هارمین و هارمالین از عمده آلکالوئیدهای بتاکربولینی موجود در دانه گیاه اسپند (peganum harmala l.) هستند، که به¬عنوان ماده¬های مؤثره گیاهی برای مصارف دارویی و پزشکی معرفی شده اند. از نیازهای اساسی توسعه کشت گیاهان دارویی ، شناسایی، ارزیابی و جمع¬آوری توده¬های بومی و نیز معرفی ژرم¬پلاسم¬های سازگار با اقلیم مناطق مختلف می¬باشد. هدف از این پژوهش، بررسی تنوع فیتوشیمیایی 5 توده ژنی منتخب اسپند ایرانی، بر اساس ارزیابی مقایسه¬ای مواد مؤثره هارمین و هارمالین می¬باشد. آنالیز الکتروفورزی پروتئین دانه و آنالیز روغن دانه، به¬ترتیب به¬منظور تعیین پروفایل پروتئینی و پروفایل اسیدهای چرب، جهت تخمین فواصل ژنتیکی توده¬های ژنی صورت گرفته است. الکتروفورز sds-page پروتئین¬های استخراجی دانه توده¬های ژنی اسپند با ژل¬های آکریل آمید 8 و 12 و 16 درصد، چند شکلی را میان توده¬های ژنی نشان نداد. استخراج روغن با استفاده از روش پرس سرد و شناسایی اسید¬های چرب با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی گازی (gc) صورت پذیرفت. 6 نوع اسیدچرب شامل پالمیتیک، پالمیتولئیک، استئاریک، اولئیک، لینولئیک، و لینولنیک¬اسید توسط کروماتوگرافی گازی شناسایی گردید. که آنالیز استاتیکی داده¬های درصد اسیدهای چرب نمونه¬ها، جز در لینولئیک اسید، تفاوت معنی¬داری را بین تیمارها نشان نداد. آلکالوئیدهای موجود در گیاه اسپند (p.harmala l.) با روش استخراج اسیدی/ بازی استخراج شدند و با روش طیف سنجی مادون قرمز (ftir) مورد شناسایی، و سپس با روش کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (hplc) مورد ارزیابی مقایسه¬ای قرار گرفتند. برای انجام تحلیل آماری داده¬های حاصل، نمونه¬ها در 3 تکرار و به¬صورت طرح کاملاَ تصادفی ارزیابی شدند. اختلاف معنی¬دار قابل توجهی بین تیمارها از نظر غلظت آلکالوئید¬ها دیده شد. دندروگرام حاصل از آنالیز کلاستر، توده-های ژنی را بر اساس غلظت مواد مؤثره هارمین و هارمالین و سایرصفات گروه¬بندی کرد. این مطالعه می¬تواند به¬عنوان راهکاری در توسعه ژنتیکی و متابولیکی پایدار گونه¬های با ارزش گیاهان دارویی تلقی شود. داده¬های حاصل حاکی از آن است که با توجه به ارزش دارویی آلکالوئیدهای عصاره دانه، اسپند ایرانی پتانسیل بالقوه جهت تولید داروهای خوراکی دارد.با توجه به اهمیت شناخت گیاه قبل از اجرای عملیات به نژادی، داده¬های حاصل می¬توانند به¬عنوان مرجعی در انتخاب روش¬های مناسب اصلاحی، برای افزایش میزان آلکالوئید¬های ضروری در این گیاه به¬کار گرفته شوند.