمامی ایزوله ها پشت سر هم می باشد که تأیید کننده ی گونه ی دیکروسلیوم دندریتیکم در ایران می باشد، علاوه بر این، بیشترین عرض بدن در تمامی ایزوله ها پشت قسمت میانی بدن واقع شده که مطلب بالا را تقویت و تأیید می کند، البته با وجود تفاوت های ظاهری مشاهده شده در پارامترهای مرفومتریک اندازه گیری شده با نرم افزار اتوکد در میزبان های مختلف، این تغییرات از نظر آماری معنی دار نبودند (p> 0.05) اما مقایسه ی شاخص های اندازه گیری شده به روش میکرومتری نشان داد که بین شاخص های قطر خارجی و داخلی بادکش دهانی، قطر داخلی بادکش شکمی، عرض بیضه و طول تخمدان در گاو و گوسفند تفاوت معنی دار وجود دارد (p? 0.05). قابل ذکر است که مقایسه ی پارامترهای طول، عرض و نسبت بین این دو هیچ گونه اختلاف معنی داری در میزبان های مختلف با هر دو روش اندازه گیری شده نشان ندادند (p> 0.05). نتایج مولکولی بدست آمده به ترتیب حاکی از وجود حداقل 10 (a-j) و 2 (a & b) هاپلوتیپ متفاوت در انگل دیکروسلیوم دندریتیکم بر اساس نواحی nd1 (jx050110-134) و its-2 jq966972) و(q966973 در مناطق مختلف جغرافیایی ایران می باشد و هاپلوتیپ های nd-d و its- a نسبت به بقیه از فراوانی بیشتری برخوردار بوده و به عنوان هاپلوتیپ های غالب شناسایی شدند. ایزوله های ایرانی تنوع ژنتیکی داخل گونه ای بالاتری را در ژن میتوکندریائی nd1 (97/0-0 درصد) در مقایسه با ترادف ریبوزومی its-2 (42/0-0 درصد) نشان دادند. مقایسه ی توالی های nd1 و its-2 نمونه های حاصل از این مطالعه به ترتیب 8 و 1 جایگاه نوکلئوتیدی دارای پلی مرفیسم را نشان دادند. در مورد nd1، 6 جایگاه دارای موتاسیون آرام بوده و منجر به تغییر اسیدآمینه نشده بودند . اما دو جابجایی دیگر منجر به تغییر اسیدآمینه های آلانین به والین و فنیل آلانین به لوسین شرکت کننده در ساختار آنزیم nd1شده بودند. همچنین در موقعیت نوکلئوتیدی 109 ترادف its-2 نمونه های متعلق به هاپلوتیپ b (11 جدایه) هتروژنئیتی مشاهده شد (a?r). در پایان شاخص های مرفومتریک و مولکولی نشان دادند که دیکروسلیوم دندریتیکم تنها گونه ی آلوده کننده ی گاوان و گوسفندان ایران می باشد، البته دیکروسلیوم دندریتیکم دارای تفاوت های داخل گونه ای می باشد ولی میزبان ها و مناطق جغرافیایی احتمالاً نشانگرهای مفیدی برای طبقه بندی هاپلوتیپ های مختلف این گونه نیستند. نتایج مطالعه ی حاضر نشان داد ژن nd1 به عنوان یک مارکر میتوکندریائی ابزار ارزشمندی برای تجزیه و تحلیل بیشتر جزئیات مولکولی انگل دیکروسلیوم دندریتیکم می باشد که می تواند در سراسر جهان مورد استفاده قرار گیرد. اگر چه این امر به مطالعات بیشتری نیاز دارد. کلید واژه: its-2, nd1