بیماری زنگ زرد گندم با عامل puccinia striiformis f. sp. tritici در جهان دارای پراکندگی وسیعی بوده و به خاطر ایجاد خسارت بالا در محصول گندم بسیار مورد توجه است. با توجه به این که استفاده از ارقام مقاوم موثرترین و مناسب¬ترین روش مدیریت این بیماری شناخته شده است، پایش خصوصیات نژادهای بیمارگر و تغییرات آن¬ها، خصوصیات ژنتیکی و ژن¬های مقاومت ارقام مختلف جهت به کارگیری آن¬ها در ارقام مقاوم جدید، عکس¬العمل ارقام مقاوم و تغییرات آن¬ها همگام با تغییرات نژادهای بیمارگر و همچنین تعیین فاکتورهای بیماری¬زایی عامل بیماری الزامی است. در این پژوهش به منظور تعیین فاکتورهای بیماری¬زایی عامل بیماری در استان کرمانشاه، 40 ژنوتیپ شامل ارقام افتراقی و ایزوژنیک لاین¬ها در شرایط مزرعه به روش رولفز و همکاران (1992) برای تیپ آلودگی و روش پترسون و همکاران (1948) برای شدت آلودگی، ارزیابی گردید. با توجه به نتایج، برای نژاد یا نژادهای عامل بیماری در منطقه، روی ژن¬های yr2، yr6، yr7، yr9، yr17، yr18، yr24، yr25، yr26، yr27، yra و yrsu ویرولانس یا بیماری¬زایی دیده شد. همچنین عکس¬العمل 55 رقم تجاری و 71 لاین امیدبخش گندم نان نسبت به نژاد 6e158a+ در شرایط مزرعه بررسی گردید. بر اساس نتایج، در خزانه ارقام تجاری 11 درصد ارقام دارای تیپ آلودگی (r)، چهار درصد تیپ آلودگی (mr)، 38 درصد تیپ آلودگی (ms)، 41 درصد تیپ آلودگی (s) و شش درصد ارقام فاقد هرگونه علائم آلودگی o)) بودند. در خزانه لاین¬های امیدبخش نیز، هشت درصد دارای تیپ آلودگی (r)، 13 درصد تیپ آلودگی (mr)، 27 درصد تیپ آلودگی (ms)، 37 درصد دارای تیپ آلودگی (s) و 15 درصد لاین¬ها فاقد علائم آلودگی (o) بودند. تجزیه خوشه¬ای داده¬های مربوط به سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری بر مبنای روشward و فاصله اقلیدسی برای هر دو خزانه انجام شد و ارقام تجاری و لاین¬های امیدبخش به ترتیب به چهار و پنج گروه تقسیم شدند. در آزمایش گلخانه¬ای 24 ژنوتیپ منتخب گندم نان در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار نسبت به نژاد 6e158a+ بررسی شدند. سه گروه از تجزیه خوشه¬ای ژنوتیپ¬ها بر اساس صفات تیپ آلودگی و دوره کمون به روش upgma و مجذور فاصله اقلیدسی به دست آمد. همچنین مقایسه¬ای بین مقاومت مرحله گیاهچه¬ای و مرحله بلوغ 24 ژنوتیپ منتخب انجام شد. از تجزیه خوشه¬ای داده¬های مربوط به تیپ آلودگی برگ اول گیاهچه و سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری بر مبنای روش ward و فاصله اقلیدسی، شش گروه تشکیل شد.